به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ،در روزگاری که بحران‌های اقلیمی، کم‌آبی، آلودگی و تخریب منابع طبیعی به چالشی جهانی بدل شده‌اند، فقه اسلامی نیز گام در عرصه‌ای نو نهاده است: «فقه محیط زیست».
در یکی از تازه‌ترین جلسات درس خارج حوزهٔ علمیه، آیت‌الله احمد مبلغی با تفسیر آیهٔ شریفهٔ «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ» نگاهی نو به پیوند میان آموزه‌های قرآنی و مسائل زیست‌محیطی ارائه کرده است.
به گفتهٔ یکی از شاگردان این درس، این کرسی از جذاب‌ترین و کاربردی‌ترین دروس فقهی سال‌های اخیر است. او در شرح دیدگاه استاد گفته است:
«فساد در معنای قرآنی، تنها به امور اخلاقی یا معنوی محدود نیست، بلکه هرگونه برهم‌خوردن نظم واحد طبیعت و از میان رفتن توازن زمین و دریا را نیز دربرمی‌گیرد. عبارت “فی البرّ و البحر” کنایه از کلّ کرهٔ خاکی است؛ یعنی فساد انسان، نظام زیستی زمین را مختل می‌کند.»
در ادامهٔ این توضیحات آمده است که واژهٔ «ظَهَرَ» در آیه، نشانهٔ رسیدن فساد به مرحله‌ای است که دیگر پنهان‌کردن آن ممکن نیست.
«این تعبیر دقیقاً با وضع کنونی محیط زیست منطبق است. تخریب منابع طبیعی، آلودگی دریاها و تغییرات اقلیمی دیگر قابل انکار نیست. فساد انسان در مقیاس کلان، همان فسادی است که در زمین و دریا ظاهر شده است.»
بر اساس این برداشت فقهی، مفهوم «بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاس» به معنای مسئولیت جمعی بشر است، نه صرفاً گناه فردی. از این منظر، تخریب محیط زیست محصول رفتارهای انباشتهٔ انسان‌هاست؛ از سیاست‌های نادرست صنعتی تا مصرف‌گرایی افراطی و بی‌اعتنایی به طبیعت.
آیت‌الله مبلغی در این درس با استناد به روایات، بر این نکته تأکید کرده است که نگاه فقهی به محیط زیست باید از احکام جزئی فراتر رود و به «فقه نظام» تبدیل شود؛ فقهی که برای حفظ تعادل خلقت، تنظیم رفتار اجتماعی و محدودکردن تباهی بشر نسبت به زمین و آب، حکم شرعی و اخلاقی صادر کند.
این دیدگاه، گامی مهم در پیوند میان دین و مسئولیت زیست‌محیطی به‌شمار می‌آید. بر اساس آن، حفاظت از طبیعت تنها یک وظیفهٔ اخلاقی یا توصیهٔ علمی نیست، بلکه تکلیف شرعی و بخشی از عدالت الهی در زمین است.
در روزگاری که کشورمان و بخش بزرگی از جهان اسلام نیز از کم‌آبی، آلودگی و تغییرات اقلیمی رنج می‌برد، طرح چنین مباحثی از سوی عالمان دینی می‌تواند مسیر تازه‌ای برای گفت‌وگوی میان فقه، علم و سیاست زیست‌محیطی بگشاید؛ مسیری که قرآن کریم قرن‌ها پیش، با هشدار روشن خود آغاز کرده بود:
«در خشکی و دریا فساد آشکار شد، به سبب کارهایی که مردم به دست خود کردند، تا خداوند به آنان بچشاند اندکی از نتیجهٔ اعمالشان، باشد که بازگردند.» (روم: ۴۱)
نظر شما