ارزیابی وضعیت سیمای شهری بندرعباس؛ آیا هویت بصری منسجم وجود دارد؟
صبح ساحل نوشت، این استاد دانشگاه در ارزیابی وضعیت سیمای شهری بندرعباس عنوان می‌کند که چهره این شهر از انسجام و یکپارچگی لازم برخوردار نیست و هویت بصری مشخص و متمایزی که بتواند بندرعباس را از دیگر شهرها جدا کند، هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است. ساخت‌وسازهای پراکنده و فاقد برنامه‌ریزی جامع، سبب شده‌اند که سیمای شهری بندرعباس وضوح لازم را نداشته باشد و انسجام طراحی در آن دیده نشود.
بندرعباس با وجود موقعیت جغرافیایی ممتاز هنوز نتوانسته از این ظرفیت‌ها در جهت تعریف یک هویت بصری منسجم بهره‌برداری مناسبی داشته باشد. روند توسعه شهری نیز بیشتر بر پایه الگوهای تکراری و وارداتی معماری مدرن پیش رفته، بدون آن‌که توجه جدی به عناصر بومی، اقلیم محلی و پیشینه تاریخی شهر شود.همین موضوع موجب فاصله گرفتن تدریجی سیمای شهر از اصالت و فرهنگ بومی آن شده است. بافت شهری بندرعباس ترکیبی نامتوازن از معماری سنتی و مدرن است؛ در حالی‌که استفاده از مصالح بومی مانند سنگ، خاک رس و سایبان‌های سنتی در برخی بناها مشاهده می‌شود، این موارد اغلب به‌صورت پراکنده و بر اساس سلیقه فردی اجرا شده‌اند. افزون بر این، بسیاری از بناهای قدیمی و واجد ارزش تاریخی نیز به‌دلیل نبود برنامه‌های مرمتی مؤثر، در مسیر تخریب و فرسایش قرار گرفته‌اند.
با توجه به این شرایط، تدوین ضوابط مشخص برای ساماندهی سیمای شهری بندرعباس ضروری است؛ ضوابطی که با مشارکت معماران، متخصصان، دانشگاه‌ها و نهادهای مرتبط تدوین شود و متکی بر فرهنگ، اقلیم و مصالح بومی باشد. نقاطی مانند بازار قدیمی بندرعباس و نوار ساحلی از جمله ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند به‌عنوان عناصر هویت‌ساز در طرح‌های توسعه شهری مورد توجه قرار گیرند. اگرچه برخی اقدامات در این راستا انجام شده، اما کافی نبوده و نیاز است این موضوع به‌طور جدی‌تر و با نگاهی هدفمند دنبال شود.
حضور و غیاب هویت فرهنگی و تاریخی جنوب ایران در معماری جدید بندرعباس
یکی از نگرانی‌های اصلی عامری سیاهویی، این معمار و پژوهشگر حوزه شهرسازی، غیبت یا کم‌رنگ بودن نقش هویت فرهنگی و تاریخی جنوب ایران در معماری معاصر بندرعباس است. او معتقد است که بخش عمده‌ای از پروژه‌های جدید، نه‌تنها با اقلیم، تاریخ و فرهنگ بومی منطقه هم‌خوانی ندارند، بلکه اغلب بر پایه الگوهای غیربومی و تقلیدی طراحی و اجرا می‌شوند.
عامری با اشاره به نبود عناصر بومی در معماری شهری بندرعباس می‌گوید: «ما کمتر شاهد بازتاب مؤلفه‌هایی چون بادگیر، ساباط، ایوان یا نقش‌مایه‌های سنتی جنوب در ساخت‌وسازهای جدید هستیم.» این مسئله به‌ویژه در بافت‌های نوساز شهری بسیار محسوس است؛ جایی که قالب‌های معماری مدرن، بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های اقلیمی و فرهنگی منطقه، به‌صورت یکپارچه و تقلیدی اجرا می‌شوند. به گفته او، این روند موجب تضعیف هویت معماری بندرعباس و کم‌رنگ شدن ویژگی‌های منحصربه‌فرد این منطقه شده است. از جمله نقاط ارزشمند شهر، بازار قدیمی بندرعباس و نوار ساحلی آن است که هنوز بخشی از بافت سنتی را در خود حفظ کرده‌اند و ظرفیت بالایی برای بازتاب هویت شهری دارند. هرچند در برخی مقاطع تلاش‌هایی برای حفاظت از این فضاها صورت گرفته، اما این اقدامات پراکنده و ناکافی بوده و برنامه‌ریزی جامع‌تری را می‌طلبد.
در جمع‌بندی باید گفت بندرعباس برای حفظ و بازآفرینی هویت خود، بیش از هر چیز به شکل‌گیری یک هویت بصری منسجم نیاز دارد؛ هویتی که با تکیه بر زبان طراحی هماهنگ، سبک معماری یکپارچه و المان‌های مشخص و قابل‌تشخیص شهری، تصویری متمایز، منظم و ریشه‌دار از این شهر ارائه دهد؛ تصویری که در ذهن شهروندان و بازدیدکنندگان ماندگار شود.
بحران هویت معماری در بندرعباس از نگاه یک معمار
عامری سیاهویی، معمار و شهرساز هرمزگانی، معتقد است معماری بندرعباس دچار بی‌نظمی، ناهماهنگی و فقدان هویت بومی است. به گفته او، ساختمان‌ها با مصالح نامتناسب مانند شیشه، فلز، بتن و سنگ، بدون در نظر گرفتن اقلیم و فرهنگ محلی ساخته شده‌اند و این بی‌توجهی باعث شده شهر سیمایی نازیبا و نامنسجم داشته باشد.
او ریشه این مشکل را در نبود نظارت، طراحی‌های آماده و رانت در واگذاری پروژه‌ها می‌داند. عامری هشدار می‌دهد که ناظران بسیاری صرفاً به‌دنبال دریافت حق‌الزحمه‌اند و نظارت کیفی واقعی انجام نمی‌دهند، نتیجه آن کاهش کیفیت ساخت‌وساز و عمر مفید بناهاست. وی همچنین به معضل کنسول‌های ناهماهنگ در نمای ساختمان‌ها اشاره می‌کند که هم نازیبا هستند و هم مانع عبور خودروهای امدادی. به گفته او، این موارد باید از پایه اصلاح شود؛ از طراحی اولیه تا ضوابط ساخت، همه باید بر اساس اقلیم، فرهنگ و معماری بومی تعریف شوند.
عامری تأکید می‌کند: بندرعباس با وجود ظرفیت‌های معماری جنوب، در عمل به سمت الگوهای تقلیدی رفته و این روند موجب تضعیف هویت شهری شده است. او خواستار تدوین ضوابط بومی و الزام‌آور با مشارکت متخصصان و نهادهای مرتبط است تا چهره‌ای متمایز، پایدار و بومی برای شهر شکل گیرد.
موانع استفاده از معماری بومی
یکی از مسائل مهمی که این استاد دانشگاه به آن اشاره می‌کند، موانع پیش روی معماران و طراحان برای به‌کارگیری معماری بومی است. او می‌گوید: «این مسئله ترکیبی از عوامل اقتصادی و فرهنگی است. از یک طرف هزینه‌های بالای ساخت بر اساس اصول معماری بومی و از طرف دیگر نگاه سنتی و عدم آگاهی کافی نسبت به ارزش‌های معماری بومی، باعث شده تا تمایل به استفاده از این عناصر کاهش پیدا کند.»
به علاوه، عامری معتقد است که سیاست‌گذاری‌های شهری نیز در این زمینه نقش مهمی دارند و نبود حمایت‌های جدی از معماری بومی، این روند را تشدید کرده است.
عامری می‌گوید مشکل اصلی در معماری بندرعباس، نگاه اقتصادی سازندگان است که باعث کم‌رنگ شدن هویت بومی می‌شود. نظارت و قوانین سخت‌گیرانه لازم است تا معماری بومی حفظ شود. نظرسنجی نشان می‌دهد ۸۰٪ مردم زندگی در ساختمان‌های مدرن را ترجیح می‌دهند و نسل جوان معماری مدرن را بیشتر می‌پسندد. با این حال، هنوز علاقه‌ای به حفظ عناصر سنتی مانند بادگیر و ایوان وجود دارد که می‌توانند با طراحی نوآورانه به معماری معاصر بازگردند. وی درباره تمایل ساکنان بندرعباس به سبک معماری می‌گوید: «مردم بندرعباس بیشتر به معماری مدرن گرایش پیدا کرده‌اند و کمتر تمایل نشان می‌دهند که ساختمان‌های‌شان از معماری بومی بهره ببرند.» او این موضوع را ناشی از تحولات فرهنگی و همچنین تبلیغات گسترده سبک‌های مدرن می‌داند که سلیقه‌های مردم را شکل داده اند.
نظر شما