خبرآنلاین - رسول سلیمی - توافق آتش‌بس غزه به ابتکار دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا، که در هفته گذشته فاز اول آن نهایی شد، نقطه عطفی در بحران غزه به شمار می‌رود. این طرح ۲۰ ماده‌ای، که شامل آزادی تمام گروگان‌های اسرائیلی (زنده و مرده)، تبادل زندانیان فلسطینی و عقب‌نشینی مرحله‌ای نیروهای اسرائیلی از غزه است، با فشار آمریکا و حمایت کشورهای عربی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و اردن به ثمر رسید. ترامپ در پست تروث سوشال خود نوشت: «این روز بزرگی برای جهان عرب، اسرائیل و ایالات متحده است.» حماس، هرچند با اکراه، به آزادی گروگان‌ها و انتقال اداره غزه به کمیته‌ای تکنوکرات فلسطینی موافقت کرد، اما بر حفظ نفوذ خود اصرار دارد.
این در حالی است که توافق آتش‌بس اسرائیل-حماس، که بر اساس طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ و میانجی‌گری قطر و مصر بنا شده، چهار محور اصلی اثرگذاری بر سیاست خارجی کشورهای عربی دارد:
- عادی‌سازی روابط با اسرائیل: حمایت از طرح، شتاب‌بخش توافق‌های ابراهیم است و به کاهش تنش‌های منطقه‌ای کمک می‌کند
- بازسازی اقتصادی غزه: کشورهای عربی متعهد به تأمین مالی بازسازی شده‌اند، که تجارت منطقه‌ای را تقویت می‌کند
- تضعیف نفوذ حماس و ایران: خلع سلاح حماس، محوریت را به دولت‌های عربی منتقل می‌کند و نفوذ محور مقاومت را کاهش می‌دهد
- امنیت منطقه‌ای: استقرار نیروهای عربی در غزه، ثبات امنیت خلیج فارس را تضمین می‌کند
اما چگونه پیمان صلح ترامپ خواهد توانست بر سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه اثرگذار شود؟
۱. عادی‌سازی روابط با اسرائیل
توافق آتش‌بس اسرائیل-حماس، که فاز اول آن در ۸ اکتبر ۲۰۲۵ نهایی شد، شتاب تازه‌ای به عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل بخشیده است.
پولیتیکو گزارش داد که امارات و بحرین، که پیشتر از توافق‌های ابراهیم بهره بردند، اکنون به عنوان شرکای کلیدی در «هیئت صلح» ترامپ ظاهر شده‌اند.
این توافق، با آزادی ۲۰ گروگان زنده و ۲۸ جسد، و تبادل با ۲۵۰ زندانی فلسطینی، نه تنها تنش‌های دوساله غزه را کاهش داد، بلکه به کشورهای عربی اجازه داد نقش رهبری در خاورمیانه را ایفا کنند.
از منظر اقتصادی، این محور به سرمایه‌گذاری‌های مشترک در فناوری و انرژی منجر شده؛ برای مثال، عربستان سعودی ۱۰ میلیارد دلار برای بازسازی غزه تعهد کرده که تجارت منطقه‌ای را ۱۵ درصد افزایش می‌دهد.
از منظر سیاسی، عادی‌سازی انزوای دیپلماتیک ایران را تشدید کرده و کشورهای عربی را به عنوان متحدین آمریکا تقویت می‌کند. این توافق توانایی حماس برای تحریک تنش‌ها را محدود کرده و امنیت مرزهای جنوبی اسرائیل را تضمین می‌کند.
۲.بازسازی اقتصادی غزه
بازسازی غزه، به عنوان محور کلیدی توافق، سیاست خارجی کشورهای عربی را به سمت سرمایه‌گذاری‌های مشترک سوق داده است.
الجزیره گزارش داد که مصر و اردن، به عنوان مجاوران، متعهد به تأمین ۵ میلیارد دلار برای زیرساخت‌ها شده‌اند، که هزینه‌های لجستیکی را ۲۰ درصد کاهش می‌دهد.
این توافق، با عقب‌نشینی اسرائیلی‌ها به خطوط توافق‌شده، فرصت بازسازی را فراهم کرده و اقتصاد غزه را از ویرانی دوساله نجات می‌دهد. از منظر اقتصادی، این محور به ایجاد هاب تجاری در غزه منجر شده؛ برای مثال، امارات متحده عربی بندر غزه را با ۲ میلیارد دلار بازسازی می‌کند، که صادرات فلسطینی را ۲۵ درصد افزایش می‌دهد.
این بازسازی انزوای حماس را تشدید کرده و نفوذ دولت‌های عربی را افزایش می‌دهد. اما این بازسازی خواهد توانست امنیت انرژی خلیج فارس را با اتصال غزه به شبکه‌های گازی اسرائیلی تضمین کند.
۳. تضعیف نفوذ حماس و ایران
با خلع سلاح حماس و انتقال اداره به کمیته تکنوکرات، سیاست خارجی عربی را از تقابل به مهار ایران تغییر داده است.
نیویورک تایمز گزارش داد که عربستان و امارات، با فشار بر حماس، نفوذ تهران را تا حدود زیادی کاهش داده‌اند و از منظر اقتصادی، قطع حمایت مالی ایران، بودجه حماس را محدود کرده است. به همین دلیل، این توافق اتحاد عربی علیه محور مقاومت را تقویت می‌کند.
۴.امنیت منطقه‌ای
در همین راستا قرار است برابر پیمان صلح ترامپ، استقرار نیروهای عربی در غزه، امنیت کشورهای جنوب خلیج فارس را تضمین کند. گاردین گزارش داد که اردن و مصر ۵۰۰۰ نیرو اعزام می‌کنند، که احتمال حملات را ۳۵ درصد کاهش می‌دهد.
از یک منظر، توافق صلح ترامپ-حماس نتیجه فشار سازمان ملل متحد و سازمان‌های عربی مانند اتحادیه عرب است. رویترز گزارش داد که انگلیس، فرانسه، آلمان با حمایت از طرح، نهادهای جهانی را بسیج کردند. این امر، سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری اسلامی را تحت فشار قرار داد تا حماس را به خلع سلاح وادارند. داده‌های صندوق بین‌المللی پول نشان‌دهنده کاهش ۲۰ درصدی تنش‌های منطقه‌ای است. این توافق سلطه آمریکا بر ساختارهای خاورمیانه را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر تصمیمات رهبران عربی تحت تأثیر ادراکات منافع ملی است. ترامپ اظهار کرد: «کشورهای عربی آماده صلح هستند.» این ادراک، تجارت عربی را ۳۰ درصد افزایش داده است (صندوق بین‌المللی پول) این در حالی است که ترامپ و نتانیاهو برای حداکثرسازی منافع (امنیت و اقتصاد) توافق را پیش بردند.
تاثیر توافق بر کشورهای خاورمیانه
اندیشکده آمریکایی شورای روابط خارجی (CFR) گزارش داد که خلع سلاح حماس برای محدود کردن ایران طراحی شده، اما افزایش ۱۵ درصدی قیمت نفت، پیامدهای ناخواسته را نشان می‌دهد.
اما از منظر ساختاری-کارکردی، توافق بخشی از سیستم جهانی برای حفظ نظم تحت رهبری آمریکا است. اندیشکده بروکینگز گزارش داد که بازسازی غزه برای تضعیف حماس طراحی شده است.
این در حالی است که توافق آتش‌بس غزه، سیاست خارجی عربستان سعودی را به سمت رهبری منطقه‌ای سوق داده است. الجزیره گزارش داد که ریاض، با تعهد ۱۰ میلیارد دلاری برای بازسازی غزه، نقش کلیدی در «هیئت صلح» ایفا می‌کند.
این توافق، که شامل خلع سلاح حماس است، نفوذ ایران را در یمن و عراق کاهش داده و امنیت خلیج فارس را تقویت می‌کند. از منظر اقتصادی، عربستان با اتصال غزه به پروژه نئوم، تجارت را ۲۰ درصد افزایش می‌دهد و این صلح عادی‌سازی با اسرائیل را تسریع کرده و محمد بن سلمان را به عنوان میانجی برجسته می‌سازد.
برای امارات نیز، توافق صلح به تقویت توافق‌های ابراهیم منجر شده است. نیویورک تایمز گزارش داد که ابوظبی، با اعزام ۲۰۰۰ نیرو به غزه، امنیت منطقه‌ای را تضمین می‌کند. این اقدام، تجارت با اسرائیل را ۲۵ درصد افزایش داده است. امارات نیز نفوذ خود در فلسطین را گسترش می‌دهد و حماس را حاشیه‌نشین می‌کند. این در حالی است که مصر، به عنوان میانجی، از توافق سود برده است.
اردن نیز با رد جابه‌جایی فلسطینی‌ها، ثبات داخلی را حفظ کرد. گاردین گزارش داد که امان، با حمایت از طرح، روابط با اسرائیل را متعادل می‌کند. قطر هم با میانجی‌گری، نفوذ دیپلماتیک خود را افزایش داده، آنگونه که دوحه، با فشار بر حماس، صلح را تسهیل کرد اما بحرین، با حمایت از ابراهیم، امنیت خودش را تقویت کرده و «وال استریت ژورنال» نیز گزارش داد که منامه، تجارت با اسرائیل را گسترش می‌دهد.
گام بعدی آمریکا و اسرائیل چه خواهد بود؟
گام بعدی آمریکا و اسرائیل، اجرای فاز دوم طرح ترامپ است: عقب‌نشینی کامل از غزه، استقرار نیروهای عربی، و تشکیل دولت فلسطینی موقت. نیویورک تایمز گزارش داد که ترامپ به مصر و اسرائیل سفر می‌کند تا «هیئت صلح» را راه‌اندازی کند. آمریکا، با اعزام ۵۰۰۰ نیرو، امنیت را تضمین می‌کند و ۵۰ میلیارد دلار برای بازسازی تعهد می‌دهد. اسرائیل، با رأی کابینه نتانیاهو، بر خلع سلاح حماس اصرار دارد.
از این رو توافق صلح ترامپ-حماس، سیاست خارجی عربی را متحول کرده است اما افزایش ۲۵ درصدی تجارت و کاهش ۳۰ درصدی تنش‌ها به تعبیر گاردین، از پیامدهای اصلی این توافق هستند.
۲۱۳/۴۲
نظر شما