گروه اندیشه: مقاله زیر، از راضیه خوئینی، معرفی و نقد کتاب «۳ دنیا: خاطرات یک عرب یهودی» نوشته آوی شلایم ، در روزنامه ایران منتشر شده است. این کتاب روایتی صادقانه از زندگی نویسنده، یک یهودی عراقی‌الاصل، است که در پنج سالگی مجبور به مهاجرت از عراق (بهشت گمشده‌اش) به سرزمین‌های اشغالی می‌شود. شلایم در این اثر به بررسی پیچیدگی‌های هویت اعراب یهودی، میراث فرهنگی آنها، و نقش صهیونیست‌های زیرزمینی در آزار و اذیت یهودیان عراق برای وادار کردنشان به مهاجرت می‌پردازد. او به شدت منتقد سیاست‌های اسرائیل، به‌ویژه تلاش برای تثبیت هژمونی اشکنازی‌ها و محروم کردن فلسطینی‌ها از حقوق برابر است. کتاب، روایت سه دنیای نویسنده (عراق، اسرائیل و بریتانیا) را در هم آمیخته و دیدگاهی تازه درباره این جوامع و مسائل سیاسی خاورمیانه ارائه می‌دهد. این مقاله در زیر از نظرتان می گذرد:
****
«۳ دنیا: خاطرات یک عرب یهودی/ Three Worlds: Memories of an Arab Jew» نوشته آوی شلایم؛ روایتگر خاطراتی از یک برهه تاریخی حساس است که تجلی‌گر بلوغ نویسنده در دنیای گمشده اعراب یهودی می‌شود. کتابی که موفق به دریافت جایزه قلم هسل-تیلتمن شد. ماجرا به ژوئیه ۱۹۵۰ برمی‌گردد، زمانی که آوی شلایم، نویسنده کتاب، تنها پنج سال داشت و خانواده‌اش مجبور به مهاجرت از عراق به سرزمین‌های اشغالی شدند. آنها به دلیل خرابکاری‌های صهیونیست‌های زیرزمینی در عراق که شرح آن به طور جامع در کتاب آمده، مجبور به فرار از عراق شدند؛ کشوری که تعلق خاطر شدیدی به آن داشتند و نویسنده آن را به بهشت گمشده‌اش توصیف می‌کند. این اثر به کوشش هرمز همایونپور ترجمه و سال ۱۴۰۳ از سوی نشر فرزان روز، روانه بازار کتاب شده است.
مضمون اصلی کتاب «۳ دنیا» بررسی پیچیدگی‌های هویت، میراث فرهنگی و روایت‌های تاریخی مرتبط با اعراب یهودی است. نویسنده با بازگویی خاطرات خانوادگی‌اش، تاریخ درهم تنیده این جوامع را با صداقت به تصویر می‌کشد و با تمرکز بر داستان‌های شخصی به خواننده بینشی دقیق نسبت به پویایی‌های اجتماعی و سیاسی گسترده در خاورمیانه می‌بخشد. در کل مفسران این کتاب را پنجره‌ای جدید و خیره‌کننده به سیاست‌های امروزی دانسته‌اند که غنای فرهنگی و تجربه اعراب یهودی را احیا می‌کند.
کتاب «۳ دنیا» از دیدگاه همایونپور، مترجم آن، سرگذشت مردی جهان‌دیده را به تصویر می‌کشد که با گذر از سه دنیا تجربیات زیادی کسب کرده و آموخته‌های فراوانی را سخاوتمندانه به ما می‌بخشد. آوی شلایم تا پنج سالگی همراه خانواده‌اش در ناز و نعمت در بغداد زندگی می‌کرد؛ در باغ‌ویلایی اعیانی با خدم و حشم فراوان، از باغبان و آشپز گرفته تا پرستار بچه ها هر یک دارای قومیت‌ها و مذاهب گوناگونی چون مسلمان، یهودی و ارمنی بودند. آنها به او و دو خواهرش خدمت می‌کردند. شلایم در کتابش روایت کرده پدرش از تاجران ثروتمند و محترم بغداد بوده و با مقامات بلندپایه دولتی، دوستی و رفت‌وآمدی دیرینه داشته است.
در دورانی که یهودیان همانند سایر اقلیت‌های مذهبی در عراق از حقوقی برابر برخوردار بودند، آنان در رفاه کامل زندگی می‌کردند. اما روزگار خوش آن «بهشت» برای یهودیان پایدار نماند؛ زیرا پس از تأسیس دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸، سیاست‌های پشت پرده با تلاش مقامات صهیونیستی به‌گونه‌ای رقم خورد که یهودیان کشورهای عربی و آفریقایی همراه یهودیان اروپایی جذب سرزمین‌های اشغالی شوند. سیاستی که هدفش افزایش جمعیت یهودیان در مقابل ساکنان و مالکان فلسطین بود تا جمعیت اقلیتی یهودیان به اکثریت غالب تبدیل شود.
بخش مفصلی از کتاب به این موضوع اختصاص دارد که نشان دهد این سیاست‌ها تلاشی برای تثبیت هژمونی «اشکنازی‌ها» بوده؛ سیاستی که دموکراسی را فقط برای یهودیان به ارمغان می‌آورد و فلسطینی‌هایی که بخش عمده‌ای از جمعیت سرزمین‌های اشغالی را تشکیل می‌دادند، از حقوق برابر محروم می‌کرد. نویسنده پس از آن که با خانواده‌اش در سال ۱۹۵۰ به اسرائیل مهاجرت می‌کنند بخشی از ماجراها را از قول مادر و مادربزرگش نقل می‌کند. دنیای سوم نویسنده اما در لندن است؛ جایی که سال‌هاست به آموزش‌های دانشگاهی و دبیرستانی مشغول می‌شود و در بازدید از کشورهای اروپایی، معنای واقعی دموکراسی را به تجربه و از نزدیک درک می‌کند. از این منظر، اگرچه وطنش را دوست دارد، اما بشدت منتقد سیاست‌های کنونی اسرائیل است.
همایونپور، مترجم کتاب، مطالب مذکور را که مجملی از تفکرات و نوشته‌های شلایم است در یادداشتی در صفحات اول کتاب آورده است. نویسنده در کتاب‌های دیگرش و در مقالاتی که در روزنامه‌های انگلیس، از جمله «گاردین» منتشر کرده، انتقادهایش را نسبت به رژیم صهیونیسم به صراحت مطرح کرده است. در مجموع شلایم دنیاهای اول و سوم خود یعنی عراق و بریتانیا را دوست دارد اما از دنیای دوم یعنی زندگی در سرزمین‌های اشغالی بسیار سرخورده است. این کتاب توصیفی دست اول از تشکیل دولت‌های عراق و سوریه و سیاست‌های استعماری انگلیس و فرانسه در زمان قیمومت آنها بر این دو خطه است. مترجم برای روشن‌تر شدن ماجرا می‌نویسد: «در پایان کتاب مقاله‌ای با عنوان «این ششمین و مرگبارترین حمله اسرائیل به باریکه غزه است» را افزوده‌ام تا دیدگاه‌ها و اصول منطقی شلایم بهتر شناخته شود. مقاله‌ای که مواضع اسرائیلی‌های ضدصهیونیست را آشکار کرده و ثابت می‌کند ادعاهای نتانیاهو و کابینه افراطی‌اش بی‌پایه و هجوم اخیر اسرائیل غیرانسانی است.»
مکس هستینگز روزنامه‌نگار و مورخ نظامی بریتانیایی در روزنامه «ساندی تایمز» علیه کتاب نوشته است: «امروزه جامعه یهودی مستقر در عراق که زمانی بیش از ۱۳۰ هزار نفر بودند و تاریخ‌شان به ۲۶۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، تقریباً ناپدید شده‌اند.» هستینگز دلیل این ماجرا را درگیری‌های دائمی میان تمدن‌های عرب و یهودی و مأموریت قهرمانانه صهیونیسم برای نجات یهودیان شرقی از کشورهای عقب‌مانده و آزار و اذیت بی‌وقفه آنان دانسته ولی آوی شلایم ادعاهای هستینگز را کاملاً نقض می‌کند و در کتابش به شکلی ملموس پرده از حقیقت بر می‌دارد. چرا که والدین او، دوستان مسلمان زیادی در بغداد داشتند و هیچ علاقه‌ای به صهیونیسم و مهاجرت به سرزمین‌های اشغالی نداشتند.
شلایم همچنین گروه‌های زیرزمینی صهیونیستی را از عاملان اصلی افزایش یهودستیزی در عراق و (بمب‌گذاری‌های سال ۱۹۵۱-۱۹۵۰ علیه یهودیان مستقر در عراق) می‌داند؛ همان افرادی که هیزم بیشتری بر شعله‌های اختلافات میان اعراب و یهودیان می‌ریختند. با این حال، وقتی یهودیان عراقی به اسرائیل گریختند، با آینده‌ای نامعلوم مواجه شدند و تاریخ برای خوش خدمتی به صهیونیست‌ها روایتی تحریف شده را بازنویسی کرد. قطعاً کتاب خاطرات شلایم جانی دوباره به دنیایی تقریباً فراموش‌شده می‌بخشد. کتاب «۳ دنیا» با در هم آمیختن خاطرات شخصی و مسائل سیاسی، دیدگاهی تازه درباره اعراب یهودی ارائه می‌دهد؛ یهودیانی که برخلاف میل باطنی به سرزمین‌های اشغالی مهاجرت کردند و همچنان در آتش متقابل صهیونیسم و ناسیونالیسم گرفتار هستند.
نگاه مفسران به «۳ دنیا» هفته‌نامه
هفته نامه «اسپکتیتور» در باره کتاب «۳ دنیا» نوشت: «در قلب این کتاب گیرا و بشدت بحث‌برانگیز، تحقیقات شلایم درباره بمب‌گذاری‌های بغداد علیه اهداف یهودی در سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۵۱ قرار دارد. کتاب با قلمی زیبا نوشته شده و به شکلی هنرمندانه خاطرات شخصی را با جنبه‌های سیاسی در هم می‌آمیزد. خاطرات خانوادگی او، چه در اوج شکوه و چه با رنج‌های دردناکش، به وضوح بازآفرینی شده‌اند. شلایم صدایی قدرتمند و انسانی است که به ما یادآوری می‌کند فلسطینی‌ها تنها قربانیان تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ نبوده‌اند.»
دیوید ابولعافیه، نویسنده کتاب «کشتی‌های ارواح» و استاد تاریخ مدیترانه در دانشگاه کمبریج در «فایننشال تایمز» کتاب را چنین تفسیر کرد: «۳ دنیا نوشته آوی شلایم، تاریخ‌نگار مدرن خاورمیانه از دانشگاه آکسفورد، خاطراتی اغلب مسحورکننده از دوران کودکی نویسنده در بغداد است؛ روایتی گیرا که دنیای گمشده در عراق را به شیوه‌ای درخشان زنده کرده است.» یوجین روگان، نویسنده کتاب «اعراب» هم آن را داستان زندگی جذابی دانست که خواننده را مجبور می‌کند سه دنیای بسیار متفاوت؛ عراق، اسرائیل و بریتانیا را در دهه‌های میانی قرن بیستم دوباره مورد واکاوی قرار دهد. نگاهی تأمل‌برانگیز به سیاست‌های هویتی اعراب-یهودی توسط روشنفکر برجسته بریتانیایی.
موشه ماچوور ریاضیدان؛ فیلسوف و فعال سوسیالیست که به خاطر نوشته‌هایش علیه صهیونیسم مشهور است، می‌گوید: «این خاطرات، روایتی شخصی و جذاب همچنین تأملی نافذ از نگاه یک مورخ برجسته درباره مصایب و بدبختی‌های دیگر قربانیان صهیونیسم است؛ یعنی یهودیانی که از سرزمین‌های عربی قدیمی خود که در آن به خوبی ادغام شده بودند، به اسرائیل منتقل شدند تا به عنوان طبقه‌ای فرودست و ملت مهاجر عبری به صهیونیسم خدمت کنند.»
الا شوهات نویسنده کتاب «درباره یهودیان عرب فلسطین و جابه‌جایی‌های دیگر» درباره «۳ دنیا» می‌گوید: «این روایت خانوادگی که در عراق، اسرائیل و بریتانیا اتفاق افتاده، روایتی تاریخی و دقیق از یهودیان عراقی است که شرایط فاجعه‌باری را گذراندند.» محقق برجسته در حوزه درگیری اعراب و اسرائیل، نگاهی شخصی و ارزشمند به گذشته‌ای می‌اندازد که یهودیان عرب در آن نقشی برجسته ایفا می‌کنند. او تصویری ظریف‌تر و چندلایه‌تر از اشغال و تقسیم فلسطین و پیامدهای آن ارائه می‌دهد.
جاستین ماروتسی نویسنده کتاب «زندگی پرماجرای تیمور جهان‌گشا» در هفته‌نامه بریتانیایی اسپکتیتور نوشت: «۳ دنیا با قلمی زیبا و هنرمندانه مسائل شخصی را با مسائل سیاسی در هم می‌آمیزد و از برخی وقایع تاریخی ماهرانه پرده بر می‌دارد.» بنی موریس، مورخ اسرائیلی و نویسنده کتاب «سیدنی رایلی: استاد جاسوسی» در مجله «تبلت» نوشت: «شلایم با روایت ریشه‌ها و تجربه‌های میزراحی [عرب‌های یهودی/ یهودیان خاورمیانه]، شور و هیجانی خالص ایجاد می‌کند. داستان شخصی او تأثیرگذار است و با صراحتی غیرمعمول و جذاب روایت می‌شود. «سه دنیا» مانند هر آنچه شلایم می‌نویسد، بسیار خواندنی است.»
هفته‌نامه تجاری «پابلیشرز ویکلی» در آمریکا هم اثر شلایم را چنین نقد کرد: «در این روایت دقیق و طنین‌انداز، مورخ شلایم پیچیدگی‌های بزرگ شدن به عنوان یک عرب یهودی در کشور عراق و اسرائیل را به خاطر می‌آورد و کسانی که به نگرش‌های جایگزین یهودیان نسبت به صهیونیسم علاقه‌مند هستند، این کتاب را بسیار روشنگرانه و شفاف ارزیابی خواهند کرد.» مجله ادبی «کرکاس» هم این کتاب را دقیق و به دور از عناد و سختگیری، واقع‌گرایانه دانست. همچنین مجله تبلت آن را روایتی شجاعانه و آموزنده خواند که به خوبی به رشته تحریر در آمده و نگاهی گیرا و دقیق به دنیایی فراموش شده می‌اندازد.
سایت «میدل ایست آی» هم آن را اثری شفاف و خاطراتی درخشان خواند که به خوانندگان فرصت تجسم دوباره زندگی‌هایی را می‌دهد که تحت سلطه و زور، ارعاب، فریبکاری و طرد شدن بنا شده است. «تایمز اسرائیل» هم در نقد این اثر نوشت: «کتاب جذاب و ایدئولوژیک آوی شلایم، زندگینامه‌ای تلخ و شیرین از یک عراقی یهودی بسیار موفق است که سرزمین مادری خود را تحت فشار و ارعاب ترک کرده است. او با نگاهی پرشور به جامعه یهودی گمشده در عراق به نقدی گزنده علیه صهیونیسم و اسرائیل پرداخته است.»
۲۱۶۲۱۶
نظر شما