به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ به تازگی پخش و سپس توقف پخش سریالی موسوم به «سووشون» در یکی از درگاه‌های نمایش خانگی مسبب زنده شدن نام این اثر ادبی و جلب توجه نسل جوان به این سوژه شده است. «سووشون» رمانی نوشته سیمین دانشور، اولین رمان‌نویس زن ایرانی است که در سال ۱۳۴۸منتشر شد. این اثر یکی از برجسته‌ترین آثار ادبیات معاصر ایران محسوب می‌شود و به دلیل سبک روایی، عمق روان‌شناختی شخصیت‌ها و بازتاب مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران در دوره‌ای حساس، مورد توجه قرار گرفته است. داستان در شیراز، در اواخر جنگ جهانی دوم و در بحبوحه اشغال ایران توسط نیروهای متفقین، رخ می‌دهد و روایتگر زندگی زری و یوسف، زوجی از طبقه متوسط رو به بالای ایرانی، است که با چالش‌های ناشی از تغییرات اجتماعی و سیاسی زمان خود مواجه می‌شوند.
محور اصلی داستان، تقابل میان سنت و مدرنیته، تاثیرات اشغال خارجی، و مسائل اجتماعی مانند فقر، ظلم ارباب‌ها و تضادهای طبقاتی است. زری، شخصیت اصلی زن، نمادی از زن ایرانی است که در کشاکش میان وظایف خانوادگی و آگاهی اجتماعی قرار دارد. یوسف، همسر او، روشنفکری است که علیه ظلم و استثمار مبارزه می‌کند، اما این مبارزه او را به سوی سرنوشتی تراژیک می‌برد. عنوان «سووشون» اشاره‌ای به آیین سوگواری سیاوش در فرهنگ ایرانی دارد و به مرگ یوسف در داستان ارجاع می‌دهد. این رمان با زبانی شاعرانه و توصیفات دقیق، تصویری عمیق از جامعه‌ی ایرانی آن دوره ارائه می‌دهد و به موضوعاتی چون هویت ملی، مقاومت، و نقش زنان در جامعه می‌پردازد.
سند ارائه‌شده، گزارشی از اظهارات سیمین دانشور در سال ۱۳۵۴ است که به موضوعاتی ازجمله فعالیت‌های سیاسی، ارتباط با غلامحسین ساعدی، ترجمه «سووشون» به زبان روسی، و دیدگاه‌های او درباره مسائل اجتماعی و دانشگاهی می‌پردازد. این سند که توسط ساواک تهیه شده، نشان‌دهنده نظارت بر فعالیت‌های روشنفکران آن دوره است. در ادامه، تحلیل سند با تمرکز بر سیمین دانشور و ارتباط آن با رمان «سووشون» ارائه می‌شود:
۱. سیمین دانشور و فعالیت‌های سیاسی
سند به ارتباط دانشور با غلامحسین ساعدی، نویسنده و روشنفکر برجسته‌ای که به دلیل فعالیت‌های سیاسی‌اش زندانی شده بود، اشاره دارد. دانشور از نفوذ برادرش، سرهنگ خسرو دانشور، برای ملاقات با ساعدی در زندان و کمک به آزادی او استفاده کرده است. این بخش از سند نشان‌دهنده جایگاه اجتماعی و ارتباطات خانوادگی دانشور است که به او امکان مداخله در امور سیاسی را می‌داد. همچنین، اظهارات او درباره مصاحبه ساعدی و تحریف آن توسط ساواک، انتقاد ضمنی او از سانسور و دستکاری اطلاعات توسط رژیم پهلوی را نشان می‌دهد. این دیدگاه با روحیه انتقادی و روشنفکرانه‌ای که در «سووشون» دیده می‌شود، هم‌خوانی دارد. در «سووشون»، یوسف نیز به عنوان شخصیتی روشنفکر، علیه ظلم و استثمار مبارزه می‌کند و این مبارزه او را در برابر قدرت‌های حاکم قرار می‌دهد، مشابه تلاش‌های دانشور برای حمایت از ساعدی.
۲. ترجمه سووشون و شوروی
بخش دوم سند به ترجمه «سووشون» به زبان روسی و دعوت از دانشور برای سفر به شوروی اشاره دارد. این موضوع نشان‌دهنده شهرت بین‌المللی دانشور و تاثیرگذاری ادبی او فراتر از مرزهای ایران است. انتخاب «سووشون» برای ترجمه در اتحاد جماهیر شوروی، که در آن زمان به دلیل ایدئولوژی کمونیستی به آثاری با مضامین اجتماعی و ضداستعماری توجه داشت، نشان می‌دهد که این رمان به عنوان اثری با محتوای انتقادی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. مضامین «سووشون» مانند مبارزه با فئودالیسم، اشغال خارجی، و دفاع از عدالت اجتماعی، احتمالا با ایدئولوژی‌های چپ‌گرایانه‌ی شوروی هم‌راستا بوده است. بااین‌حال، عدم موافقت مقامات ایرانی با سفر دانشور به شوروی، نشان‌دهنده حساسیت رژیم پهلوی نسبت به فعالیت‌های روشنفکران و ارتباط آن‌ها با کشورهای بلوک شرق است. این موضوع به نوعی بازتاب‌دهنده فضای سرکوب روشنفکران در آن دوره است که در «سووشون» نیز به شکل استعاری از طریق سرکوب شخصیت یوسف نشان داده شده است.
۳. دانشور و نقش او در دانشگاه
بخش سوم سند به عدم حضور دانشور در ملاقات‌های رسمی دانشگاهی و دیدگاه او درباره نقش خود به عنوان رئیس گروه اشاره دارد. پاسخ‌های دانشور، که از عدم تمایل به شرکت در ملاقات‌های تشریفاتی و نداشتن «لباس مخصوص» سخن می‌گوید، نشان‌دهنده روحیه غیررسمی، مستقل، و انتقادی او نسبت به ساختارهای رسمی و بوروکراتیک است. این ویژگی شخصیتی با تصویر زری در «سووشون» که به‌تدریج از یک زن سنتی به فردی آگاه و فعال در مسائل اجتماعی تبدیل می‌شود، هم‌خوانی دارد. دانشور در این سند به نوعی از پذیرش نقش‌های کلیشه‌ای و تشریفاتی سر باز می‌زند، مشابه زری که در برابر فشارهای اجتماعی و خانوادگی مقاومت می‌کند و به دنبال هویت مستقل خود است.
۴. نظریه‌های سند و نگاه ساواک به دانشور
نظریه‌های پایانی سند، دیدگاه منفی ساواک نسبت به دانشور را نشان می‌دهند. عباراتی مانند «تاثیر منفی» بر دانشجویان و ارتباط او با «تشکیلات خاص» (احتمالا گروه‌های چپ‌گرا یا روشنفکران مخالف رژیم) نشان‌دهنده نگرانی رژیم از نفوذ روشنفکران در دانشگاه‌ها و جامعه است. این نگاه امنیتی به دانشور، به دلیل شهرت او به عنوان همسر جلال آل‌احمد و نویسنده «سووشون»، تشدید شده است. «سووشون» به عنوان اثری که به مسائل اجتماعی و سیاسی می‌پردازد، می‌توانست برای دانشجویان و جوانان الهام‌بخش باشد و از نظر رژیم، خطرناک تلقی شود. نظریه چهارشنبه که به «طرفداری دانشجویان افراطی» از دانشور اشاره دارد، نشان می‌دهد که او به عنوان یک روشنفکر تأثیرگذار، مورد توجه قشر جوان و دانشجو بوده است.
۵. ارتباط سند با مضامین سووشون
سند به طور غیرمستقیم به مضامین «سووشون» مرتبط است. این رمان به مسائل مقاومت، هویت ملی، و مبارزه با ظلم می‌پردازد، و فعالیت‌های دانشور در سند، مانند حمایت از ساعدی یا نقد سانسور رژیم، نشان‌دهنده همان روحیه مقاومتی است که در شخصیت‌های «سووشون» دیده می‌شود. همچنین، اشاره به ترجمه «سووشون» در شوروی، نشان‌دهنده جذابیت جهانی مضامین این رمان است که فراتر از مرزهای ایران، پیام‌های اجتماعی و انسانی آن مورد توجه قرار گرفته است. از سوی دیگر، نظارت ساواک بر دانشور و نگرانی از تاثیر او بر دانشجویان، بازتاب‌دهنده فضای سرکوب و خفقان سیاسی است که در «سووشون» نیز از طریق فشارهای سیاسی بر یوسف و دیگر شخصیت‌ها به تصویر کشیده شده است.
متن سند
موضوع: سیمین دانشور
تاریخ: ۵۴/۹/۲۹
یادشده بالا در یک ملاقات دوستانه با یکی از همکارانش اظهاراتی نموده است که اهم مطالب آن بدین شرح می‌باشد:
۱- سیمین دانشور درباره آزادی غلامحسین ساعدی اظهار داشته، توانسته توسط برادرش سرهنگ خسرو دانشور که رئیس تشریفات رکن دوم ارتش می‌باشد و معاون تیمسار مقدم است، ده بار با ساعدی در زندان ملاقات کند و بالاخره او را از زندان آزاد نماید. وی اضافه کرده که ساعدی تعهدی نسپرده است ولی یک مصاحبه تلویزیونی با او انجام دادند که نتیجه مصاحبه برای ساواک مطلوب نبود و وقتی دیدند مصاحبه خوب درنیامده، حرف‌هایی به آن اضافه نمودند و حتی آن را طی مقاله‌ای به نام «من در الجزیره بیگانه هستم» در جراید چاپ کردند و برنامه اصلی مصاحبه از تلویزیون پخش نگردید.
سیمین دانشور در مقابل این سوال که آیا ساعدی پس از آزادی از زندان از شما تشکر کرد یا خیر، اظهار داشت وی برای تشکر، ساعدی چنین اقدامی را انجام نداده، بلکه از کاری که در حق ساعدی کرده راضی شده و راضی شدن ساعدی را مهم دانسته است.
۲- سیمین دانشور درباره مسافرتش به شوروی اظهار نموده، کشور شوروی کتاب «سووشون» وی را به روسی ترجمه کرده و به دانشور نامه فرستاده‌اند که بابت این کتاب او که در شوروی ترجمه کرده‌اند، مبلغ ۱۲ هزار روبل از شوروی طلبکار است و می‌تواند برای دریافت وجه مزبور به شوروی مسافرت نماید. ضمنا افزود مبلغ ۸ هزار روبل هم به شوهرش جلال آل‌احمد از شوروی طلبکار می‌باشد که جمعا می‌شود ۲۰ هزار روبل. دانشور اضافه کرده نامه‌ای را که از شوروی آمده بود نزد تیمسار مقدم برده و به ایشان نشان داده، تیمسار مقدم هم فعالیت زیادی کردند ولی با مسافرت سیمین دانشور به شوروی موافقت به عمل نیامد و مراجع مسئول گفتند باید شخص اول مملکت اجازه این مسافرت را بدهد. دانشور اضافه کرده که ۲۰ هزار روبل در ایران ارزشی ندارد ولی در شوروی قدرت خرید این مبلغ خیلی زیاد است؛ مثلا می‌شود در آن‌جا با قیمت ارزان تابلو خرید و در ایران خیلی گران فروخت.
۳- درباره عدم علاقه سیمین دانشور به دیدار منصور و آفرین از وی سؤال شد که در مراسم عید غدیر امسال تمام مدیران گروه‌های جدید دانشگاه حاضر بودند و شما در این ملاقات نبودید. مشارالیها گفت هنگامی که رئیس گروه شد، فکر می‌کرد فقط کار رئیس گروه رسیدن به کار دانشجویان و اساتید است و تصور نمی‌کرد که باید چنین ملاقات‌هایی هم در پی باشد. وی تصریح کرد برای این‌گونه ملاقات‌ها لباس مخصوص ندارد و نمی‌خواهد هم داشته باشد و افزود برای این ملاقات‌ها، [ناخوانا] در هنگام حفاری دشت قزوین نامه نوشت که به ملاقات آفرین نمی‌آید و اضافه کرد دکتر نگهبان به وی گفته بود در ملاقات با آفرین شرکت کند و از طرف دانشجویان مطالبی اظهار نماید و ضمنا نگهبان از دانشور خواسته بود رئیس گروه بشود و در ملاقاتی هم شرکت کند و دانشور به نگهبان گفته بود اولا لباس ندارد، ثانیا نمی‌آید و همچنین درواقع حق چنین کارهایی را هم ندارد.
نظریه شنبه:
گذشته از هرگونه مسئله‌ای، با توجه به نحوه افکار و عقاید سیمین دانشور، سرنوشت نسل جوان و دانشجویانی که تحت تعلیم و تربیت چنین افرادی می‌باشند، مطرح است و معلوم است که دانشور چگونه جوانانی تربیت کرده و تحویل جامعه ایران خواهد داد.
نظریه یکشنبه:
درباره سیمین دانشور قابل بررسی می‌باشند و مسلما افکار و تمایلات سیاسی دانشور روی دانشجویانی که با وی در ارتباط می‌باشند، تاثیر منفی به‌جا خواهد گذاشت و از طرف دیگر عنوان این مطلب از جانب دانشور که گفته حق ندارد به ملاقات ایران‌دخت برود، چنین استنباط می‌شود که مشارالیها خود را طرفدار تشکیلات خاصی می‌داند که با چنین ملاقات‌هایی مخالف می‌باشند.
نظریه سه‌شنبه:
نظریه یکشنبه مورد تأیید است.
نظریه چهارشنبه:
سیمین دانشور به خاطر جلال آل‌احمد مورد علاقه و طرفداری دانشجویان افراطی می‌باشد و از صمیمیت مسئولین دانشگاه تهران برخوردار است. اظهار مطالب فوق از طرف مشارالیها بعید به نظر نمی‌رسد.
۲۵۹
نظر شما