گزارش جنجالی ریچارد گلدستون رئیس کمیته حقیقت یاب سازمان ملل درباره جنگ غزه در حالی به تصویب شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد رسیدکه رژیم صهیونیستی تلاش بسیاری برای خارج کردن این گزارش از دستور کار شورای حقوق بشر به کار بسته بود و حتی دولت خود‌گردان فلسطینی را وادار کرد تا درخواست تعویق بررسی گزارش را نماید. با همه اینها شورای حقوق بشر سازمان ملل با تشکیل جلسه فوق العاده در ژنو این موضوع را بررسی و به تأیید رساند. بدین ترتیب یک سند حقوقی علیه جنایت‌های اسرائیل در این نهاد بین‌المللی به ثبت رسید. «خبر» جهت بررسی موضوع با دکتر حسین سلیمی عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و استاد روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است.
در حالی که انتظار می‌رفت گزارش گلدستون در شورای حقوق بشر سازمان ملل مطرح نشود این شورا با جلسه‌ای فوق‌العاده این گزارش را مطرح و به تأیید رساند. شما دلیل این تحول را در چه می‌بینید؟
تا حدود یک دهه پیش عده‌ای در دنیا چنین تحلیل می‌کردند که حقوق بشر ابزاری در خدمت منافع قدرت‌های بزرگ است. ادبیات واقع گرایان و انقلابیون حقوق بشر را فاقد ارزش در حالی جهانی شدن می‌دانست و مدام تکرار می‌کردند که حقوق بشر ابزاری در دست کشورهای صاحب قدرت است. البته در برخی مواقع نیز اینطور بوده است ولی مجموع تحولات یک دهه اخیر نشان می‌دهد که حقوق بشر در حال تبدیل شدن به یک رژیم بین‌المللی مؤثر و جهان‌شمول است و کشورهایی که از سوی قدرت‌های بزرگ مورد حمایت قرار می‌گیرند نیز نهایتاً مجبور خواهند شد به حقوق بشر تن در دهند. حمله اسرائیل به غزه و تحولات بین‌المللی بعد از آن نشان داد که ارزش جهانی حقوق بشر رو به افزایش است. این اولین بار نبود که اسرائیل حمله وحشیانه‌ای را به فلسطین انجام می‌داد ولی برای نخستین بار بود که افکار عمومی جهانی چنین علیه جنایات اسرائیلی‌ها بسیج می‌شد. جهانی شدن حقوق بشر حتی منجر به تغییر و تحولات اساسی در ساختار سازمان ملل نیز شده است. این سازمان تا به حال بر چند رکن اساسی شامل، شورای امنیت، مجمع عمومی، دبیرخانه، شورای اقتصادی و اجتماعی و شورای قیمومیت استوار بود. شورای قیمومیت در حال حاضر تا حدود زیادی بلا محل شده است چرا که این شورا در راستای تلاش برای استقلال کشورها از سیطره استعمار تشکیل شد و در حال حاضر که فقط چند جزیره کوچک در جهان به صورت مستعمره وجود دارد این شورا دیگر کارایی چندانی ندارد. در ساختار جدید سازمان ملل شورای حقوق بشر ایجاد شد که عملاً جایگزین شورای قیمومیت شده است. پیش از این مسائل حقوق بشر در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد رسیدگی می‌شد اما این کمیسیون قدرت اجرایی بالایی نداشت ولی شورای حقوق بشر از قدرت اجرایی بالایی برخوردار است. این تغییر و تحولات در ساختار سازمان ملل نشان‌دهنده جایگاه حقوق بشر در جامعه بین‌الملل است. یک زمانی خارج کردن ممالک از سیطره استعمار اولویت جامعه جهانی بود اکنون رسیدگی به وضعیت حقوق انسان‌ها از اولویت برخوردار شده است. سازمان ملل شبکه‌ای گسترده از سازمان‌های وابسته و زیرمجموعه است که صدها سازمان را شامل می‌شوند. نکته جالب توجه این است که اکثر این سازمان‌ها در حوزه حقوق بشر فعالیت دارند و موارد نقض حقوق بشر در اقصی نقاط دنیا را تهیه و در اختیار شورای حقوق بشر سازمان ملل قرار می‌دهند. گزارش‌های برخی از این سازمان‌ها از چنان اعتباری برخوردار است که به عنوان سند مورد توجه شورای حقوق بشر سازمان ملل قرار می‌گیرد. طرح گزارش قاضی گلدستون درباره جنگ غزه در شورای حقوق بشر نشان دهنده اهمیتی است که جامعه جهانی نسبت به حقوق بشر قائل است. بدون شک قبل از آقای گلستون مجمع و سازمان‌های متعدد حقوق بشری مرتبط با شورای حقوق بشر گزارش‌های مشابهی را در اختیار این نهاد گذاشته بودند و سازمان ملل می‌دانست که افکار عمومی جهانی نسبت به این جنایت‌ها حساس شده است لذا لازم بود که شورای حقو بشر هم واکنش مناسبی نشان دهد.
بدین ترتیب شما اختلافات آمریکا و اسرائیل را در طرح گزارش گلدستون بی‌تأثیر یا کم تأثیر می‌دانید؟
بخشی از مطرح شدن این گزارش و صدور بیانیه علیه اسرائیل محصول رژیم بین‌المللی حقوق بشر و حساسیت فوق العاده جامعه بین‌الملل و همچنین ارزشمند شدن حقوق بشر در جامعه بشری است. با این حال اختلافات آمریکا و اسرائیل هم در طرح این مسئله بی‌تأثیر نبوده است. به هر حال دولت فعلی آمریکا به‌خصوص شخص آقای اوباما انتقادات جدی و گسترده‌ای به رویه دولت افراطی اسرائیل دارد. حتی جنگ غزه مصادف شده بود با زمان روی کار آمدن اوباما مصاف شده بود و در آن زمان آقای اوباما از اسرائیلی‌ها خواست تا قبل از روی کارآمدن وی به جنگ خاتمه دهند که چنین هم شد. بعد از آن هم اوباما درباره روند صلح در خاورمیانه و شهرک سازی‌ها بارها انتقادهای تندی را متوجه اسرائیلی‌ها کرده است. حتی سفیر اسرائیل در واشنگتن از سوی دولت آمریکا احضار شده است. اینها نشان‌دهنده مواضع انتقادی آمریکا نسبت به رویه‌های دولت اسرائیل است.
از صحبت‌های شما می‌توان نتیجه گرفت که قدرت لابی‌های قدرتمند اسرائیلی به‌خصوص لابی یهودی در آمریکا کاسته شده است؟
نه اینطور نیست. لابی‌ها یا گروه‌های فشار اسرائیلی همچنان قوی‌ترین و مؤثرترین لابی‌ها در آمریکا و سراسر جهان هستند ولی این به معنای آن نیست که تمامی سیاست‌های ایالات متحده آمریکا از سوی این جریان تعیین می‌شود. برخی مواقع لابی‌ها تلاش می‌کنند ولی به نتیجه نمی‌رسند. به‌طور تاریخی حزب دموکرات با لابی آیپک رابطه خوبی داشته است ولی تحولات یکی دو ماه اخیر و به‌خصوص جلسه‌ای که سران این لابی با باراک اوباما داشتند نشان داد که میان اینها اختلافات عمیقی وجود دارد و دولت فعلی آمریکا در برخی مواضع از لابی‌های اسرائیلی تأثیر نمی‌پذیرد. به‌طور طبیعی این اختلافات بر مواضع ارکان سازمان ملل تأثیر می‌گذارد.
ممکن است دامنه این اختلافات بیشتر شده و اسرائیل و آمریکا در برخی مسائل اساسی‌تر مواضع متضادی بگیرند؟
آمریکا و اسرائیل همچنان متحد استراتژیک یکدیگر هستند یعنی اینکه هر کدام به نفع دیگری وارد جنگ هم می‌شود. لذا در تحلیل نهایی آمریکایی‌ها حامی و پشتیبان اسرائیل تعریف می‌شوند. اگر در اسرائیل حزب کادیما روی کار می‌آمد الان روابط آمریکا و اسرائیل چنین نمی‌شد و این دو کشور روابط عادی داشتند اما سیاست‌های افراطی و جنگ طلبانه لیکود‌های حاکم باعث شده است که اوبامای صلح طلب در موارد بسیاری با آنها به چالش بیفتد. نکته مهم این است که در نیم قرن گذشته رابطه اسرائیل و آمریکا تا این اندازه دچار مشکل نشده بود که در دوره ریاست جمهوری اوباما اتفاق افتاد.
اکنون که گزارش گلدستون به تأیید شورای حقوق بشر سازمان ملل رسیده است آیا امکان دارد در دیوان بین‌المللی طرح شود؟
دیوان بین‌المللی دادگستری چون به مسائل کشورها رسیدگی می‌کند صلاحیت رسیدگی به این بحث را ندارد ولی این موضوع به لحاظ می‌تواند در دادگاه جنایات بین‌المللی طرح شود. این دادگاه تاکنون در نورنبرگ و همچنین جنایات سران یوگسلاوی سابق تشکیل شده است. اما نکته مهم در حقوق بین‌الملل این است که تا زمانی که اراده قدرت‌های بزرگ پشت سر اینگونه پرونده‌ها نباشد نمی‌توان نسبت به طرح آن در دادگاه جنایات بین‌المللی امیدوار بود. در شرایط فعلی ممکن است سازمان ملل علیه اسرائیل قطعنامه صادر کند ولی چون اراده قدرت‌های بزرگ در محاکمه سران اسرائیل نیست بعید است این گزارش به دادگاه جنایات جنگی ارجاع یابد.
نظر شما