مهسا بهادری: این روزها که سی و ششمین نمایشگاه تخصصی بین المللی کتاب سال ۱۴۰۴ در حال برگزاری است در پنجمین روز سراغ عباس معروفی رفتیم تا آثار او را به علاقه مندان به کتاب و ادبیات معرفی کنیم.
عباس معروفی یکی از برجسته‌ترین نویسندگان معاصر ایران است که آثارش نه‌تنها در عرصه ادبیات فارسی، بلکه در سطح جهانی نیز مورد توجه منتقدان و خوانندگان قرار گرفته است. او با نثری شاعرانه، نگاهی روان‌کاوانه و فضاسازی‌هایی وهم‌انگیز، داستان‌هایی خلق کرده که روایتگر سکوت، سرکوب، مهاجرت و عشق در متن جامعه ایرانی هستند. هرچند بخش زیادی از زندگی‌اش را در تبعید گذراند، اما روح تهران، خاطرات خاورمیانه و صدای انسان شرقی در همه آثارش جاری است.
شاهکار ادبیات فارسی
نقطه آغاز ورود به جهان ادبی عباس معروفی بی‌شک رمان «سمفونی مردگان» است؛ اثری که به‌درستی در ردیف شاهکارهای ادبیات داستانی ایران جای گرفته. این رمان داستان سقوط تدریجی خانواده‌ای در اردبیل را روایت می‌کند که قربانی خشونت پدرسالارانه، تعصب مذهبی و تضاد سنت و مدرنیته می‌شود. در محور داستان دو برادر قرار دارند: یوسف و آیدین. آیدین، روشنفکری شاعر و جست‌وجوگر آزادی است که در سکوت و بی‌رحمی اطرافیان خاموش می‌شود. ساختار غیرخطی، روایت از زبان چند شخصیت و نثر ریتم‌دار و موسیقایی این رمان، آن را به روایتی خاص و فراموش‌نشدنی بدل کرده است. «سمفونی مردگان» نه‌فقط یک داستان، بلکه بیانیه‌ای هنری درباره مرگ روشنفکر در جامعه‌ای بسته است.
پس از آن، رمان «سال بلوا» فصل تازه‌ای در قلم عباس معروفی گشود. این‌بار با محوریت زنی جوان به نام ملیحه که در دوران رضاشاه با عشق، خشونت و فشارهای اجتماعی مواجه می‌شود. روایت این رمان لایه‌لایه، ذهنی و پر از پرش‌های زمانی است. فضای داستان وهم‌انگیز و شاعرانه است، اما هم‌زمان تصویری تلخ و روشن از بدن زن در جامعه‌ای مردانه ارائه می‌دهد. نثر معروفی در این رمان لطیف‌تر و شاعرانه‌تر از قبل است و داستان بیشتر به درون‌مایه‌های روانی و زنانه گرایش دارد. «سال بلوا» اثری است که در آن ادبیات، تاریخ، و روان‌شناسی در هم تنیده می‌شوند.
«پیکر فرهاد» یکی دیگر از آثار برجسته معروفی است که این‌بار به روایت عشقی ممنوعه، تیره و پرچالش می‌پردازد. در این رمان، وفاداری، خیانت، اخلاق و وجدان دست‌مایه روایتی می‌شوند که از اسطوره فاصله می‌گیرد و به دنیای واقعی امروز نزدیک می‌شود. برخلاف آثار قبلی، نثر در این رمان ساده‌تر و روایت کلاسیک‌تر است، اما درون‌مایه‌ها همچنان عمیق و پر از بار فلسفی‌اند. فرهادِ عباس معروفی، دیگر کوه نمی‌کند، بلکه زیر آوار باورها و انتظارات دفن می‌شود.
غربت و هویت گره خوردند
در ادامه مسیر نویسندگی، عباس معروفی به تجربه زیسته‌اش در تبعید پرداخت؛ جایی که غربت، خاطره و هویت گره می‌خورند. «نام تمام مردگانت را بگو» حاصل این دوره از زندگی اوست؛ رمانی درباره مردی تبعیدی که در برلین زندگی می‌کند اما ذهنش در خیابان‌های تهران، کنار یاران ازدست‌رفته و خاطرات فراموش‌نشدنی پرسه می‌زند. روایت بین گذشته و حال در نوسان است و مرز بین زندگی و مرگ، حقیقت و خاطره، همواره محو و ناپایدار. این اثر، نمایی کامل از مواجهه انسان مهاجر با تبعید، سکوت و ازخودبیگانگی است.
سرانجام، در رمان «تماماً مخصوص» صدای شخصی‌تر عباس معروفی بلند می‌شود. این اثر که حال‌وهوای خودزندگی‌نامه‌ای دارد، روایت نویسنده‌ای تبعیدی است که با روزمرگی‌های زندگی در آلمان، خاطرات گذشته و اضطراب آینده درگیر است. نثر این رمان ساده‌تر، صمیمی‌تر و روان‌تر از دیگر آثار اوست و برخلاف فضای سنگین دیگر آثارش، «تماماً مخصوص» با لحنی بی‌واسطه‌تر از اضطراب، دلتنگی و نوشتن سخن می‌گوید.
برای خواننده‌ای که می‌خواهد به جهان ادبی عباس معروفی وارد شود، توصیه می‌شود «سمفونی مردگان» را در ابتدای مسیر انتخاب کند؛ رمانی که نه‌تنها امضای سبک او را به‌وضوح نشان می‌دهد، بلکه قدرت داستان‌پردازی، فضاسازی و عمق روان‌شناسی شخصیت‌ها را در اوج خود دارد. پس از آن، «سال بلوا» انتخابی بی‌نظیر برای شناخت لحن شاعرانه و دغدغه‌های زنانه اوست. «پیکر فرهاد» گزینه‌ای‌ست برای علاقه‌مندان به درام‌های روانی-عاطفی، و دو اثر «نام تمام مردگانت را بگو» و «تماماً مخصوص» تجربه‌ای منحصربه‌فرد از مواجهه یک نویسنده تبعیدی با خاطره، غربت و نوشتن را ارائه می‌دهند.
عباس معروفی، بیش از آنکه صرفاً داستان‌نویس باشد، حافظی است از دردهای نسلی که در سکوت و سانسور زیست، تبعید شد، نوشت، و با کلماتش زنده ماند. آثار او بازتابی از این مسیر پرفشار است: از کوچه‌های سرد اردبیل تا کافه‌های برلین. و همچنان، نامش در فهرست نویسندگانی قرار دارد که ادبیات را نه فقط برای قصه‌گویی، که برای زنده‌ماندن و مقاومت برگزیدند.
۲۴۵۲۴۵
نظر شما