فرسودگی لوله‌های نفت، بلای جان محیط‌زیست

حسین صرافی: بالاخره محمدجواد محمدی‌زاده، رئیس سازمان محیط زیست کشور فرسودگی بیش از دو هزار کیلومتر از خطوط انتقال نفت جنوب کشور که یکی از دلایل عمده تخریب محیط زیست کشور است را اعلام کرد و از وزارت نفت خواست هرچه سریع‌تر برنامه‌ای برای تعویض این لوله‌ها ارائه کند.

کارشناسان با اشاره به این که فرسودگی و نشت نفت از لوله‌ها سبب‌ساز آلودگی خاک، سفره‌های آب زیرزمینی، تالاب‌ها و دریاها می‌شود و همچنین مناطق مرجانی، جزر و مدی و جنگل‌های حرا را ویران می‌کند، معتقدند باید با بررسی دقیق زیست‌محیطی، ارزش‌گذاری و اولویت‌بندی نقاط حساس زیست‌محیطی اقدام به تعویض لوله‌ها کرد. تا از تخریب بیشتر محیط زیست جلوگیری کرد.

 فرسودگی خطوط انتقال نفت؛ چرا؟
عمر مفید لوله‌های انتقال نفت در جهان 25 تا 30 سال است، اما اکثر خطوط انتقال نفت در جنوب ایران قدمتی 60 ساله دارند و فاقد استاندارد‌های مدرن و پیشرفته محیط زیستی هستند و به راحتی در مقابل خوردگی‌ها، نور خورشید و  لرزش‌های سطوح زمین آسیب پذیرند و نقاط اتصالشان در معرض شکستگی و نشت قرار می‌گیرد.

محمدباقر نبوی، معاون محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست می‌گوید: هر هفته گزارش‌های مختلفی از نشت نفت در مناطق مختلف نفتی دریافت می‌کنیم. لوله‌های انتقال نفت پوسیده است و دیگر کار از تعمیرشان گذشته است. به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گزارش داده‌ایم تا این مسئله را در هیأت دولت مطرح کند تا هرچه زودتر برنامه‌ای برای تغییر خطوط تدوین شود زیرا لوله‌های فعلی با عمر 6 دهه‌ای در مقابل تکان‌های زمین، تغییرات جوی، خوردگی‌ها و. . . مقاوم نیستند و هر روز تأثیرات مخرب بیشتری بر محیط زیست کشور می‌گذارد.

فرسودگی خطوط انتقال نفت؛ تبعات زیست‌محیطی
لوله‌های انتقال نفت در استان بوشهر و خوزستان بیش از چهل سال قدمت دارند. بیشترین میزان نشت هنگام انتقال مواد نفتی از چاه‌های بهره‌برداری به ایستگاه مرکزی و هنگام انتقال به گناوه، خارک و نقاط مختلف کشور مانند لرستان، کردستان و کهکیلویه و بویراحمد اتفاق می‌افتد.

محمدرضا فاطمی، متخصص محیط زیست دریایی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به این که دو گروه منابع آبی - رودخانه‌ها، تالاب‌ها و دریاها - در برابر آلودگی نفتی بسیار حساس هستند و زیر نظر سازمان محیط زیست قرار دارد می‌گوید: دریا را باید به دو منطقه دور و نزدیک به ساحل تقسیم کرد. هنگامی که آلودگی در منطقه دور از ساحل اتفاق بیفتد حساسیت کمی دارد چون مقدار زیادی از آلودگی در آب حل می‌شود و اندکی هم به بستر می‌رسد، اما در منطقه ساحلی قضیه برعکس است. در این منطقه به دلیل وجود منابع ژنتیکی و صیادی - وجود ذخایر میگو در عمق 20 متری - موضوع حساس است.

متخصص محیط زیست دریایی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه می‌افزاید: نشت لوله‌های انتقال و نفوذ نفت به منطقه کم‌عمق دریا بیشترین آسیب را به جنگل‌های حرا می‌زند، چون درختان این منطقه ریشه هوایی دارند و از این طریق تنفس می‌کنند، نفت با نفوذ به دریا و پوشاندن ریشه‌های آنها سبب‌ساز خفگی درختان این جنگل منحصر به فرد می‌شود.

دکتر فاطمی نابودی سواحل مرجانی خلیج فارس در عسلویه، خلیج چابهار و نایبند که به آنها آب سخت مرجانی می‌گویند و در عمق کم‌تر از پنج متر قرار دارند را از تبعات نشت خطوط انتقال نفت جنوب می‌داند و معتقد است: فاجعه‌بار‌تر از ویرانی سواحل مرجانی، نابودی تالاب‌ها و پهنه‌های جزر و مدی مانند سواحل شنی است. این مناطق محل تولید مثل و رشد و نمو گونه‌های مختلف جانوری است که با آلوده شدن آنها گونه‌های مختلف آب زیان - ماهی و میگو - و تخم‌ریزی لاک پشت‌ها مختل و سبب‌ساز نابودی شان می‌شود.

دکتر قدوسی، استاد محیط زیست دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر مرمت و تعویض خطوط انتقال نفت جنوب کشور، اصلاح طراحی لوله‌های انتقال را برای نجات جانوران الزامی می‌داند و می‌گوید: در اکثر کشورهای جهان در طراحی خطوط انتقال نفت، محلی برای عبور جانوران مختلف طراحی می‌کنند، اما در کشور ما این موضوع دیده نشده، به همین دلیل سالانه چندین رأس از جانوران - قوچ، آهو و. . . - در مناطق حفاظت شده از بین می‌روند.

او می‌افزاید: جا دارد وزارت نفت و سازمان محیط زیست علاوه بر تعویض و مرمت خطوط،  فکری هم برای عبور جانوران بکنند تا محیط زیست کشور بیش از این متحمل خسارت نشود.

 فرسودگی خطوط انتقال نفت؛ تبعات اقتصادی
ایران دارای طویل‌ترین نوار ساحلی در خلیج فارس و دریای عمان است. این موضوع مزیت‌های فراوان اقتصادی برای کشور دارد که یکی از آنها صید، فرآوری، بسته‌بندی و فروش انواع آبزیان است. موضوع دیگر استفاده از جاذبه‌های زیبای طبیعی و زیست‌محیطی است که به دلیل نشت نفت و آلودگی‌هایش کشور را از آنها محروم کرده است.

دکتر محمدرضا فاطمی، متخصص محیط زیست دریایی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی می‌گوید: اکثر ساکنان کرانه ساحلی جنوب کشور شغلی اجدادی دارند به نام صیادی. به محض آنکه نشت نفت به ساحل می‌رسد و آن را می‌پوشاند کار اجدادی‌شان چندین ماه مختل و میزان بیکاری در منطقه افزایش چشم‌گیری پیدا می‌کند.

او می‌افزاید: از طرف دیگر سواحل جنوبی ایران مانند کیش، قشم و چابهار به دلیل دارا بودن سواحل زیبای مرجانی می‌توانند میزبان هزاران گردشگر باشند اما به دلیل نابودی جزایر مرجانی توسط نشت نفت متأسفانه این فرصت گرانبها از کشور دریغ شده است.

فرسودگی خطوط انتقال نفت؛ راه حل
همانطور که گفته شد در کشور دو هزار کیلومتر خطوط فرسوده انتقال نفت وجود دارد که تعویض آن به دلیل اقتصادی - 5 میلیون دلار هزینه تعویض یک کیلومتر- میسر نیست، بنابراین باید از روش‌های دیگر برای مقابله با این معضل بهره برد.

دکتر محمدرضا فاطمی، متخصص محیط زیست می‌گوید: وزارت نفت باید با همکاری سازمان محیط زیست بررسی میدانی، حساسیت‌یابی، ارزش‌گذاری و اولویت‌بندی زیست‌محیطی کرده و سپس به تعویض خطوط اقدام کنند.

اما محمد درویش، متخصص محیط زیست با اشاره به آلودگی نفتی رودخانه‌های زاینده‌رود در اصفهان و شهرهای سنندج و لرستان می‌گوید: هر سال این اتفاقات به وفور در کشور اتفاق می‌افتد و مسئولان قول رسیدگی می‌دهند اما همچنان در روی همان پاشنه می‌چرخد. برای حل همیشگی این مشکل قبل از تعویض لوله‌ها باید عبور خطوط از نظر زیست‌محیطی بررسی شود تا این خطوط از زمین‌های سست که سبب‌ساز حرکت و لرزش و شکستگی لوله‌ها می‌شوند عبور نکند، سپس در اجرای پروژه‌ها کارشناسان کنترل کیفیت، حضور دائمی داشته باشند تا از رنگ‌های ویژه و اتصالات استاندارد استفاده شود.