ایران بهعنوان کشوری با سابقه طولانی تاریخی در این منطقه، همواره مالکیت خود را بر این جزایر حفظ کرده و از نظر تاریخی و حقوقی اسنادی معتبر در این خصوص ارائه داده است. در مقابل، ادعای امارات متحده عربی بر این جزایر، که به ویژه پس از خروج نیروهای بریتانیا در سال ۱۹۷۱ میلادی مطرح شده، فاقد مستندات معتبر حقوقی و تاریخی است. جزایر موجب طرح مسائل حقوقی گوناگون در سپهر حقوقی بینالمللی میشوند. یکی از مهمترین مسائلی که مغفول واقع شده در این زمینه، موضوعِ مهم حق بر هویت ملی و فرهنگی کودکان ایران است.
حقوق کودکان در عصر معاصر دارای مصادیق متعددی است که مهمترین آنها عبارتند از: حق بر حیات، حق بر امنیت، حق بر آموزش، حق بر حفاظت، حق بر هویت و حق حفظ هویت فرهنگی و... تمامیت ارضی یکی از بنیادیترین اصول حقوق بینالملل است که از سوی منشور ملل متحد نیز مورد تاکید قرار گرفته است. جزایر سهگانه ایرانی، با تاریخی کهن و ارتباط عمیق با فرهنگ و تمدن ایران، در طول تاریخ بخشی از خاک این سرزمین بودهاند، اما ادعاهای مکرر برخی دولتها نسبت به این جزایر و تهدیدات علیه تمامیت ارضی ایران، نهتنها بر امنیت ملی تاثیرگذار است، بلکه آینده کودکان این سرزمین را نیز به خطر میاندازد. جزایر بوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک در نقطهای حساس از تنگهی هرمز قرار دارند که یکی از مهمترین گذرگاههای انرژی جهان محسوب شده و کنترل این جزایر به معنای تاثیرگذاری بر جریان نفت و گاز جهانی است و این اهمیت ژئوپلیتیکی، آنها را به نقطهای کلیدی برای امنیت و منافع ملی ایران بدل نموده است. علاوهبر این، این جزایر بهدلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از منظر محیطزیستی نیز اهمیت دارند که حفاظت از این بومسازگان برای نسلهای آینده ایران ضروری و لازم است.
نظام حقوق بینالملل، اسناد حقوق بشری متعددی را در زمینهی حقوق بنیادین و حمایت از ابناء بشر و به رسمیت شناختن حقوق ابتدایی و بنیادین، تدوین و تصویب نموده است و هر فرد از بدو تولد به طور ذاتی از آن بهرهمند میگردد که اجرای آن برای کلیهی اشخاص، فارغ از هرگونه تبعیضی واجب و ضروری عنوان گشته و سلب آن امکانپذیر نیست و عدم توجه و رعایت آن نقض حقوق بشر و کرامت انسانی اشخاص در نظر گرفته میشود. بهمنظور حفظ کرامت انسانی، کودکان نیز همچون بزرگسالان بهعنوان یک انسان از حقوقی برخوردارند که بهواسطهی عدم توانایی در استیفای آن نیازمند حمایتاند. در راستای تشریح، به رسمیت شناختن و حمایت از حقوق کودکان، کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد مصوب ۱۹۸۹ میلادی بهعنوان یکی از قابل قبولترین اسناد حقوق بشری در جهان در حوزه حقوق کودکان، حقوق بنیادینی را برای کودکان در این خصوص تعیین کرده است که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-حق بر هویت: مطابق ماده ۸ این کنوانسیون، دولتها موظفاند هویت کودکان، شامل ملیت، نام و روابط خانوادگی آنها را به رسمیت شناخته و در صورت سلب این هویت، برای بازیابی آن تلاش کنند؛
۲-حق بر آموزش: ماده ۲۸ بر حق کودکان برای دسترسی به آموزش تأکید دارد و ماده ۲۹ هدف آموزش را توسعه شخصیت، استعدادها و تواناییهای ذهنی و جسمی کودکان به بالاترین حد ممکن، و همچنین تقویت احترام به هویت فرهنگی، زبان و ارزشهای ملی آنها میداند؛
۳-حق حفظ هویت فرهنگی: ماده ۳۰ اشعار میدارد که کودکان متعلق به اقلیتهای قومی، مذهبی یا زبانی حق دارند بههمراه اعضای گروه خود از فرهنگ، دین و زبان خود بهرهمند شوند. این حقوق نشاندهنده اهمیت هویت ملی و فرهنگی در توسعه سالم کودکان است و دولتها موظفاند با اتخاذ تدابیر مناسب، از این حقوق حمایت و آنها را ترویج کنند. التزام اطراف کنوانسیون حقوق کودک به صیانت از مصالح عالیهی کودک متضمن آن است که در تمامی محیطها خواه واقعی و دیجیتال تهدیدها علیه کودکان زائل گردد. از نظر کمیته حقوق کودک حق بقای کودکان، حیات و تعالی کودک، عدم تبعیض در دسترسی و بهرهمندی، رعایت مصالح عالیهی کودک و لزوم توجه به دیدگاههای وی، حق بر آموزش، حق بر هویت فرهنگی و ملی چارچوب کلی تضمین حقوق کودک را شکل میدهد. فلسفه حق بر حق داشتن کودک بر اصول اساسی عدالت، کرامت انسانی و توانمندسازی افراد استوار است. این فلسفه تاکید دارد که کودکان، به عنوان اعضای کامل جامعه، مستحق بهرهمندی از تمامی حقوق بشری هستند که به آنها اجازه میدهد تا بهطور کامل و برابر در زندگی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شرکت کنند.
مسئلهی حاکمیت بر برخی سرزمینها که وضعیت آنها در برهههایی از زمان نامشخص بوده است، در نیمقرن اخیر موجب اختلافات و موضوعات حاکمیتی فراوانی در عرصه جهانی شده است. این اختلافات و مسائل در سرتاسر جهان وجود دارد. تعدادی از این اختلافات در دیوان بینالمللی دادگستری مطرح شدهاند، برخی موضوع آرای داوری بودهاند و برخی نیز لاینحل باقیماندهاند. موضوع جزایر سهگانه ایرانی و ادعاهای حاکمیتی امارات بر آن موضوع چالش برانگیزی در منطقه خلیج همیشگی فارس است. دولت امارات متحده عربی در طی دو دهه گذشته بارها تلاش نموده است تا در مجامع بینالمللی این ادعا را مطرح نماید. این ادعای دولت امارات بیشتر در گرو اتفاقات تاریخی است که بهویژه از انتهای قرن ۱۹ میلادی صورتگرفته است، اما میبایست از رویهها و قضایای مشابه بررسی شده در دیوان نیز بهره جست همچون؛ قضیه نیکاراگوئه علیه کلمبیا را میتوان واجد نقاط اشتراک قابلملاحظهای با اختلاف بر سر جزایر سهگانه دانست.
مهمترین این وجوه، معاهدهی ۱۹۲۸ میلادی میان طرفین است که در آن حاکمیت کلمبیا بر جزیره سن آندرس شناسایی شده است و دیوان نیز اعتبار این سند را به رسمیت شناخته است. میتوان این معاهده را با یادداشت تفاهم ۱۹۷۱ میلادی مشابهت داد، تا بتوان با زبان حقوق بینالملل از حقوق کودکان ایران دفاع نمود. در منظومهی حقوق بینالملل کودکان، هویت ملی بهعنوان یکی از ارکان اساسی در شکلگیری شخصیت و خودآگاهی کودکان، نقشی بیبدیل در توسعهی اجتماعی و فرهنگی آنها ایفا مینماید. جزایر سهگانه ایرانی خلیج فارس (تنب بزرگ، تنب کوچک و بوموسی) نهتنها از منظر جغرافیایی و استراتژیک حائز اهمیتاند، بلکه بهعنوان بخشی از میراث تاریخی و فرهنگی ایران، در تقویت هویت ملی کودکان ایرانی نقش بسزایی دارند. کودکان امروز و فردای ایران (نسل زد و آلفا)، وارثان این منابع طبیعی و استراتژیکاند و وظیفهی امروز ما، حفظ و پاسداری از آنهاست. از منظر حقوق بینالملل، حاکمیت ایران بر جزایر سهگانه به لحاظ تاریخی، قانونی و قراردادی بهصورت شفاف قابل اثبات است. اسناد متعددی، از جمله نقشههای تاریخی و مکاتبات بینالمللی از دوران ساسانیان تا دوران قاجار و پهلوی، تاییدکننده این حاکمیتاند. در سال ۱۹۷۱ میلادی و پس از خروج بریتانیا از خلیج فارس، ایران حاکمیت خود را بر این جزایر تثبیت کرد. حقوق کودکان بهعنوان بخش جداییناپذیر حقوق بشر، شامل حق زندگی در محیطی امن، برخورداری از آموزش، و داشتن آیندهای پایدار است.
حفظ تمامیت ارضی ایران، بهویژه در مناطقی چون جزایر سهگانه، بخشی از تعهد ملی در قبال این حقوق است. اگر تمامیت ارضی جزایر سهگانه ایرانی تهدید شود، کودکان نسلهای آینده نهتنها از منابع اقتصادی، بلکه از هویت تاریخی و فرهنگی خود محروم خواهند شد. پاسداری از این جزایر، تداوم پیوندهای تاریخی و هویتی ایران را برای نسلهای آتی تضمین میکند. وظیفهی امروز ما، دفاع از این اراضی بهعنوان میراثی است که حق انکارناپذیر نسلهای آینده است. تضمین امنیت جزایر سهگانه نیازمند رویکردی چندبعدی است که شامل ابزارهای دیپلماسی، تقویت نظامی و ایجاد اجماع و وفاق ملی میگردد. همچنین، آموزش کودکان در مورد اهمیت این جزایر و ایجاد حس مسئولیتپذیری نسبت به تمامیت ارضی، از دیگر گامهای ضروری است. این آموزشها باید شامل شناخت تاریخی، حقوقی و جغرافیایی این مناطق باشد تا کودکان امروز، میراثداران آگاه و مسئول فردا باشند. مطابق با نظریههای هویت اجتماعی، کودکان از طریق تعاملات اجتماعی و مواجهه با گفتمانهای ملی، احساس تعلق به هویت ملی خود را توسعه میدهند. هنگامی که تمامیت ارضی کشور به چالش کشیده شود یا تفسیرهای متناقضی از تاریخ ملی ارائه گردد، کودکان ممکن است با بحران هویت مواجه شوند. مطالعات روانشناختی نشان دادهاند که هویت ملی قوی با افزایش اعتماد به نفس، شکلگیری حس تعلق اجتماعی و مشارکت فعال در جامعه مرتبط است.
حفظ و تقویت هویت ملی کودکان ایرانی، مستلزم تأکید بر تمامیت ارضی و حاکمیت ایران بر جزایر سهگانه خلیج فارس است. عدم اثبات و تبیین این حاکمیت، میتواند به تضعیف هویت ملی کودکان و نقض حقوق بنیادین آنها منجر گردد. بنابراین، ضروری است که نهاد دولت و نهادهای آموزشی با ارائه برنامههای آموزشی و فرهنگی مناسب، آگاهی کودکان را نسبت به اهمیت این جزایر در تاریخ و هویت ملی ایران افزایش داده و از حقوق آنها در زمینه حق بر هویت ملی و فرهنگی حمایت نمایند زیرا جزایر سهگانه، فراتر از یک مسئلهی ملی، نماد هویت و بقای یک ملت است. دفاع از این جزایر، صرفاً اقدامی نظامی یا دیپلماتیک یا حقوقی نیست، بلکه وظیفهای انسانی در قبال کودکان این سرزمین است که میبایست میراثی امن، پایدار و پرغرور به ارث ببرند. در جهانی که رقابتها بر سر منابع و اراضی هرروز پیچیدهتر میشود، ایران باید با تکیه بر تاریخ، قوانین بینالمللی و أرادهی ملی، از جزایر سهگانه بهعنوان بخشی از تمامیت ارضی خود دفاع نمایند.
آینده کودکان ایران در گرو تصمیمات و اقدامات امروز ماست. با حفظ این میراث، پلی بهسوی آیندهای روشنتر برای کودکان نسلهای بعدی خواهیم ساخت. مطابق با کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد، کودکان این حق دارند در محیطی امن و پرورشی رشد کرده که هویت فرهنگی و ملی آنها حفظ گردد. برای کودکان ایرانی، این حق شامل آشنایی با تاریخ، فرهنگ، و نمادهای ملی چون جزایر سهگانه میشود و عدم آگاهی نسبت به این میراث، نه تنها به فراموشی تاریخی منجر میشود، بلکه ممکن است حس تعلق و مسئولیتپذیری را نیز در نسلهای آینده تضعیف نماید. کودکی رؤیا نیست و حق با کودکان است، یادمان باشد که آینده را انسانهایی میسازند که «امروز» کودک هستند. کودکان ما «امروز» نیاز دارند که خوب زندگی کنند و به حقوقشان احترام گذاشته شود. صیانت از مصالح عالیهی کودکان، مهمترین مبنای حقوق کودک و ابدیتبخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای کودکان از مهمترین اهدافِ خاص نظام حقوق بینالملل کودکان در عصر جهانی شدن است.
* حمیدرضا سیدناصری / کارشناس ارشد حقوق و روابط بینالملل و دیپلمات سابق وزارت خارجه
* محمدمهدی سیدناصری / حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بینالملل کودک
نظر شما