*محمد ایرانی
چندی پیش ایمن الظواهری رهبر القاعده طی یک پیام ویدئویی از مخالفان بشار اسد حمایت کرد. این نخستین‌بار نبود که این اتفاق می‌افتاد و القاعده در کنار مخالفان اسد قرارمی‌گرفت. چند ماه پیش نیز شاهد موضع‌گیری نیروهای القاعده در حمایت از مخالفان اسد در لبنان و برخی کشورهای عربی بودیم. به نظر می‌رسد که گروه القاعده در مواضع خود درباره مسائل سوریه دچار نوعی تعارض و تناقض شده است. تاکنون اهداف مبارزاتی القاعده علیه امریکا و غرب بوده است حتی نسبت به نوع برخورد این گروه با رژیم صهیونیستی به گونه ای شک و شبه وجود دارد چرا که رهبری القاعده اولویت مواجهه را در برخورد با امریکا می داند نه با اسرائیل. لذا از این جهت که سیاست بشار اسد در محور مقاومت مقابل غرب و امریکا و اسرائیل قرار گرفته و به هیچ عنوان با امریکا همسو نیست، طبیعتا القاعده نباید از مخالفان سوریه که مورد حمایت آمریکا هستند جانبداری کند. در این‌جا تنها یک دلیل می تواند وجود داشته باشد و آن وجود برخی از جناح‌های سلفی در صف مخالفان دولت سوریه است.
به لحاظ دیدگاه عقیدتی، سلفی‌ها و گروه القاعده هر دو با یک دیدگاه مشترک در زمره اسلام گرایان تندرو سنی محسوب می شوند. هیچ یک از دو جریان اعتقادی به مردم سالاری و اعتقادی به دمکراسی و اجرای آن وحمایت از حقوق مدنی در کشورها ندارند. احساس القاعده پس از بروز تحولات اخیر منطقه در کشورهای عربی واسلامی این است که نه تنها از این تحولات عقب مانده بلکه امروز هیچ نقشی ندارد واین گروه اسلام گرای معتدل اخوان المسلمین است که درحال فتح سنگرها دراین حوزه هاست لذا القاعده به نوعی در پی ایفای نقش برای خود وحامیانش است. دراین میان رژیم لائیک سوریه علیرغم مواضع ضد غربی مورد هجوم القاعده قرار می گیرد والبته این مواضع القاعده مورد بهره برداری سوری ها وبشار اسد قرار خواهد گرفت. کافی است به اظهارات جیمز کلابر مسئول امنیت داخلی آمریکا توجه کنیم که گفته دست های القاعده درانفجارات اخیر دمشق وحلب دیده می شود. به هرحال به نظر می رسد امروز برای القاعده سود و زیان مطرح نیست بلکه احساس می کند از تحولات اخیر جامانده و مانند تمام گروه‌هایی که در منطقه حضور سیاسی و نظامی دارند تمایل دارد در مسائل و بحران‌های اخیر وارد صحنه شده و اعلام کندکه حضور دارد.
گروه القاعده پس از جریان 11 سپتامبر همواره تلاش کرده خود را در تمام تحولات خاورمیانه سهیم کند لذا خط‌مشی خود را در چهارچوبی مطرح می‌کرده که درمقابل جریان غرب و آمریکا قرار گیرد و برای تمام مواضع سیاسی خود تعریف مشخصی داشته است. اما درجریان بحران سوریه جانب مخالفان را گرفته است، این امر تنها به دلیل وجود سلفی‌های سوری در صفوف مخالفان است. اما این‌که آیا در آینده سلفی‌ها پیروز میدان هستند جای تردید وجود دارد؟
امروز قابل پیش‌بینی نیست و نمی‌توان گفت در تحولات سوریه کدام جریان سهم بیش‌تری دارد یا این‌که مخالفان به تنهایی از پس نظام بشار اسد برمی آیند یا خیر ؟ اما این نکته جدی است که جریان اخوان‌المسلمین در سوریه در تحولات اخیر این کشور حضور بسیار پررنگی دارد. این گروه به لحاظ سازمانی و تشکیلاتی همانند دیگر کشورهای سنی مذهب منطقه، درسوریه نیز از قدمت بالایی برخوردار است بیش از 80 سال است که این تشکیلات را سازماندهی می‌کند بنابراین به محض ایجاد تحول به دلیل شناخت کامل و کافی از افکار عمومی به‌ویژه اهل سنت می‌تواند بر موج سوار شده و صحنه را در اختیار خود گیرد. جریان سلفی به عنوان یک حزب ویک تشکل، همانگونه که در مصر هم شاهد آن بودیم به خودی خود درسوریه جایگاهی نداشته است لذا خود را در کنار گروه اخوان‌المسلمین قرار داده و از این طریق وارد صحنه شده است. همانگونه که درحوزه‌های مختلف همسویی اخوان‌المسلمین و سلفی‌ها را شاهد بودیم اما در سوریه شکاف میان این دو گروه کمتر است چرا که سال ها حق فعالیت نداشته و مورد تعقیب حکومت بوده اند.می توان گفت جریان سلفی منطقه قبل از تحولات اخیر معتقد بود که مبارزه علیه حاکم وقت که بر کشور اسلامی حکومت می‌کند حرام است و در واقع اعتقادی به انقلاب علیه اولی الامرنداشت درحالی که در سوریه این امر بدلیل فشار سیاسی حکومت بر این جریان وهر جریان اسلامی دیگر موجب شده بود که فاصله بین این گروه ها کم شود.
اما به نظر می رسد این یک تاکتیک است که امروز این دو گروه در کنار یکدیگر قرار دارند. درصورت کسب قدرت به تدریج این دو جریان که هم خاستگاه عقیدتی ومدرسه فکری آن ها متفاوت است وهم وابستگی محیطی ومنطقه ای آن ها در دو سوی جهان عرب یعنی مصر وعربستان تفاوت دارد از یکدیگر فاصله خواهند گرفت.
به هرحال در مورد سوریه باید گفت باتوجه به بحران جدی موجود دراین کشور بسیار بعید است نظام بشار اسد بتواند به وضعیت گذشته خود باز گردد و ثبات متزلزل شده ترمیم شود درعین حال باید اذعان داشت نظام سوریه هم چنان ابزارهای متفاوتی در دست دارد که می‌تواند از آن بهره برداری کند. بنابراین همه‌چیز در سایه گذشت زمان آشکار خواهد شد.
*سفیر اسبق ایران در اردن
26349
نظر شما