به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، کتاب «نامه‌های ابوالقاسم لاهوتی و صدرالدین عینی» به کوشش محسن فرح‌بر گردآوری شده است. این اثر در دسته ادبیات تاریخی قرار می‌گیرد. این کتاب مجموعه‌ای از ۹۱ نامه و تلگراف ابوالقاسم لاهوتی، شاعر و کنشگر سیاسی ایرانی و صدرالدین عینی، بنیان‌گذار ادبیات معاصر تاجیکستان است.
محسن فرح‌بر درباره این کتاب می‌گوید: «برای آماده‌سازی این کتاب بیش از سه سال وقت سپری شد. توانستم به اصل دست‌خط فارسی ابوالقاسم لاهوتی و صدرالدین عینی دسترسی پیدا کنم و تمامی واژگان دشوار متن را برای خوانندگان ایرانی شرح دادم. این نامه‌ها با ۷ مقدمه تخصصی از بزرگان ادبیات جمهوری تاجیکستان، زیر نظر استاد کاوه بیات چاپ شد. این نامه‌ها دارای ارزش ادبی و تاریخی فوق‌العاده‌ای است که امیدوارم مورد توجه اهالی فرهنگ و تاریخ پژوهان قرار گیرد.»
این نامه‌ها طی سال‌های ۱۹۲۷ تا ۱۹۵۳ نوشته شده و بخشی از فعالیت‌های علمی و فرهنگی این دو نویسنده را روایت می‌کند و پاره‌ای از فعالیت‌های علمی و فرهنگی این دو نویسنده و شاعر نامدار در عرصه زبان و ادب پارسی را بازنمایی می‌کند. اصل این نامه‌ها در بایگانی انستیتوی زبان و ادبیات رودکی آکادمی ملی علوم جمهوری تاجیکستان و خانه‌موزه صدرالدین عینی در شهر دوشنبه نگهداری می‌شود. این نامه‌ها دارای ارزش ادبی، تاریخی و سیاسی فراوانی است.
این اثر پس از فهرست نوشته‌ها، به ترتیب مشتمل بر یادداشت دبیر مجموعه (استاد کاوه بیات)، مقدمه گردآورنده (محسن فرح‌بر)، یادداشت سیسیلیا بانو لاهوتی (همسر ابوالقاسم لاهوتی) و خاطره کمال عینی (فرزند صدرالدین عینی) و دیباچه استادان برجسته تاجیکستانی و ایرانی عبدالخالق نبوی، عبدالنبی ستارزاده، رستم وهاب، مطلوبه میرزایونس و مسعود عرفانیان، متن نامه‌ها، یادداشت‌ها، گاه شمار زندگی ابوالقاسم لاهوتی و صدرالدین عینی، شرح واژگان دشوار، کتابنامه، عکس‌هایی از زندگی لاهوتی و عینی که برخی از آنها برای نخستین‌بار چاپ می‌شود و نمایه‌ای از نام اشخاص، جای‌ها، کتاب‌ها، نشریه‌ها و غیره است.
شکل‌گیری آثار تاریخی و ادبی تاجیکستان در مسکو
«نامه‌های ابوالقاسم لاهوتی و صدرالدین عینی» به ترتیب شامل متن نامه‌ها، یادداشت‌ها، گاه شمار زندگی ابوالقاسم لاهوتی و صدرالدین عینی می‌شود. در این کتاب عکس‌هایی از زندگی لاهوتی و عینی منتشر شده که برخی از آنها برای نخستین‌بار است که چاپ می‌شوند.
موضوع نامه‌ها بیشتر مسائل ادبی و فرهنگی است؛ جز این‌که سبک انشای نامه‌ها آموزنده و با الفبای فارسی یا به گفته تاجیکان «خط نیاکان» نوشته شده است، با خواندن آنها وضعیت سیاسی شوروی و شرایط جامعه تاجیکستان و فضای فرهنگی حاکم برآن زمان را نیز بهتر می‌توان شناخت.
با توجه به این‌که نامه‌های لاهوتی و عینی از متن‌های ادبی و تاریخی بسیار مهم زبان پارسی است و مورد مراجعه بسیاری از پژوهشگران ایران، تاجیکستان و دلبستگان زبان فارسی قرار خواهد گرفت، ضرورت داشت که با دقت نظر تمام و به گونه‌ای چاپ شود و در دسترس علاقه‌مندان این دو ادیب بزرگ قرار گیرد.
همچنین در این نامه‌ها زبان، الفبا، لغت‌نویسی، اصطلاحات و چگونگی زبان معاصر فارسی-تاجیکی و توجه به تألیفات یکدیگر از دیگر موضوعات مهم این نامه‌ها به شمار می‌آیند. در کتاب «نامه‌های ابوالقاسم لاهوتی و صدرالدین عینی» می‌توان به جایگاه آنها در تشکیل و تأسیس اتحادیه نویسندگان، شکل‌گیری آثار ادبی تاجیکستان و دهه هنر تاجیکستان در مسکو پی برد.
در این نامه‌ها همچنین این موضوع مشخص می‌شود که عینی در سال‌های بین ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ درگیر مشکلاتی بوده که لاهوتی برای نجات جان او کمک‌های فراوانی انجام داده است. همچنین در این کتاب یادداشتی از سیسیلیا بانو لاهوتی، همسر ابوالقاسم لاهوتی و خاطره کمال عینی، فرزند صدرالدین عینی به چاپ رسیده است.
وضعیت سیاسی شوروی در خلال نامه‌های لاهوتی و عینی
در نامه‌های ردوبدل‌شده میان ابوالقاسم لاهوتی شاعر و انقلابی ایرانی که در پی یک شورش نافرجام سیاسی در زمستان ۱۳۰۰ شمسی به اتحاد شوروی گریخت و صدرالدین عینی، ادیب نامبردار تاجیک در فاصله سال‌های بین دو جنگ جهانی که در این مجموعه گردآمده و ارائه شده‌اند، گذشته از دوستی‌ها و علایق ادبی آن دو، از وضعیت سیاسی شوروی در آن سال‌ها نیز تصویری به دست می‌آید. در کنار ترس و وحشت حاصل از یکه‌تازی‌های استالین و امواج پی‌درپی تصفیه‌های سیاسی که قاب اصلی این تصویر را تشکیل می‌دهد، از سعی و تلاش‌های صدرالدین عینی و ابوالقاسم لاهوتی برای حفظ حداقل برجای‌مانده‌ای از یک بخش دورافتاده جهان ایرانی می‌خوانیم.
لاهوتی و عینی نه‌تنها نویسنده و شاعر، بلکه در قله علم و فرهنگ نوین فارسی تاجیکی قرار داشتند و خود را در این زمینه مسئول نیز به شمار می‌آوردند. بنابراین می‌توان با دقت در نامه‌های آنها به میزان اهمیت مسائل ادبی و همچنین دایره دانش، ادراک و روندشناسی این دو شخصیت پی برد.
در چاپ‌های قبلی این نامه‌ها در تاجیکستان به دلیل برخی ملاحظه‌ها و بایسته‌های زمانه، بخشی از نامه‌ها حذف شده و یا بخشی از دستخطهای فارسی لاهوتی و عینی به درستی خوانده نشده و به اشتباه واژه‌ای دیگر جایگزین شده است. با توجه به دسترسی گردآورنده به اصل نامه‌های لاهوتی و عینی و خوانش تقریبا دقیق دستخطهای فارسی این دو شخصیت، کوشیده شد ضمن حفظ اصالت متن نامه‌ها، غلط‌های موجود در نسخه‌های تاجیکی را یافته و در چاپ فارسی درحد امکان از نادرستی‌ها کاسته شود.
مهم‌ترین موضوعاتی که در نامه‌ها مطرح شده، عبارت‌اند از: مسئله‌های حیاتِ ادبی و وضع ادبیات نوین فارسی تاجیکی و تألیفات ادیبانِ جوان (مثل عبدالسّلام دهاتی، حبیب یوسفی و دیگران)؛ مسائل وابسته به تاریخ ادبیات و روابط علمی و ادبی میانِ نمایندگانِ ادبیات فارسی‌زبانان؛ مسئله‌های زبان، الفبا، لغت‌نویسی، اصطلاحات و چگونگی زبانِ معاصر فارسی تاجیکی؛ توجه به تألیفات همدیگر، تقویت، دستگیری در جستجوهای هنری همدیگر؛ جایگاه هر یک از آنها در تشکیل و تأسیس اتحادیه نویسندگان، شکل‌گیری کارهایِ ادبیِ تاجیکستان، دهه هنر تاجیکستان در مسکو؛ خود را مسئول خدمت به «قسمتِ ادبی» تاجیکستان دانستن؛ غمخواری به وضعِ زندگی، سلامتی، حالتِ زندگانیِ اجتماعیِ همدیگر (یاری و کمک‌های مادی و معنوی)؛ مسئول در سرنوشت یکدیگر دانستن (به‌ویژه در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ میلادی و تلاش‌های خالصانه لاهوتی برای نجات جان عینی)؛ مسئولیت‌شناسی عالی نسبت به وظیفه سپرده‌شده به ایشان (مثل تلاش‌ها و کاوش‌های آنها برای دریافتِ شعرِ عینی درباره کانال در «مکتوبِ خلقِ تاجیک به استالین»)؛ یادآوری شخصیت‌های سیاسی، ادبی، آدم‌های موقّری که محیطِ معنوی و سیاسی و اخلاقی آنها را فرا گرفته بودند؛ رابطه بسیار صمیمیِ انسانی و برادرانه خانوادگی، محبّت به فرزندانِ یکدیگر که در واقع خیلی هم پندآموز است.
نامه لاهوتی به عینی؛ از لنینگراد به سمرقند؛ ۱۹۲۷/۸/۲۲
فاضل محترم و استاد عزیز صدرالدین عینی!
یک هفته است که در لنینگراد هستم، دو روز دیگر به مسکو می‌روم. در این‌جا دانشمند محترم پروفسور بِرتِلس را ملاقات کردم. بسیار خوشم آمد. مردی فاضل و استادی قادر است. تمام زبان‌های شرق و تقریبا همه زبان‌های غرب را مانند زبان مادری می‌أاند و از تاریخ و تمام جزئیات آنها باخبر است. در خدمت ایشان مفصلا از مقام فضل و دانش شما گفت‌وگذار کردم. بسیار شاد است و از شما ممنون که به واسطه نمونه ادبیات تاجیک با شاعران آسیای میانه را شناخته و از چاپ شدن چنین کتابی بسیار راضی هستند. خودشان حالا یک کتاب راجع به ادبیات ایران می‌نویسند با زبان روسی که دست‌آویزهای زیادی در آن هست. بسیار آرزو داشت که روزنامه‌های تاجیکی را برای او بفرستند، نمی‌دانم این ممکن است یا نه؟
گمان می‌کنم که اگر شما به دوشنبه بنویسید قبول کنند. اگر علاوه بر شاعرانی که در نمونه نام‌شان نوشته شده باز هم شاعرانی به یادتان آمد، با کمی از نمونه اشعارشان برای پروفسور بفرستید. به گمانم بی‌جا نباشد.
یک غزل در لای پاکت فرستادم التماس این‌که پس از تصحیح کردن، آن را به آواز تاجیک بدهید و بفرمایید که همان‌طور که هست چاپ کنند و در بالایش «پیشکش به جناب ماوندی» را بنویسند بسیار منتدار می‌شوم.
در مکتب شرق‌شناسی لنینگراد همه گونه کتاب‌های تاجیکی بود به جز ادبیاتِ سرخ و کِمِل. فقط دو جلد از نظارت ئوزبکستان به طور شخصی برای پروفسورها فرستاده بودند. امیدوارم که در مسکو دست‌خط شما را زیارت کنم. اگر فرمایشی باشد به جان و دل در اجرای آن می‌کوشم. خالده جان را از طرف عَمَکَش سلام. کمال جان را ارادتی به کمال، خدمت حضرت وَدودی سلامِ بردارانه! برادرِ محترم جباری را سلام فراوان می‌رسانم. مخصوصاً خدمت برادر محترم امامُف سلامِ بسیار تبلیغ فرموده، از سلامتی‌اش مرقوم دارید!
با سلام، ارادت و اخلاص
لاهوتی
لنینگراد
۲۲ اوگوست ۱۹۲۷ (۲۲ اوت ۱۹۲۷)
کتاب «نامه‌های ابوالقاسم لاهوتی و صدرالدین عینی» به کوشش محسن فرح‌بر در ۳۹۱ صفحه و قیمت ۴۵۳ هزار تومان از سوی انتشارات شیرازه کتاب ما منتشر شده است.
۲۵۹
نظر شما