به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، أمیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه نکاتی درباره «ارزش قناعت» بیان می کنند که تقدیم شما فرهیختگان می شود:
بنابر روایت حوزه حکمت ۵۷ نهج البلاغه:
«الْقَنَاعَةُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ.»
ترجمه:
قناعت مالی است که هرگز تمام نمی شود.
شرح:
سرمایه بی پایان:
امام (علیه السلام) در این گفتار کوتاه و حکمت آمیز به اهمیت قناعت اشاره کرده می فرماید: «قناعت مالی است که هرگز تمام نمی شود»; (الْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ یَنْفَدُ).
در تعریف قناعت می توان گفت: حالتی است که انسان با داشتن آن به حد اقل ضروریات زندگی می سازد و به دنبال زرق و برق و اضافاتی که فکر و وقت انسان را پیوسته به خود مشغول می دارد و آلوده انواع محرمات می کند نمی رود.
داشتن این روحیه به منزله ثروت پایان ناپذیر است، چرا که انسان را از تمام ثروت های دنیا بی نیاز می سازد; همواره سربلند زندگی می کند و با عزت و آبرو ادامه حیات می دهد. دست نیاز به سوی دیگران دراز نمی کند و عمر خود را در مسیر تشریفات و تجملات بر باد نمی دهد.
در گفتار حکیمانه ۴۴ که قبلاً گذشت امام(علیه السلام) در فضیلت قناعت پیشگان فرمود: «طُوبَی لِمَنْ ذَکَرَ الْمَعَادَ وَعَمِلَ لِلْحِسَابِ وَقَنِعَ بِالْکَفَافِ; خوشا به حال کسی که (پیوسته) به یاد معاد باشد و برای روز حساب عمل کند. به مقدار کفایت قانع گردد و از خدا راضی باشد».
در خطبه ۱۹۲ نیز امام در میان اوصاف انبیا این وصف برجسته را شمرده بود: «مَعَ قَنَاعَة تَمْلاَُ الْقُلُوبَ وَالْعُیُونَ غِنًی; آنها دارای قناعتی بودند که دل ها و چشم ها را پر از بی نیازی می کرد».
در بحارالانوار نیز از آن حضرت نقل شده که فرمود: «طَلَبْتُ الْغِنَی فَمَا وَجَدْتُ إِلاَّ بِالْقَنَاعَةِ عَلَیْکُمْ بِالْقَنَاعَةِ تَسْتَغْنُوا; من در جستجوی توانگری برآمدم ولی آن را جز در قناعت نیافتم (زیرا حرص، غالب توانگران را راحت نمی گذارد) بنابراین قناعت پیشه کنید تا غنی شوید».(۱)
قابل توجه این که این گفتار حکیمانه از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نیز نقل شده است همان گونه که سیّد رضی می گوید: «وَقَدْ رُوِیَ هذا الْکَلامُ عَنِ النَّبِیُ(صلی الله علیه وآله)».
این حدیث را «متقی هندی» در کتاب کنز العمال که از منابع معروف اهل سنت است آورده است.(۲)
این نکته نیز حائز اهمیت است که سرچشمه بسیاری از نارضایی های مردم و شکایت آنها از وضع زندگی کمبودها و فقر نیست، بلکه گاه می بینیم همه چیز دارند اما باز ناله و فریاد می کنند. عامل اصلی آن عدم قناعت و توقعات بی حد و حساب است و اگر همگی به مقدار نیاز قانع باشند آرامش بی مانندی در جامعه حاکم می شود و بسیاری از پرونده های جنایی و تجاوز بر اموال برچیده خواهد شد و کرامت انسانی و پاکی دامان از گناه فراهم می شود.
ابن ابی الحدید در اینجا گفتار زیبایی از «بقراط» (سقراط) نقل می کند که مردی او را در حال خوردن بعضی از سبزی های بیابان دید. به او گفت: اگر در خدمت پادشاه بودی نیاز به خوردن این نداشتی. سقراط گفت: اگر تو نیز این گونه غذا می خوردی نیازمند نوکری پادشاه نبودی.
شاعر می گوید:
گنج آزادگی و گنج قناعت گنجی است *** که به شمشیر میسر نشود سلطان را (۳)
پی نوشت:
(۱). بحارالانوار، ج ۶۶، ص ۳۹۹، ح ۹۱.
(۲). کنز العمال، ج ۳، ص ۳۸۹، ح ۷۰۸۰.
(۳). سند گفتار حکیمانه: در کتاب مصادر نهج البلاغه آمده است که این سخن در موارد متعددی از امیر مؤمنان علی(علیه السلام) به وسیله کسانی که پیش از سیّد رضی می زیستند نقل شده است و چون عین این عبارت در حکمت ۴۷۵ تکرار خواهد شد نقل منابع را به آنجا موکول کرده است. (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۵۰) و در تحف العقول هم این کلام در ضمن خطبه الوسیله نقل شده است. (تحف العقول، ص ۱۰۰). این سخن حکمت آمیز، در کتاب تمام نهج البلاغه در لابه لای خطبه «وسیله» آمده است (تمام نهج البلاغه، ص ۱۶۲).
منبع: کتاب پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه
نظر شما