چرا نباید اخوان المسلمین مصر با انقلاب ایران بی مهری کند؟

این یادداشت مروری است بر روابط فکری میان برخی از رهبران فکری جوان انقلاب اسلامی در سالهای پیش از انقلاب با تفکرات اخوان المسلمین مصر
این یادداشت را از این بابت می نویسم که رهبران اخوان المسلمین مصر که امروز دست در دست وهابی ها و سلفی ها گذاشته‌اند و ایران را فراموش کرده‌اند، بدانند و توجه داشته باشند که سالها پیش، زمانی که آنها یک جنبش فکری بودند، تعامل مثبت و همدلی قابل ملاحظه ای میان اخوانی‌ها و انقلابیون ایران در سالهای پیش از انقلاب وجود داشت.
در واقع، دو دوره متفاوت در اینجا هست.
دورانی که بسیاری از رهبران جوان فکری انقلاب ایران با کتابهای سید قطب و محمد قطب و دیگر متفکران مصری سروکار داشتند و آنها را ترجمه و نشر می کردند وافکار انقلابی را در جامعه ایران تقویت می کردند
و دوره بعد انقلاب، بسیاری از نسل جدید اخوانی ها در مصر و ترکیه متأثر از انقلاب ایران و امام خمینی و شریعتی بودند.
در بخش اول مثالها فراوان است، اما چون اخیرا سند تازه ای در این باره عرضه شده است که دوست دارم قدری بحث را باز کنم.
انتشار کتابهای سید قطب در ایران، در دهه چهل، یکی از موج‌های گسترده‌ای بود که تفکرات انقلابی را که منشأ تحولات بسیار زیادی درجهان اسلام شد، در ایران منتشر کرد. در این زمینه دهها کتاب توسط نویسندگان ایرانی مانند آیت الله خامنه‌ای، سید محمد خامنه‌ای، سید هادی خسروشاهی، محمد علی گرامی و بسیاری دیگر که فهرست آنها را در کتاب جریانها آورده‌ام، ترجمه و منتشر شد. یکی از معروف‌ترین این آثار، کتاب آینده در قلمرو اسلام بود که توسط آیت الله خامنه ای در سال 1345ش ترجمه و توسط نشر سپیده که خودش ایشان از بنیانگذاران آن نشر بود انتشار یافت. کتاب یاد شده بلافاصله و پیش از توزیع، توقیف شد و به دستگیری ایشان و زندانی شدن و محاکمه منجر شد.
سندی که به تازگی انتشار یافته، متن دفاعیه آیت الله خامنه‌ای در دفاع از خود برابر اتهامات از جمله مهم‌ ترین آنها یعنی همین کتاب آینده در قلمرو اسلام است.
متن دفاعیه شامل چند بند است که بند دوم آن در باره همین کتاب است. ایشان می‌نویسد:
در مورد کتاب آینده در قلمرو اسلام ابتدءا لازم است در مقام دفاع از مؤلف دانشمند آن عرض کنم که سید قطب برخلاف تصور سرکار دادستان محترم، یک فرد ماجراجو و ناراحت نبوده، یک موجود خطرناک و غیر قابل تحمل نبوده، بلکه اصولا یک انسان عادی و معمولی نبود.... او متفکری بزرگ و دانشمندی عالی مقام و نویسنده‌ای چیره دست و خلاصه پدیده ای در جهان اسلام بود... من نمی‌دانم سرکار دادستان که در باره آن فقید چنین قضاوتی فرمودند، تا چه اندازه با افکار و آثار وی آشنایند؟ آیا تألیفات گرانبهای او را که در حدود 20 عنوان کتاب است دیده‌اند؟ آیا تفسیر او را که در 30 جلد تدوین شده و توسط یکی از معروفترین مترجمین ایران به فارسی ترجمه شده، مطالعه کرده اند؟ ... یقینا اگر چنین می بود آن قضاوت را در باره سید قطب نمی فرمودند. (شرح اسم، ص 278)
می‌دانیم که یک مجلد از تفسیر فی ظلال القرآن توسط خود آیت الله خامنه ای به فارسی روان و سلیس ترجمه و منتشر کردند هرچند بعدها این کتاب به طور کامل توسط آقای خرمدل ترجمه و توسط نشر احسان منتشر شد. البته مقصود از یکی از معروفترین مترجمین ایران، احمد آرام است که قرار بود آن را به فارسی درآورد.
اما داستان تأثیر گزاری انقلاب اسلامی و شخصیت امام خمینی در میان مصریهای معاصر بسیار گسترده تر از آن است که بتوان در اینجا اشاره کرد. متاسفانه درگیر شدن ایران انقلابی با دو حاکم وابسته سه دهه اخیر یکی انور سادات و دیگری حسنی مبارک، مانع از آن شد که افکار ایران بتواند به آسانی در مصر نشر یابد. این ظلم مضاعفی بود که به تفکر اسلامی جدید به ویژه مسأله تقریب و وحدت اسلامی صورت گرفت.
در ترکیه، افکار ایران با آسانی بیشتری اثر گذاشت و صدها کتاب بلکه بیشتر به ترکی ترجمه شد. (برای دیدن یک مقاله مستقل در باره این آثار بنگرید:‌کتاب ماه دین، ش 107 ـ 109، مهر 1385 مقاله: نقش آثار ترجمه شده متفکران ایرانی در شکل گیری اندیشه دینی در ترکیه).
بدین ترتیب دوره آثار آقای مطهری و شریعتی و برخی از آثار علامه طباطبائی و مرحوم طالقانی و امام خمینی و بسیاری از متفکران دیگر ایرانی نشر شد.
و در این میان، کیست که نداند همین اردوغان و دوستانش در سالهای اول انقلاب، سخت متأثر از انقلاب ایران و رهبران فکری آن بودند و اردوغان بارها اعتراف کرده که در جوانی آثار علی شریعتی را مطالعه می‌کرده است.
اما اکنون همین ترکیه و مصر که همگی در اختیار اخوانی ها قرا گرفته است، اتوبانی به سمت عربستان و قطر ـ کسانی که عجالتا رهبری جریانهای افراطی در دنیای اسلام را در اختیار دارند ـ گشوده اند، آن هم صرفا برای این که پول های آنها از این اتوبان به این دو کشور برسد، غافل از آن که از این اتوبانها فقط پول نمی رسد بلکه تروریست وهابی هم به آنها می رسد.

اکنون برای اطلاع دوستان فهرست برخی از آثار ترجمه شده از سید قطب و برادرش را در یکی دو دهه قبل از انقلاب معرفی می کنم:

آثار فارسى شده سید قطب
آینده در قلمرو اسلام، سید على خامنه اى (انتشارات سپیده، مشهد، 1345).
ادعا نامه اى علیه تمدن غرب و... رسالت اسلام، سید على و هادى خامنه اى، (مشهد، 1349)
اسلام آیین فطرت، ابراهیم میرباقرى، (تهران، 1349)
اسلام و استعمار، محمد جعفر امامى (قم، 1357 ؟)
اسلام و دیگران، ترجمه سید محمد شیرازى، تهران، 1383 ق/1343ش.
اسلام و صلح جهانى، زین العابدین قربانى و هادى خسروشاهى، (تهران، 1351)
اسلام و مسائل روز، محمد جعفر امامى، (قم، 1357)
ایدئولوژى، سید قطب، ترجمه سید محمد خامنه اى.
ترجمه تفسیر فى ظلال القرآن، سید على خامنه اى، (تهران، 1362) ترجمه پیش از انقلاب بود.
چراغى بر فراز راه، حسن اکبرى مرزناک، تهران، خدمات فرهنگى امت، 1359 ش.
در سایه قرآن، احمد آرام، (تهران، 1334)
زیربناى صلح جهانى، هادى خسروشاهى، زین العابدین قربانى، (تهران، 1355)
شاهدان قیامت از دیدگاه قرآن، محمد على عالمى.
عدالت اجتماعى در اسلام، هادى خسروشاهى، محمدعلى گرامى، (تهران، 1352)
فاجعه تمدن و رسالت اسلام، على حجتى کرمانى، (تهران، 1351)
ما چه مى گوییم؟ هادى خسروشاهى، (قم، 1357، با پانزده بار چاپ).
مقابله اسلام با سرمایه دارى و تفسیر آیات ربا، محمد رادمنش، (تهران، 1342؟)
ویژگى هاى ایدئولوژى اسلامى، محمد خامنه اى، (تهران، انتشارات مؤسسه ملى، 1354)

آثار فارسى شده محمد قطب
مباحثى در باره تجربى ها، کمونیستها، نظریه اسلام، ضیاءالدین روحانى، هادى خسروشاهى، (قم، 1346)
فرد و اجتماع، غلامرضا سعیدى، (تهران، 1346)
فروید و فرویدیسم (بررسى عقاید فروید)، ضیاءالدین روحانى، هادى خسروشاهى، قم، (1346؟)
بشریت (انسان) بر سر دو راهى، ضیاءالدین روحانى، هادى خسروشاهى، (قم، 1349)
روش تربیتى اسلام، محمد مهدى جعفرى، (تهران، 1346) (وى این کتاب را در زمانى که در زندان بود ترجمه کرد)
جاهلیت قرن بیستم، صدرالدین بلاغى، (تهران، 1346)
انسان بین مادیگرى و اسلام، خلیل خلیلیان، (تهران، 1341، چاپ دوم، شرکت سهامى انتشار، 1346)
اسلام و نابسامانى هاى روشنفکران، محمدعلى عابدى، (تهران، 1351)
آیا ما مسلمان هستیم؟، جعفر طباطبائى، (تهران، 1350)
ترجمه کتاب شبهات حول الاسلام با عنوان ارمغان فرید، فرید گلپایگانى، (تهران، 1350).
برهان قرآن ترجمه صدر بلاغى که بدون یاد از نام مؤلف منتشر شده است.
سیماى جهل در غرب، ترجمه خلیل خلیلیان، (تهران، کتابخانه ارشاد، 1345)
برگى از تاریخ، ترجمه خلیل خلیلیان، (تهران، نوید، 1349)
اسلام شناسى، محمد على عابدى، (تهران، 1350؟)
/2727