تعالی و تکامل همه جانبه علم و عقلانیت در حکومت مهدوی

در روایات متعددی عصر ظهور ، دوره رشد و ترقی علوم و فنون ، و شکوفایی و کمال عقلانیت بشری به شمار آمده است و عالم بشری و جامعه توحیدی مهدوی ،با توسعه و ارتقاء علمی شگرف و بی سابقه ایی روبرو خواهد گردید .با چنین اوصافی می توان بخوبی استنباط نمود که یکی از بایسته ها وشاخصه های اصلی جامعه و حکومت زمینه ساز هم، می بایستی در حوزه توسعه علمی و ارتقاء دانش باید باشد. درجهان بینی توحیدی ،علم و عقل جایگاهی بس متعالی و والا دارد. عاقلان و عالمان نیز از حرمت و کرامت ویژه ای برخوردارند. یکی از امتیازات پیامبران الهی برتری عقلی آنان بر دیگران بوده است، آنان در پرتو عقل توانستند بشر را در جهت سعادت دنیوی و اخروی هدایت کنند، در احادیث آمده است که انجام فرایض دینی به تنهایی نشان گر کمال و تعالی شخصیت انسان نیست، بلکه کمال ربانی عقل ، نشان دهندة تکامل شخصیت انسان است و وی را به معرفت درست خداوند رهنمون نموده و در حوزة عمل او را به تسلیم در برابر اوامر ونواهی الهی بر می انگیزد. همانطور که علم و دانش یکی از مکارم و مفاخر انسانی است و حضرت آدم (ع) به دلیل این که از موهبت «علم الاسماء» بهره مند بود، مسجود فرشتگان گردید. در عصر حکومت جهانی مهدوی هم دانش بشری به دستاوردهایی مافوق تصور می رسد و در پرتو هدایت حضرت مهدی(ع)عقلها نیز به رشد وکمال وافی رسیده و شکوفا می گردند. و با افزایش بصیرت عمومی؛ کوته بینیها، تنگ نظریها و افکار دون و ناپسند از جامعه رخت می بندد زیرا که امام عصر(ع) ، به عنوان عالم ترین و عابد ترین فرد در کره خاکی ،مدیریت جامعه انسانی را بر عهده می گیرد همچنان که امام رضا(ع)در باره ایشان می فرماید: « دلالته فی خصلتین ، فی العلم و استجابه الدعوه(الخصال ، ج1،1363ق،170)...یکون اعلمَ الناس ،و احکم الناس ، و اتقی الناس ، و احلم الناس ، و اسخی الناس، و اعبد الناس...و تنام عیناه و لا ینام قلبه... » (ال‍زام‌ ال‍ن‍اص‍ب،‌ 1379 ، 9). « مهدی (عج) دو نشانۀ بارز دارد که با آن شناخته می شود ، یکی دانش بیکران و دیگری استجابت دعا....او دانا ترین ، حکیم ترین ، پرهیز کار ترین ، بردبارترین ، بخشنده ترین و عابد ترین مردمان است،...دیدگانش در خواب فرو می رود ولی دلش همیشه بیدار است... » امام علی(ع)،با عبارت « اکثرکم علماً ، و ارحمم رحماً» ،دانش امام عصر را از همه افزون تر و مرحمتش را از همه گسترده تر می داند (بحارالانوار، ج51،115)و امام باقر(ع) ریشه داری علم به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص)، در دل مهدی(ع) را اینگونه توصیف نموده است: «انَّ العلم بکتاب الله و سنّه نبیّه لینبت فی قلب مهدیّنا کما ینبت الزرع علی احسن نباته»( بحارالانوار، ج 52، 317) علم به کتاب خدا و سنت پیامبر در دل مهدی ما ریشه می دواند آن چنان که گیاه در دل مساعدترین سرزمین ها ریشه می دواند. » امام صادق علیه السلام در بیانی بلیغ، از گوشه ایی از پیشرفتهای علمی آن عصر چنین یاد می فرماید: « دانش بیست و هفت حرف برای مردم آورده اند تنها دو حرف بیش نبوده، و مردم تا:است. همه علومی که پیامبران به امروز جز آن دو حرف را نشناخته اند؛ ولی وقتی قائم ما قیام کند بیست و پنج حرف دیگر را ابراز می کند و آن را در میان مردم گسترش می دهد، آنگاه آن دو حرف را نیز ضمیمه می کند، و همه بیست و هفت حرف را در میان مردم منتشر می نماید. »( بحارالانوار، ج 52، 336) روایات دال بر تبیین وضعیت عصر ظهور، بیانگر آن است که عقول مردم در دوره ظهور به بالاترین مرحله کمال خویش می رسد به فرموده امام باقر علیه السلام: «...من قام قائمنا ،وضع یده علی رؤسالعباد فجمع بها عقولهم.»( همان، 328) «وقتی قائم ما قیام کند، خداوند دست عنایتش را بر سر بندگان کشیده و عقل آنها زیاد و فهمشان بالا می رود». در دولت جهانی مهدوی، حتی دانش و بینش، آگاهی و شناخت صحیح، مفید، سازنده و کارگشا در خانه ها گسترش می یابد و حلقه های درس و بحث برای زن و مرد در کران تا کران جامعه بشری برقرار می شود به فرموده امام باقر علیه السلام:... تؤتون الحکمة فی زمانه حتی انَّ المرأة لتقضی فی بیتها بکتاب الله و سنّة رسوله». (همان، 352) ... به مردم زمان قائم علیه السلام آنچنان حکمتی عطاء خواهد شد که حتی زن در کانون خانه خویش بر اساس کتاب خدا و سنّت پیامبرش عادلانه و آگاهانه داوری می کند و نیازی به دیگری ندارد. علاوه بر تبیین وضعیت عالی دانش و بینش بشری در عصر ظهور، این روایت بیانگر این واقعیت است که مردم در روزگار حاکمیت آن حضرت، براساس آداب و مقررات دینی تربیت شده و احکام شریعت را آموخته و بر پایه ایی از فرهنگ و فرهیختگی سیر می نمایند که حتی یک بانوی خانه دار می تواند براساس مقررات کتاب خدا و سیره عادلانه پیام آور بزرگ وی، قضاوت کند. همچنین عصر مهدوی مبتنی بر استدلال و براهین عقلی است. بر مبنای آنچه که از روایات بر می آید، محور کار حضرت مهدی ، هدایت جامعه بشری است و بدیهی است اصل و اساس هدایت می بایستی مبتنی بر اقناع باشد. روایات بسیاری و بویژه روایت امام باقر (ع) نیز دال بر این مطلب است که حضرت از همان ابتدای ظهور، کتب بدون تحریف زبور، تورات، انجیل و... را پیدا کرده و بر اساس نُسخ اصل آنها با اهل کتاب محاجّه، استدلال و گفتگو کرده و بر آن اساس بر آنها حکم می راند تا آنکه ایشان به دین اسلام و حکومت جهانشمول مهدوی هدایت گردند. (مهدی موعود، ج2،ص228) در مجموعه دعاهای حضرت مهدی که «صحیفه مهدیه» یا «صحیفة المهدی» نامیده می‌شود نیز علم و معرفت ‌خواهی و اقتران آن با فرهنگ توحیدی، عبودیّت، تقوا،و اصلاح گری و مقابله با هواهای نفسانی موج می‌زند.: اللهم ارزقنا توفیق الطاعه ، و بعدالمعصیه ، و صدق النیّه و عرفان الحرمه و اکرمنا بالهدی و الاستقامه و سدّد السنتنا بالصواب و الحکمه و املا قلوبنا بالعلم و المعرفه و طهّر بطوننا من الحرام و الشبهه ...وتفضّل علی علمائنا بالزهد و النصیحه ، و علی امتعلمین بالجهد و الرّغبه و علی المستمعین بالاتباع و الموعظه بار الها! به ما توفیق فرمان‌برداری و پرهیز از گناه و نافرمانی و نیت پاک و بی‌آلایش و شناخت و معرفت به آن‌چه نزد تو ارزش‌مند است، عطا فرما و ما را به هدایت و پایداری تکریم نما و زبان ما را به صدق و صواب بر کلام حکیمانه و شایسته گویا ساز و دل ما را از علم و معرفت لب‌ریز فرما و شکم ما را از اطعام حرام و شبهه‌ناک پاک گردان و دست ما را از ظلم و تعدی و تجاوز باز دار و چشم ما را از گناه و خیانت محفوظ دار و گوش ما را از شنیدن سخنان بیهوده و غیبت مسدود گردان! به دانش‌مندان ما زهد و بی‌رغبتی به دنیا و نصیحت و خیرخواهی و به دانش‌آموزان ما جدّیت و شوق و رغبت ادا فرما! و... »( مصباح الکفعمی ، 281) این عبارت زیبا، بلند و متعالی از ادعیه امام عصر(ع)، به‌روشنی نشان می‌دهد که در اندیشه اسلامی و مهدوی ، علم و آموزش آن، بدون ابتنا بر مبادی ایمانی و توحیدی فاقد فایده واقعی ، معنا و دلالت لازم می باشد و جامعه و حکومت منتظر و زمینه ساز نیز ،باید به دنبال چنین علم توحیدی در تمهید ظهور باشند.