آژانس در انتظار پاسخ ایران؛ باید راه‌حل جدیدی تعریف شود

مهسا مژدهی: تهران هنوز پاسخی به آژانس بین المللی انرژی اتمی نداده است و مشخص نیست داستان همکاری های ایران و آژانس بر سر مسائل هسته ای چه پایانی داشته باشد.آژانس بین المللی انرژی اتمی مترصد فرصتی است تا تهران را قانع کند تا نظارت ها بر فعالیت های هسته ای ایران را ادامه دهد. اوضاع بعد از آنکه مجلس شورای اسلامی دولت را موظف کرد تا نظارت ها پروتکل الحاقی را به دلیل بی عملی غربی ها رد کند، کمی بهم ریخته است. حالا با پایان مهلت توافق یک ماهه قبلی،‌ وضعیت نامشخص باقی مانده است. از سوی دیگر ایالات متحده حضورش در گفتگوهای وین را هم منوط به همکاری ایران و آژانس می کند. این در حالیست که کم ترین صحبتی در مورد اینکه نخستین بار بدعهدی از سوی امریکا و دیگر کشور های طرف برجام بوده، نمی شود.

در خبرانلاین با حسن بهشتی پور کارشناس مسائل هسته ای و بین الملل به گفتگو نشسته ایم:

آژانس منتظر این است که ایران جوابی به درخواست ادامه همکاری ها بدهد. پیش از این تهران به توافقی یک ماهه تن داده بود. اما حالا به نظر می رسد که برای تمدید آن تعلل می کند. اگر ایران از این پس نظارت های اژانس را نپذیرد چه رخ خواهد داد و اگر این بار هم فرصتی به این نهاد بدهد چطور؟

دوره یک ماهه ای که بنا بود اژانس و ایران به نتیجه برسند تمام شده است. کلا ایران هدفش این بوده که با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کند چون چیزی برای مخفی کردن ندارد. الان این همکاری را در چارچوب پیمان ان پی تی انجام می دهد و ترکیبات اجرایی ان پی تی که یک سری پادمان هسته ای بین ایران و آژانس است که از سال 1973 وجود داشته. بنابراین اینکه ایران به صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا می کرده و بعد با توافقاتی در برجام حتی بیشتر از این پروتکل را هم اجرایی کرده برای اینکه بهانه را از دست طرف مقابل، که ایران را متهم به انحراف از فعالیت هسته ای صلح امیز می کرد، به این معنا نیست که تا ابد این تعهدات را پذیرفت. ایران قبول کرد تا طرف مقابل هم تعهداتش را بپذیرد و آنها را اجرایی کند. حالا چون امریکا این تعهدات را اجرا نکرد و از برجام بیرون آمد، این اتفاقات رخ داد. حالا استدلال ایران این است که اگر ایالات متحده به برجام برگردد و بخواهد تعهداتی که داده را اجرایی کند،‌ ایران هم متقابلا برمی گردد و دست به اجرای تعهدات خود می زند. اینجا بحث سر این است که آژانس نه می تواند ایران را مجبور به اجرای تعهداتی کند که آنها را قبول نکرده و نه در موقعیتی است که به غرب فشاری بیاورد تا اقدامات ایران را بپذیرند. 

 الان برای آژانس بین المللی انرژی اتمی بحث بر سر این است که چه کار می شود کرد و چه راهکاری وجود دارد تا مساله حل شود. اگر توافق بین ایران و آژانس حاصل نشود، قطعا در روند مذاکرات موثر واقع خواهد شد و تاثیر منفی می گذارد. اما بحث این است که چه راه حلی وجود دارد که از یک طرف امریکا و اروپا به تعهداتشان بر خلاف گذشته پایبند شوند و آنها را اجرا کنند و از طرف دیگر ایران هم همکاری خود را با آژانس ادامه دهد. چون قطع همکاری تهران با آژانس عملا بهانه را دست اسراییل و امریکا می دهد تا تبلیغاتی را علیه ایران مطرح کرده، در شورای حکام بتوانند علیه ما جو سازی کنند و خلاصه اقدامات بین المللی جدیدی علیه ایران به کار بگیرند. به نظر می رسد که منطقی این است که ایران به دنبال راه حل هایی بگردد که بتواند با آژانس همکاری های جدیدی را تعریف کند. از آن سو هم طرف مقابل باید مجموعه اقداماتی را انجام دهد که تا کنون انجام نداده. اگر هم ایران بتواند در داخل کشور اقداماتی انجام دهد که تحریم های اقتصادی بی ثمر واقع شوند، آنها مجبور می شوند که دست از سیاست فعلی دست بردارند. اما باید دید که ایا ایران حاضر است به همکاری یا نه.به نظر من ادامه همکاری با آژانس به نفع ایران است و مانع از این می شود که دشمنان کشورمان بتوانند با یکدیگر علیه تهران هم صدا شوند.

 اگر جواب ایران نسبت به توافق با آژانس بین المللی انرژی اتمی مثبت باشد به ادامه گفتگوها ایا یک روندی که بین ایران و امریکا در وین پیش آمده سرعت خواهد گرفت؟

نه. جوابی که ایران می‌خواهد به آژانس بدهد اگر به معنی ادامه همکاری ها باشد،‌شرط لازم است، اما کافی نیست. اگر انجام نشود اتفاق خوبی نیست، چون بهانه به دست طرف مقابل برای اعمال فشار بیشتر می آورد. اما اگر اینکه ما با آژانس همکاری کنیم، اثری در گفتگوهای وین داشته باشد و اوضاع بهتر شود، من فکر نمی کنم اینطور باشد و چنین فرمولی جواب دهد. اما حداقل بهانه ای است که از دست طرف مقابل گرفته می شود. چون ایران چیزی برای پنهان کردن ندارد و همکاریهایی هم که می کند در راستای شفاف سازی اقداماتش است که صلح امیز است.

مجلس ایران بانی چنین تصمیماتی بوده که بر اساس آن دولت موظف شده تا نظارت اژانس انرژی اتمی را متوقف کند. الان چه اتفاقی در مجلس در حال رخ دادن است؟ نمایندگان با مطرح کردن خروج ایران از پروتکل الحاقی، این موضوع را برگ برنده ای برای تهران در مذاکرات و گفتگوها بر سر برجام می دانستند. ایا هنوز چنین اعتقادی وجود دارد؟

اگر بنا بود از زیر نظر آژانس خارج شدن، می توانست به تحریم ها پایان دهد یا برگ برنده ای باشد، این اتفاق برای کره شمالی می افتاد. کره شمالی از ان پی تی خارج شد(البته هنوز زیر نظر آژانس هست) اما ان پی تی را اجرا نمی کند و هیچ نظارتی را نمی پذیرد. اما تحریم ها پایان پیدا نکرد. این به این معنا نیست که اگر ما نظارت ها را پایان دهیم و حتی از ان پی تی خارج شویم به این معنا باشد که برگ برنده داریم. چون تجربه نشان داده که چنین اتفاقی نمی افتد.

شما در خلال صحبت هایتان به این موضوع اشاره کردید که ایران بهتر است به چارچوبی با آژانس برسد. چه چارچوبی می تواند در شرایط فعلی مناسب باشد تا هم به تهران کمک کند و هم آزانس را راضی کند؟

 ما نباید در خصوص نظارت ها و کنترل ها با آژانس مشکل داشته باشیم. هر توافقی که می کنیم باید این موضوع را مد نظر قرار بدهیم. آژانس جزو وظایف ذاتی اش نظارت و کنترل بر فعالیت های هسته ای است. اما اختلاف بر سر آن است که ایا این نظارت و کنترل محدودیتش باید در حد ان پی تی باشد یا نه ایران می تواند داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرایی کند؟ این اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی به نفع ایران است چون تهران چیزی برای پنهان کردن ندارد. ما اگر بپذیریم در چارچوب پروتکل الحاقی به صورت داوطلبانه همکاری کنیم راه گشایی برای این است که بهانه را از دست طرف مقابل بگیریم. اما مجلس دولت را موظف کرده که پروتکل الحاقی را دیگر اجرایی نکند و این تعارض دارد با عملکرد ایران برای اینکه اگر قانون را اجرا کنیم، عملا چین و روسیه را هم به سمت مخالفان خود هل داده ایم و فضای بین المللی را علیه خودمان کرده ایم. پس به نفع ماست که خویشتنداری کنیم.

مقامات امریکایی می گویند اگر توافقی بین ایران و آژانس اتفاق نیفتد،ایالات متحده ممکن است از گفتگوهای وین خارج شود و بازگشت به برجام را نپذیرد. ایا در شرایط فعلی این تهدید است یا واشنگتن ترجیح می دهد که به کل از مذاکرات خارج شود؟

امریکا در موقعیتی نیست که بخواهد تهدید کند. چون با اینکه ایالات متحده دو سال از خود برجام خارج شده بود، اما کاری از پیش نبردند و دو سال تجربه شکست خورده را ترامپ داشت. از اردیبهشت سال 97 تحریم ها وجود داشته و تهدید چیزی را حل نمی کند. به نظر من بهتر است که امریکا به جای ادبیات تهدید، به صورت داوطلبانه حداقل بخشی از تعهداتش را اجرایی کند وگرنه با زبان تهدید به جایی نمی رسد و در گذشته هم ترامپ این تجربه را دید و عملا شکست خورد و به جایی هم نرسید.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
سیاست‌خارجی یک‌شبه تغییر نمی‌کند
شروع به کار دولت سیزدهم ؛ بدون تحریم؟
توافق در وین؛ لغو تحریم‌ها در دستور است یا تعلیق تحریم‌ها؟
 

312 310