دیدگاه آیت الله موسوی اردبیلی درباره تناسخ

  ایشان در پاسخ به پرسشی درباره ی تناسخ به تبیین انواع محال و ممکن آن پرداختند. متن پرسش و پاسخ به این شرح است:
پرسش: بعضی معتقد به تناسخ ارواح هستند یعنی ای ‎که ارواح همه انسان‎ها پس از مرگ وارد بدن انسان‎های بعدی می‎شود تا پاداش یا کیفر زندگی قبلی خویش راببیند و می‎گویند که پس از هزار و یک مرتبه حلول، شخص وارد جهان ابدی و معاد خواهد شد.

جواب: تناسخ اقسامی دارد که طبق یک تقسیم کلی به دو گونه اساسی تصویر می‎شود که متناسب با سؤال و وقت اجمالاً به آن اشاره می‎شود: 1ـ تناسخ مُلکی، که مربوط به عالم ظاهر و ملک است، بدینگونه که نفس انسانی، پس از رسیدن به مرحله‎ای از فعلیت به واسطه مرگ و مفارقت از بدن خود به بدن بی جان دیگری که بدن انسانی است تعلق گیرد، که اصطلاحاً به آن «نسخ» گویند، یا به بدن بی جان دیگری که بدنی حیوانی است متعلق شود که به آن «مسخ» می‎گویند، یا به گیاه و نباتی مرتبط شود که به آن «فسخ» گفته می‎شود، یا به جمادی ارتباط پیدا کند که به آن «رسخ» می‎گویند. تناسخ مُلکی با اقسام نامبرده آن به لحاظ اینکه مستلزم حرکت قهقرائی نفس و برگشت آن از مرتبه فعلیتی که در هنگام مرگ پیدا کرده به مرتبه‎ای از قوه است که آن قوه، متناسب با جسم دیگری می‎باشد که می‎خواهد به آن تعلق گیرد، ضرورتاً امری محال است. 2ـ تناسخ ملکوتی که مربوط به عالم باطن و ملکوت است که گاه از آن به تمثل اعمال هم تعبیر می‎شود بدینگونه که نفس انسانی پس از رسیدن به مرحله‎ای از فعلیت به واسطه مرگ و مفارقت از بدن، در نشئه‎ای دیگر که عالم مثال و برزخ عالم آخرت است متناسب با اعتقاد، اخلاق و کرداری که در دنیا کسب کرده است بدنی دیگر پیدا کند، مثلاً انسانی که روحی متکبر در دنیا داشته و بدینگونه ارتحال کرده است در برزخ یا آخرت بدن مورچه پیدا می‌کند یا انسان حریص در آن نشئه بدنی همانند بدن خوک خواهد داشت، چنانکه در برخی از روایات، آیه شریفه «واذا الوحوش حشرت» نیز بدان وجه تبیین شده است. تناسخ ملکوتی نه تنها محذور عقلی ندارد بلکه شواهد نقلی فراوانی بر صحت و وقوع آن وجود دارد، امّا تناسخ به گونه‎ای که در سؤال طرح گردیده است از نوع تناسخ ملکی محال بوده و محذور آن را دارد.
/6262