علت آتش سوزی پالایشگاه تهران

همانند هر سانحه ای ابتدا ارزیابی های اولیه صورت گرفت و با توجه به کمبود اطلاعات اولیه، مدیر بحران شهر تهران آتش سوزی را در لوله های انتقال گاز مایع و بی خطر برای پالایشگاه ارزیابی نمودند که بلافاصله اینجانب هشدار دادم: هشدار استاد مدیریت بحران در خصوص اثرات آتش سوزی پالایشگاه تهران

از آنجایی که نگارنده طی سالهای ٨٠ مسول و مدیر فنی پروژه ارزیابی آسیب پذیری هر دو واحد شمالی و جنوبی پالایشگاه تهران در برابر زلزله بودم و با دسترسی به نقشه ها در همان لحظات ابتدایی متوجه شرایط حاد این آتش سوزی شدم. مقاله این ارزیابی در سیزدهمین کنفرانس جهانی مهندسی زلزله درسال ٢٠٠٤ در ونکوور کانادا به چاپ رسیده است که می تواند مرجع خوبی برای علاقمندان باشد.
منطقه مخازن ((tank farm) در زمان طراحی عموما بصورت گروه های ٤ یا ٦ یا ... مخزن در نقطه ای از پالایشگاه ها با فاصله از هم ساخته می شوند که در پالایشگاه تهران هم نمونه بسیار خوبی از آن در زمان ساخت اجرا شده بود.

در مطالعات خودم چند چیز بسیار حایز اهمیت و جای دلگرمی داشت و آن آرشیو فوق العاده پالایشگاه از نقشه ها و گزارشات و کادر فنی دقیق ان بود. ولی خب باید اذعان داشت که پالایشگاه قدیمی و زیر بار زیاد به خصوص با محیطی که دمای بالا، فشار مایعات بالا و خوردگی و مهمتر از همه تحریم ها که فقط با درایت عزیزان و کادر خبره آن در حال اداره بود.

شکل -١. ارزیابی اولیه که نهایتا اصلاح شد

طی چند روز اخیر و با مطالعه آنچه از نقشه ها داشتم و ابداع روش نوینی که در آن زمان در پروژه خوشبختانه به کار برده بودم، به خوبی برایم مشخص بود که مخزن عامل اصلی اتش باید باشد نه خط لوله ! خطوط لوله پمپ های جایگزین دارند که بلافاصله می شود جریان را بای پس (by pass)  کرد. در ضمن با مرور تصاویر، فیلم ها و خبرها برایم مسلم شد که نوع مخزن از نوع سقف شناور باید باشد، در این مخازن با ازدیاد یا کاهش مایع درون مخزن، سقف بصورت شناور بالا و پایین می رود و این سقف شناور باعث کاهش بخارات از مخزن می گردد.

شکل -٢، شماتیک مخزن با نوع سقف شناور

همانگونه که در تصویر ماهواره ای زیر نیز دیده می شود، مخزن اصلی که آتش گرفته از نوع با سقف شناور است. (شکل 3)

مکانیزم آتش سوزی این مخازن با سقف شناور در صنعت پالایشگاهی کاملا شناخته شده است (شکل -٤) و همانگونه که در فیلمی که اخیرا از شروع آتش سوزی در دسترس است بخوبی نشان می دهد که ریزش مایع از داخل مخزن به بیرون و اتش گرفتن در دمای بالای محیطی علت اصلی می باشد، (شکل -٥): تصویر زمان خروج مایع از مخزن و شروع اتش سوزی

عموما برای نگه داشت این سقف های شناور و ایزولاسیون آنها با جداره دیوارهای مخزن از سیلر هایی استفاده می شود که در اثر بالا و پایین رفتن دایمی انها در اثر جرقه اتش رخ می دهد و یا بدلیل فرسودگی و عدم بازرسی ادواری آنها باعث خرابی ها و نشت ناگهانی مایعات داخل به بیرون می شود.  شکل -٦ شماتیک یک سیلر مکانیکی بین سقف شناور و دیواره مخزن. علت دیگر هم شکست ناحیه پله یا قسمتی که در تصاویر به بدنه احتمالا جوش شده و می توانسته ترکهایی افقی در جداره بدلیل حفرهای جوشکاری یا ... ایجاد  و ( fracture mechanics)  رخ دهد که باید حتما و حتما تحقیقات بیشتری انجام بگیرد ! شکل - ٧  محل شروع این ترک و سوراخ شدن جداره را بصورت  ناگهانی نشان می دهد. در ضمن بنظر می رسد فلکه ورودی مخزن هم باز بوده باشد، چون این شکست ها در سه صورت کلی ممکن است رخ دهند:

الف) رسیدن بار وارده به حدی که از تحمل مصالح ( ترش هولد تنش ) در حوالی ترک مویی یا خلل و فرج حاصله از جوشکاری یا خوردگی با افزایش مداوم باره وارده در اثر ورود مایع بیشتر به مخزن بالاتر رود،

ب) الکتریسیته استاتیک (ساکن) به هر دلیل در اثر تماس مستقم یا غیر مستقیم انسان یا ابزار و طنابهای داری این بار که در تصاویر حداقل دیده نمی شود، 

پ) یا هر اضمحلال انی !  همانند انفجار، اصابت ترکش، ضربه، یا نیروهایی از این قبیل !  در متریال و مصالح بدنه.

به نظر اینجانب در اینصورت حداقل دو گزینه الف) و پ) شامل خطای انسانی و انفجار یا ضربه هم بعنوان عوامل مهم محتمل در این اتش سوزی می بایستی بررسی شوند تا در اینده،  این مخازن از هر حیث ایمن باشند!

برای جلوگیری از این پدیده های شناخته شده در صنعت، روش های پیشنهادی زیادی در دنیا موجود و استفاده می شود که متاسفانه بدلایل گوناگون و تحریم های موجود، باید در کشور نیز اینده به کار گرفته شوند. این موضوع  خارج از بحث این مرقومه کوتاه از علت یابی و بررسی علل محتمل این آتش سوزی می باشد. مطمینا عزیزان پالایشگاه در جریان امور هستند.

در ضمن باید عرض کنم چنانچه آتش به مخازن ال پی جی تحت فشار که در مجاورت این مخازن بودند می رسیدند، تاریخ، ثبت یک فاجعه ای برای منطقه می بایستی ثبت می نمود که الحمدالله بخیر گذشت. توصیه فوری اینجانب  بعد از بررسی های دقیق عوامل پالایشگاه از حادثه رخداده، کشیدن دیوارهای بتنی بدور این مخازن می باشد.

* استاد نمونه کشور در مهندسی سازه، زلزله و مدیریت بحران و بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران در ایران