بوئینگ جاده‌ها، بزرگترین اتوبوس جهان

امیرمسعود عابدین: نئوپلان جامبوکروزر (Neoplan Jumbocruiser) در دهه ۱۹۷۰ به‌عنوان بزرگ‌ترین اتوبوس جهان معرفی شد؛ وسیله‌ای غول‌پیکر که می‌توانست تا ۱۷۰ نفر را جابه‌جا کند و درواقع معادل زمینی هواپیماهای پهن‌پیکر مانند بوئینگ ۷۴۷ و ایرباس A۳۸۰ به‌شمار می‌رفت. ایده اصلی پشت این اتوبوس، همان استراتژی «حمل مسافر بیشتر برای کاهش هزینه‌ها» بود که پیش‌تر در صنعت هوایی و توسط مدیران بزرگی مثل خوان تریپ (Pan Am) به‌کار گرفته شده بود.

ریشه‌ها و نوآوری نئوپلان

براساس گزارش theautopian، نئوپلان، شرکت آلمانی تأسیس‌شده در سال ۱۹۳۵ توسط گوتلوب آووارتِر، از ابتدا با طرح‌های متفاوت و جسورانه شناخته می‌شد. این برند اولین شرکتی بود که اتوبوس‌هایش را با سیستم تعلیق بادی، تعلیق مستقل جلو و موتور عقب عرضه کرد و حتی ایده تهویه‌ی قابل‌تنظیم برای هر مسافر را به اجرا درآورد؛ چیزی که امروز در اتوبوس‌ها و هواپیماها استاندارد است. در دهه ۱۹۶۰، نئوپلان با معرفی NH ۲۲ Skyliner، نخستین اتوبوس دوطبقه مسافربری دوربرد جهان، تحولی ایجاد کرد. اما باب لی، طراح ارشد این شرکت، پا را فراتر گذاشت و پروژه‌ای جاه‌طلبانه‌تر را آغاز کرد: جامبوکروزر.

مشخصات و طراحی جامبوکروزر

این اتوبوس در نمایشگاه IAA فرانکفورت ۱۹۷۵ رونمایی شد و تمام محدودیت‌های قانونی آلمان برای ابعاد و وزن را به حداکثر رساند:

• طول ۱۸ متر، عرض ۲٫۵ متر، ارتفاع ۴ متر، وزن ناخالص حدود ۲۸ تن

• چهار محور (فقط محور دوم محرک بود؛ محور سوم دنباله‌رو و محور چهارم تریلر)

• سیستم تعلیق جلوی مستقل برای راحتی بیشتر

• ظرفیت متغیر بین ۸۰ تا ۱۷۰ صندلی (بسته به سفارش مشتری)

• برخی نسخه‌ها مجهز به سالن و آشپزخانه در طبقه پایین یا بخش تریلر

• موتور V۱۲ توربودیزل مرسدس‌بنز OM۴۰۴ با حجم ۱۹٫۱ لیتر و توان ۴۰۰ تا ۴۲۰ اسب بخار، همراه با گیربکس اتوماتیک پنج‌سرعته آلیسون (برخی نسخه‌ها با موتور V۱۰ ضعیف‌تر عرضه شدند)

• طراحی مفصلی خاص با نقطه چرخش در طبقه دوم (به‌جای نزدیک زمین) که راحتی بیشتری روی دست‌اندازها فراهم می‌کرد

این ترکیب باعث شد جامبوکروزر به‌نوعی «بوئینگ ۷۴۷ جاده‌ها» لقب بگیرد.

چالش‌ها و شکست تجاری

با وجود جذابیت و نوآوری، جامبوکروزر با مشکلات جدی مواجه شد:

• کیفیت سواری ضعیف: استفاده از محورهای صلب باعث ایجاد سواری خشک و خشن می‌شد.

• مشکلات مهندسی: اگر تعداد زیادی از مسافران به‌طور همزمان به سالن یا بار می‌رفتند، فشار زیادی به محور تریلر وارد می‌شد و فرسودگی زودرس ایجاد می‌کرد.

• پر کردن صندلی‌ها: درست مثل هواپیماهای پهن‌پیکر، این اتوبوس فقط وقتی سودآور بود که تقریباً تمام ظرفیتش پر می‌شد.

• موانع قانونی: فرانسه در سال ۱۹۸۰ استفاده از اتوبوس‌های مفصلی را ممنوع کرد؛ این محدودیت امکان تردد و فروش جامبوکروزر در بازارهای کلیدی اروپا را از بین برد.

• رقابت خطوط هوایی ارزان‌قیمت: درست در زمانی که این اتوبوس عرضه شد، سفرهای هوایی اقتصادی در اروپا در حال رشد بودند و عملاً مزیت اتوبوس‌های دوربرد را بی‌معنی کردند.

سرنوشت

بین سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۱ تنها ۱۱ دستگاه جامبوکروزر ساخته شد. برخی نسخه‌ها لوکس‌تر بودند (۸۰ صندلی با فضای بیشتر)، برخی حدود ۱۱۰ صندلی داشتند و یکی از مدل‌ها به حداکثر ظرفیت ۱۷۰ نفر رسید. امروزه چند نمونه در موزه‌ها نگهداری می‌شوند، بعضی به‌عنوان خانه متحرک یا وسیله تبلیغاتی استفاده می‌شوند و یکی از آن‌ها حتی با تغییراتی موتور محرک را در انتهای تریلر دریافت کرد.

میراث

اگرچه جامبوکروزر یک شکست تجاری بود، اما میراث بزرگی به‌جا گذاشت. این اتوبوس برای سال‌ها عنوان «بزرگ‌ترین اتوبوس جهان» را در اختیار داشت تا اینکه AutoTram Extra Grand آلمانی با ظرفیت ۲۵۶ نفر معرفی شد. با این حال، جامبوکروزر همچنان در تاریخ حمل‌ونقل به‌عنوان نمادی از خلاقیت مهندسی بدون مرز باقی مانده است؛ نمونه‌ای که نشان می‌دهد اگر به طراحان اجازه داده شود آزادانه رویاپردازی کنند، نتیجه می‌تواند هم شگفت‌انگیز و هم عجیب باشد.

۵۸۳۲۲