نیلوفر مولایی- صنعت هوش مصنوعی در ایران بر لبه تیغ فرصتها و تهدیدها ایستاده است؛ جایی که «سکوت قانونی» در حوزه مالکیت معنوی و «فقدان سرمایهگذاری راهبردی» بیش از محدودیتهای اینترنتی، مانع شکوفایی اقتصادی این فناوری شدهاند. ناترازی در تعریف پروژههای بزرگ ملی و نبود بازار کار حرفهای برای نخبگان، ایران را به کارخانهای برای تربیت نیروی انسانی و صادرات رایگان آن به رقبای منطقهای تبدیل کرده است. برای خروج از این وضعیت، تغییر نگاه به هوش مصنوعی از یک «تهدید امنیتی» به یک «زیرساخت قدرت پایدار» و ورود دولت به حوزه هوشمندسازی کشاورزی و صنعت، تنها راه باقیمانده برای حفظ توازن قوا در خاورمیانه و دستیابی به رفاه اجتماعی است.
در این خصوص با سیدابوالحسن فیروزآبادی، دبیر پیشین شورایعالی فضای مجازی، در «کافهخبر» به گفتوگو پرداختیم، مشروح این گفتوگو را در ادامه بخوانید:
تأثیر غیرمستقیم فیلترینگ بر توسعه هوش مصنوعی در ایران
بحثی وجود دارد مبنی بر اینکه فیلترینگ یک مانع داخلی در مسیر توسعه هوش مصنوعی است، فیروزآبادی در پاسخ به این پرسش که فیلترینگ چگونه میتواند راه هوش مصنوعی را در ایران ببندد، گفت:«برخی از پلتفرمهای هوش مصنوعی، زمانی که تشخیص میدهند کاربر در ایران است، به ما سرویس نمیدهند. در این مواقع، متأسفانه یا باید از فیلترشکن استفاده کرد یا از قابلیتهایی که دولت برای دور زدن تحریمها پیشبینی کرده است بهره گرفت. نمیتوان بهصورت مطلق گفت که فیلترها مانع استفاده از هوش مصنوعی در کشور میشوند. فیلترها موجب اختلال در شبکه و ترمینالهای کاربران میشوند، کیفیت شبکه را کاهش میدهند و برخی دسترسیها را محدود میکنند؛ این اشکالات میتوانند در حوزه هوش مصنوعی نیز اثرگذار باشند. با این حال، اینکه بهطور مطلق بگوییم به دلیل فیلتر نمیتوان از هوش مصنوعی استفاده کرد، درست نیست.
هشدار درباره فیلترشکنهای رایگان و ناامن
او در ادامه افزود:«فیلترشکنهایی که به صورت رایگان در بازار ارائه میشود و یا توسط مراجع خارج از کشور که ناشناخته هستند و استانداردهای امنیتی را رعایت نمیکنند یا مورد استفاده دشمن میتوانند واقع شوند، منشا خطر هستند. وگرنه اصل استفاده از فیلترشکنها به عنوان یکی از اقلام ضروری در فضای مجازی، مورد تایید همه کاربران است. بخش عمدهای از کاربران خواه ناخواه، برای تامین نیازهایشان نیاز به فیلترشکن دارند تا ارتباط امنی داشته باشند. اتفاقا فیلترشکنها ارتباط امن را برای کاربران فراهم میکنند. ولی این که از فیلترشکن استفاده کنید که ندانید عرضه کنندهاش کیست و یا رایگان باشد و اهداف تبلیغاتی دارد و بعضا تبلیغات پورن در کنار سرویس رایگان میدهند و تبلیغات تجاری برای این کار عرضه میکنند یا ممکن است اهداف امنیتی یا نظامی یا اهداف جنگ سایبری داشته باشند، این یک مقوله پیچیدهای است که مانند یک چاقو است. مطلقا نمیتوانیم بگوییم چاقو برای آدم کشی اسست. چاقو برای خیلی از کاربردها است و کاربرد آدم کشی هم دارد.»
در حوزه هوش مصنوعی سکوت قانونی داریم
فیروزآبادی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که آیا خلا قانونی در حوزه هوش مصنوعی داریم، گفت:«سکوت قانونی داریم. یکی از بحثهایی که در حوزه هوش مصنوعی است، کپی رایت است. بحث حق تالیف، متاسفانه، در کشور خیلی جدی نیست. نظام پتنت و آیپی در کشور خیلی محکم نیست و حمایت نمیشود و جدی گرفته نمیشود. همین باعث میشود که سرمایه گذاری در حوزههای نرم افزاری، که فعالیت در حوزه هوش مصنوعی از این حوزه است و سخت افزارهایش قطعا وارداتی هستند، نتواند در کشور از حدی بزرگتر شود. چون میتواند مورد سرقت و استفاده دیگران قرار بگیرد. همینطور میتواند از نرم افزارها و اپلیکیشنهای کرک شدهای که حق کپی رایت به آنها داده نشده است استفاده شود. این باعث میشود که نظام اقتصادی مبتنی بر نرم افزار و بخصوص در حوزه هوش مصنوعی، نتواند در کشور از حدی بزرگتر شود. این یک مانع است.»
دولت باید موتور پروژههای بزرگ هوش مصنوعی شود
در خصوص هوش مصنوعی، برخی از کشورها مانند امارات و عربستان و حتی رژیم صهیونیستی سرمایه گذاریهای عظیمی کردهاند و ما در داخل کشور، با موانع مضاعفی مانند ناترازی انرژی و تحریمها و موانع دیگری دست و پنجه نرم میکنیم. دبیر پیشین شورایعالی فضای مجازی در پاسخ به این پرسش که برای جا نماندن از این قافله که کشورهای دیگر از هوش مصنوعی بهره میبرند باید چه اقدامی انجام داد، گفت:«به دلیل این که محرک اصلی اقتصاد در کشور ما دولت و موسسات اقتصادی وابسته به دولت هستند، دولت باید پروژههای بزرگ مبتنی بر هوش مصنوعی را تعریف کند و این پروژهها را در زنجیره ای از استارت آپها و SMEها و شرکتهای بزرگ، تقسیم کار کند و یک رونق مناسب اقتصادی را در کشور ما فراهم کند. یکی از این پروژههای بزرگ میتواند پیادهسازی شهر هوشمند باشد. استراتژی که چین در پیش گرفته است، شهر هوشمند و صنعت هوشمند و کشاورزی هوشمند است که کشور ما در هر سه مورد، بکر است. در حال حاضر شهر هوشمند در کشور نداریم، صنعت ما هوشمند نیست و کشاورزی هم همینطور که کشاورزی هوشمند نیست. در این سه حوزه بکر، میتواند در کشور بهره وری بالا را از طریق هوش مصنوعی فراهم کند و نیاز کشور است. پیشنهاد من این است که دولت این سه حوزه را ساماندهی کند. فکر میکنم خود مردم هم حاضر به سرمایه گذاری هستند. فقط باید قاعدهگذاری شود و به نهادها تکالیفی ارجاع شود که این کارها را هدایت کنند و این زنجیرهها و پروژهها را شکل دهند.»
سرمایهگذاری در هوش مصنوعی، سرمایهگذاری در امنیت ملی است
او در ادامه و در پاسخ به این پرسش که آیا نگاه امنیتی به تمام مسائل، ممکن است مانع سرمایهگذاری در کشور شود، گفت:«هوش مصنوعی در راس فناوریهای بر هم زننده امنیتی است. کشورهایی که بتوانند در حد اعلای خود از هوش مصنوعی استفاده کنند، از توان امنیتی و دفاعی لازم برخوردار خواهند شد و کشورهایی که فاقد توانایی استفاده از هوش مصنوعی باشند، توان امنیتی و دفاعی آنها پایین تلقی میشود. توسعه هوش مصنوعی به دنبالش تقویت امنیت را دارد و این یکی از مباحثی است که باید به آن توجه کرد. بحثی که میتواند این جا مطرح شود این است که به دلیل مشکلات امنیتی و دفاعی که در کشور داریم و درگیر جنگ اقتصادی هستیم و اخیرا جنگ سخت و نظامی به آن اضافه شده است، ممکن است بودجههای ما به حوزه نظامی اضافه شود و از توجه به پروژههای توسعه مبتنی بر هوشمند سازی غافل بمانیم. در پاسخ باید عرض کنم این اشکال وارد است. اعتقاد دارم که اگر ما تقویت نظامی و امنیتی را به صورت مستقیم مورد هدف قرار دهیم و زیرساختهای آن که هوشمند سازی توسعهای است را در کشور انجام ندهیم، آن تقویت به صورت مقطعی و نقطهای خواهد بود و یک تقویت و قدرت پایدار را برای ما خلق نمیکند. قدرت پایدار، برآمده از زیرساختهای تکنولوژیکی است که در جامعه فراهم میشود. بخش بزرگی از قدرت آمریکا و یا چین، برآمده از توانمندیهایی است که در حوزههای نرم مانند هوش مصنوعی و شبکههای اجتماعی و تکنولوژیهای کامپیوتری و محاسباتی در آن کشور فراهم شده است که میتوانند بازار جهانی و قدرت اقتصادی و اشتغال فراهم کنند و یک جامعه مرفه و جامعه کارآمد را داشته باشند. بنابراین توصیه من این است که حتما سرمایه گذاری در حوزه هوش مصنوعی به عنوان سرمایه گذاری در امنیت کشور و تقویت دفاعی کشور تلقی شود. نه این که در حوزه امنیت و تقویت دفاعی فقط کار هوش مصنوعی شود. بلکه پیاده سازی هوش مصنوعی در پروژههایی که عرض کردم باعث میشود مردم مرفه خواهند بود . زیرساختهای هوش مصنوعی تقویت میشود که میتواند در یک جنگ نظامی هم مورد استفاده قرار بگیرد. در همین جنگ اخیر، اسراییل به مقدار زیادی از شبکههای اطلاعاتی خود در داخل کشور استفاده کرد. از شبکههای ارتباطی خود و توان پردازشی خود استفاده کرد که این توان پردازشی در زمان صلح در خدمت جنگ نبودند. ولی در این جنگ، این امکاناتی که به صورت عام اجتماعی بود، در هدف جنگی مورد استفاده قرار گرفت. هوش مصنوعی علاوه بر این که این توان را بالا میبرد، به دلیل این که در فضای مجازی استفاده میشود، میتواند حوزه نفوذ جمهوری اسلامی را تقویت کند. هوش مصنوعی بخصوص در هوش مصنوعیهای زبانی، توسعه حوزه نفوذ را فراهم میکند. در شبکههای اجتماعی و پلتفرمهای اجتماعی و اقتصادی وقتی از مدلهای هوش مصنوعی ملی ما استفاده شود، خودبخود حوزه نفوذ ما را در دنیا و جغرافیای منطقهای توسعه خواهد داد. این برای ما توان امنیتی و دفاعی خلق میکند.»
هوش مصنوعی فناوری سرمایهبر است؛ بدون سرمایه نمیتوان رقابت کرد
فیروزآبادی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که برای این که این هوش مصنوعی بخواهد در سطح کشور به سطح عالی برسد، چقدر باید سرمایه گذاری کنیم و اقداماتی که دولت انجام داده است که از هوش مصنوعی به عنوان دستیار اجتماعی استفاده کند، اقدام مفیدی برای تقویت آن بوده است یا خیر، گفت:«البته آن یک شو بود. چون طبق آماری که در سرشماریها و نظرسنجیها اعلام شده است، تعداد کسانی که از دستیارهای هوش مصنوعی در کشور استفاده میکنند، در چند میلیون هستند. این که به صورت رسانهای بگوییم برای ریاست جمهوری فراهم کردهایم، نوعی توهین است که رئیس جمهور ما به اندازه سه چهار میلیون شهروند نمیتواند از دستیار اجتماعی هوش مصنوعی استفاده کند. ولی درمورد سوال شما، هوش مصنوعی یک تکنولوژی سرمایه بر است. لا محال باید سریع وارد آن شویم. در کل تکنولوژیهای نوین مقدار زیادی سرمایه میخواهند و برآمده از برتری نظام سرمایه داری است. نظام سرمایه داری از این برتری و مزیت رقابتی که برخورداری از سرمایه است، تکنولوژیهایی توسعه میدهد که مبتنی بر سرمایهبری بالا است. تکنولوژیهایی که اخیرا در دنیا مطرح است، مانند خدمات ابری و هوش مصنوعی، چند خصلت دارد که یکی از آنها بحث سرمایه بری است و دوما به دلیل سرمایه گذاریهای سنگینی که غربیها و مخصوصا امریکا در این حوزه انجام میدهند، تحولات بسیار سریع است. به نحوی که بایستی در استفاده از این تکنولوژٰیها نوعی هم نوایی با غربیها داشته باشید و دائما باید مترصد تغییر سخت افزار و نرم افزار و استفاده از پلتفرمهای جدید نرم افزاری باشید و این موضوع، کار در این حوزه را سخت میکند. کسی که بخواهد در دنیای رقابتی امروز، توان ملی قابل طرح شدن داشته باشد، باید صاحب سرمایه باشد و سرمایه گذاری کند و با هوشمندی و ذکاوت، هدایت درستی را در سرمایه گذاری هایش در حوزه تکنولوژیهای نوین داشته باشد.»
نبود شرکتهای بزرگ تک، موتور مهاجرت نخبگان
او در آخر و در پاسخ به این پرسش که باتوجه به رقابتهای منطقهای موجود برای جذب نخبگان و اهمیت یافتن مهاجرت نیروی متخصص، راهکار ایران برای توسعه و گسترش دانشهای جدید چیست، گفت:«در عصری به سر میبریم که دانش و فناوری متکی بر دانش، دیگر نه در دانشگاهها که در شرکتهای بزرگ خلق میشوند. در کشور ما، متاسفانه، شرکتهای بزرگ تک نداریم. یکی از عوامل مهاجرت نیروهای تحصیل کرده نخبه و کیفی کشور، ناشی از این است که بازار کار متناسب با دانش بالای خودشان ندارند و عملا کشور ما کارگاهی برای تربیت نیروی انسانی و رهاسازی در بازار جهانی و در اختیار دیگران قرار دادن این سرمایه گذاریهایی شده است که روی نیروهای انسانی شده است و اعدادی که در مورد تعداد مهاجران مطرح میشود، برخی اوقات اعداد نگران کنندهای است.»
فیروزآبادی در آخر افزود:«چاره اش را در ورود دولت برای کمک به ایجاد شرکتهای بزرگ میدانم. مداخله دولت در بازار آزاد را در این حد میپسندم تا به ایجاد بخش خصوصی توانمند در حوزههای های تک منجر شود. الان ما استارتآپها را تربیت و آماده میکنیم و پول میدهیم و با منتورشیپ و کارهای مختلفی که انجام میدهیم، آنها را آماده میکنیم تا به بازار بروند. در این جا معمولا به دلیل این که SME و شرکتهای بزرگ مناسب وجود ندارد، دو راه دارند. یا این که خیلی مقاوم و کارآفرین شوند و خودشان تبدیل به SME و تک شاخ شوند، بدون این که سرمایه گذارهای خطرپذیر متخصص در آن موضوع وارد شوند که در کشور ما وجود ندارد. یا این که از ایران بروند. مورد دوم بیشتر در حال رخ دادن است و رفتن از کشور، ضرر و زیانی جبران ناپذیر است. با سرمایه گذاریهای اخیر در کشورهای خلیج فارس در حوزههای تک، به خصوص در حوزه هوش مصنوعی که اعدا نجومی برای سرمایه گذاری مطرح میشود، اگر محقق شود، معتقد هستم بخش بزرگی از نیروهای نخبهای که با سرمایههای ملی تربیت شدهاند و اولی است که در کشور بمانند و به کشور خدمت کنند و باعث رفاه بقیه آحاد جامعه شوند، به خدمت شرکتهای بزرگ کشورهای خلیج فارس در خواهند آمد که در حال شکل گیری هستند و ما هم عقب ماندگی و تاخر تکنولوژیکی خواهیم داشت و هم یک توان بزرگ را به رایگان از دست میدهیم.»
۲۲۷۲۲۷
نظر شما