تدوین، تکمیل و راه اندازی بانک نیمه تعطیل جهانی نسخ خطی فارسی و عربی ایرانی برای معرفی جایگاه جهانی زبان فارسی یک ضرورت است. بیش از 15 سال قبل جوانی برومند و علاقمند به نام گلباز، آستین همت را بالا زد و طرح بانک اطلاعاتی نسخ خطی اسلامی ایران را پی ریزی کرد. نخست با حمایت سازمان چاپ وزارت ارشاد اسلامی، سپس با همکاری و مشارکت میراث مکتوب و نهایتاً با حمایت خانه کتاب، تمام فهارس نسخ خطی مطبوعه در ایران را در این بانک قرارداد که سه چهارسال پیش در پایگاه اینترنتی آقابزرگ آغاز به کار کرد. مراسم افتتاحیه در کتابخانه ملی ایران انجام شد و به وی وعده داده شد که بخش جهانی فهارس نسخ خطی ایرانی اسلامی با حمایت این کتابخانه ادامه خواهد یافت، وعده ای که هیچگاه تحقق نیافت.
و چرا داغم تازه شد و دوباره این مطلب را برای چندمین بار قلمی کردم؟
چندی پیش که سخنان مقام معظم رهبری در باره موضوع افتخارات ایران پس از اسلام و خدمتی که زبان فارسی به فرهنگ و تمدن بشری کرده گوش فرا می دادم، دیدم چقدر ما نسبت به داشته ها و ذخایر و گنجینه های خود، کم لطف شده ایم یا بوده ایم و هستیم. خارجی ها یا عرب‌ها یا کشورهای تازه استقلال یافته یا ... نسبت به آنچه ندارند یا کم دارند چنان بر طبل انا رجل می کوبند که همه باورشان می شود که نکند خبری باشد. گاه صحبت از مفاخری می کنند که باد حوادث گرد خاکستر جسمشان را آنجا نشانده یا مقلد چوپان دروغگویی می شوند که نام چند هزارساله خلیج فارس را به یاری گرگ استعمار-با شعار تفرقه بینداز حکومت کن- بر سر زبان کسانی می اندازد که عمرحیات سیاسی و فرهنگیشان به یک صد سال نمی رسد. آن وقت ما با این همه تاریخ و فرهنگ و دانش و اعتبار و آبروی تاریخی، بلد نیستیم بگوییم چه دستاوردهایی برای تمدن بشری به ارمغان آورده ایم. فقط به یک نکته تاریخی اشاره می کنم و آن دزدیهای علمی و سرقتهای نسخ خطی علمی و هنری از ایران در طول 500 سال گذشته است.
وقتی کتاب المناظر ابن هیثم چاپ شد، معلوم شد کپرنیک نظریه نور را از او عیناً اخذ کرده و ذکری از ابن هیثم ننموده و قس علی هذا نظریات طبی ابن سینا و رازی و ابن نفیس و زهراوی و ...چند سال پیش وقتی ترجمه سخنرانی توماس ارپینیوس کشیش ایتالیایی را در آینه میراث چاپ کردیم، با واکنشهای جالبی در خصوص این مقاله مواجه شدیم. حال جا دارد دوباره به آن اشاره کنم. او در این سخنرانی ای که حدود 500 سال قبل ایراد کرده به دانشجویانش توصیه می کند که تا قبل از این که مسلمانان به اهمیت کتابهایی مانند قانون ابن سینا و الحاوی رازی آگاه شوند، شما آنها را بخوانید و بهره گیرید. برای همین فراگیری زبان عربی را توصیه می کند. در همین ایام هست که قانون در ایتالیا چاپ می شود.
اینان با شناخت به ارزش ذخایر علمی و فرهنگی ایرانی به هرطریقی که شده نفایس خطی فارسی و عربی را به یغما بردند. هر تاجر و سفیر و کشیشی را مأمور می کردند که از ایران -بالاخص- نسخه های خطی کهن علمی و ادبی را با خود به وطنشان ببرند. امثال لسان الدوله خائن هم مساعد اینان بودند. وی که کتابدار کتابخانه سلطنتی در عهد مظفری بود گونی گونی کتابهای نفیس را به بیگانگان می فروخت تا دنیای خود را با دزدی و حراج مآثر گرانقدر فرهنگی ایرانی آباد کند. بدین روی نسخ خطی نفیس ایرانی دست به دست گشت و اینک خبری ناچیز از بعضی از آنها در کتابخانه های معتبر دنیا داریم. 200 سال قبل کهن ترین نسخه نفیس فارسی تاریخدار موجود در دنیا یعنی الابنیه عن حقایق الادویه موفق الدین هروی از فرانسه در ضمن جهیزیه یک شاهزاده اتریشی به وی اهدا و سپس به کتابخانه ملی اتریش سپرده می شود.
دومین نسخه طبی کهن فارسی کتاب هدایة المتعلمین فی الطب اخوینی است که سر از کتابخانه بادلیان آکسفورد انگلیس در آورد. کهن ترین شاهنامه در فلورانس ایتالیا یافت می شود و .....حال چه آنان که با چراغ آمدند و این ذخایر را بردند و چه اینان که گوهر شناس بودند و این آثار را خریدند و حفظ کردند و طبعاً ملامتی بر ایشان نداریم، دیگر اکنون سؤال این نیست که چرا بردند و چگونه بردند، سؤال این است چرا برای شناسایی این آثار و فهرست نویسی آنها و تدوین و تکمیل بانک جهانی نسخ خطی ایرانی اسلامی کوتاهی می شود؟ اگر فهرست مشترک این آثار تدوین و عرضه گردد و سپس در بانک جهانی قرار گیرد، آنگاه ما به جهان کنونی که ما را با بی شرمی متهم به بی هویتی می کنند، عظمت و شکوه ایران و زبان فارسی را که بیش از هزار سال زبان رسمی دهها کشور بوده است، نشان می دهیم و ثابت خواهیم کرد که این زبان پرمایه و استوار تا چه حد در تمدن سازی و گسترش فرهنگ اسلامی و در تحول دانش بشری نقش بسزا داشته است.
مدیر عامل موسسه پژوهشی میراث مکتوب
291/60
نظر شما