الگوی تعامل آژانس بین المللی انرژی هسته ای با پرونده ی اتمی ایران در طول چند سال گذشته ، از وجوه گوناگونی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: مواضع طرف ایرانی در خصوص روند پر فراز و نشیب رسیدگی به پرونده ی مربوط ، دیدگاه های گوناگون مدیران آزانس در باب ابعاد، کارکرد و جهت گیری نظامی یا غیر نظامی توانمندی های اتمی تهران ، عملکرد دیگر بازیگران مؤثر بر جریان یاد شده یعنی آمریکا، اروپا و شورای امنیت ..... .
اما در این میان، نقش آژانس در چارچوب ملاحظه های بین المللی ناظر بر منع اشاعه ی هسته ای از اهمیتی خاص برخوردار است. از این زاویه، شیوه ی رفتاری این نهاد بین المللی با دغدغه ی بلند تبار جامعه ی جهانی در زمینه ی چگونگی مواجهه با تهدید ناشی از اشاعه ی خارج از کنترل ( هسته ای) پیوند می خورد. بر این مبنا، در شرایط کنونی آژانس در برزخی تاریخی قرار دارد ، مرحله ای میانی و در عین حال پیون آفرین میان "باور به ضرورت رهایی جامعه ی بشری از تابوی هسته ای" ، که در آمال صلح جویانه ی پیشقراولان این مسیر در طول دهه های گذشته ریشه دارد ؛ و آرزوی آیندگانی که به رفتار امروزین آژانس به عنوان " تجربه ای موثق برای رویارویی با جلوه های نوظهور تهدید ناشی از گسترش غیر قانونی هسته ای " خواهند نگریست.
در این میان، میزان اثر پذیری و انفعال و یا ضریب استقلال عمل و اقتدار جوهری آن در مقابل الگوی اثرگذاری و نفوذ مؤلفه های سیاسی خاصّه اراده ی قدرت های بزرگ ، به وجه دیگری از امکان راستی آزمایی نقش آژانس اشاره دارد. در پایان نگارنده ضمن پافشاری بر دیدگاهی که از نهادهای بین المللی به عنوان یکی از عوامل فراملی ثبات آفرین در عرصه ی بین المللی یاد کرده و به امکان تداوم این نقش در سطحی فراتر از خواست قدرت های عمده نیز پایبند است؛ بر این مهم اصرار دارد که آژانس برای ایفای نقش خود در این برهه ی برزخی نمی تواند از مؤلفه های اعتبار و هویت بی نیاز باشند، شرایطی که تنها در فضای استقلال طلبی در برابر اراده های غیر مسئولانه شکل می گیرد.
*دانشیار حقوق بین الملل دانشگاه فردوسی مشهد
/17214
نظر شما