در دوران جنگ تحمیلی علاوه بر پیروزی مذکور چند پروژه موفق سیاسی دیگر هم در شرایطی که جمهوری نو پای اسلامی دشمنان زیادی داشت توانست سیاست خارجی کشور را از بن بست نجات دهد. تشکیل جبهه پایداری در مقابل زیاده خواهیها و تجاوزات رژیم صهیونیستی به سرزمینهای اسلامیی با سوریه، لیبی، الجزایر و یمن جنوبی و نیز حفظ حافظ اسد در کنار ایران در مخالفت با صدام حسین و مهمتر و موفقتر از همه پایه گذاری جنبش حزب الله برای نجات لبنان از چنگال رژیم صهیونیستی بود.
ولی دستاورد سیاسی تغییر محل اجلاس چون زود بازده بود و برگزاری اجلاس هم برای صدام مهم بود و هم تغییرش برای ما لذا به ثمر نشستن این پروژه که با خلوص و تیزبینی کارشناسان سیاسی وزارت امور خارجه و سایر نهادها و ارگانهائی که در مسائل سیاست خارجی و مسائل جنگ در ارتباط بودند دنبال شده بود اقدام بسیار مهم و تعیین کننده ائی در تثبیت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دنیا محسوب شد. بهر صورت اجلاس هفتم بعد از یک تلاش وسیع یکساله و نیمه در ماه مارس 1983 در دهلی نو، با حضور 99 کشور و به ریاست خانم ایندیرا گاندی برگزار شد. باتوجه به اختلاف نظرهایی که در اجلاس هاوانا میان اعضاء شکل گرفته و موجودیت جنبش را به چالش کشیده بود، وظیفه خانم‌گاندی برای بازگرداندن اعتماد کشورهای عضو و خروج از حالتی که بعضی آن را انحراف جنبش به چپ و وابستگی به بلوک شرق تعبیر کرده بودند، دشوار بود.
همانطور که قبلا نوشتم قرار بود ایران در سطح ریاست جمهوری در این اجلاس شرکت کند که در استانه برگزاری اجلاس نظر مسئولین ایرانی تغییر کرد و وزیر امور خارجه در این اجلاس حضور یافت. این اجلاس در شرایطی برگزار شد که آثار بحران اقتصادی در جهان به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته که اغلب عضو جنبش بودند به مرحله بی‌سابقه‌ای رسیده بود. بیانیه نهایی شامل دو بخش اقتصادی و سیاسی بود و در قسمت سیاسی ضمن تشریح نقش عدم تعهد در دستیابی به صلح و امنیت، خلع‌سلاح و همزیستی مسالمت‌آمیز به مسائلی چون اوضاع جنوب آفریقا، فلسطین، لبنان، خاورمیانه، کامبوج، افغانستان، کره و جنگ ایران و عراق پرداخت. تصمیم‌گیری در مورد محل برگزاری اجلاس بعدی به اجلاس وزرای خارجه در لواندا در سال 1985 موکول شد و در اجلاس لواندا موافقت شد که هشتمین اجلاس‌سران در حراره پایتخت زیمبابوه برگزار گردد.
طبق روال معمول دوره‌های قبل، پس از جلسات مقدماتی کارشناسان سیاسی و اقتصادی، کنفرانس وزرای خارجه جنبش در روزهای 28 و 29 اوت برگزار و سپس اجلاس سران در روزهای اول تا ششم سپتامبر 1986 در حراره برگزار شد. این اجلاس مصادف بود با بیست و پنجمین سال تأسیس جنبش عدم تعهد و از مهمترین موضوعاتی که در این اجلاس مطرح شد و در بیانیه نهایی مورد اشاره قرار گرفت عبارت بود از: خلع سلاح و امنیت جهانی، استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای، مسئله فلسطین، لبنان، وضعیت خاورمیانه، جنگ ایران و عراق، قبرس، تجاوز آمریکا علیه لیبی، جنوب آفریقا، حقوق ملتها جهت حفظ فرهنگ و آثار ملی خود، بدهی‌های خارجی و علوم و فن آوری. یکی از بحث‌انگیزترین موضوعات مطرح شده در این اجلاس مسئله جنگ ایران و عراق بود و هیأت جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس با موفقیت توانست از تصویب بیانیه‌ای که به ابتکار کشورهای عرب حامی عراق تنظیم شده و خواستار توقف بدون قید و شرط جنگ بود بدلیل آنکه در آن زمان هنوز بخشی از خاک ایران در تصرف عراق بود، جلوگیری کند.
اجلاس نهم سران مجددا" با حضور 109 کشور از چهارم تا هفتم سپتامبر 1989 در بلگراد برگزار شد و این دومین باری بود که در یک مقطع زمانی حساس ریاست جنبش عدم تعهد به یوگسلاوی رسید. زیرا برگزاری اجلاس مصادف شد با تحولات عمده در نظام دوقطبی و تغییر حالت جنگ سرد و حل نسبی بعضی از مشکلاتی که دو ابرقدرت داشتند برای تنظیم مجدد صحنه جهانی و جلوگیری از رشد کشورهای یاغی در صحنه روابط بین الملل. این سال مصادف بود با عقب نشینی شوروی از افغانستان و شروع سیاستهای جدید سیاسی- اجتماعی گورباچف در شوروی و نیز خاتمه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران. حمله بیهوده شوروی با هزینه ائی سنگین که مورد مخالفت ایران نیز قرار گرفته بود و مجاهدین افغانی توانستند با کمک ایران و سایر کشورها جلوی روسها مقاومت و آنها را از کشور خود بیرون کنند لطمه سنگینی از جهت سیاسی ، اعتباری و اقتصادی به روسها بود. از طرف دیگر ایستادگی ایران در مقابل عراق که با پشتگرمی اعراب منطقه و نیز کشورهای غربی به ایران حمله کرده بود و الگو گیری مسلمانان در خاورمیانه و سایر نقاط دنیا از انقلاب ایران باعث شده بود که جهت جنگ سرد به سمت ایران تغییر پیداکند.
از همین رو بود که در پرتو وضعیت جدید جهانی، اعضای جنبش در خصوص نحوه اداره و ادامه کار جنبش دچار اختلاف شده بودند، عده‌ای با استناد به اینکه قطب بندیهای دوران جنگ سرد از میان رفته و جنبش فلسفه وجودی خود را از دست داده پیشنهاد تغییر نام یا ادغام آن با گروه 77 را مطرح می‌کردند درحالی که جمع کثیری از اعضا از جمله ایران، ضمن تأیید ایجاد تغییرات در صحنه بین‌المللی معتقد بودند جنبش هنوز برای تحقق اهداف خود راه درازی در پیش دارد. یوگسلاوی به عنوان رئیس اجلاس نهم در تلاش جهت ایجاد تحول در نگرش جنبش عدم تعهد برخی از موضوعات اساسی در اسناد سیاسی از جمله مباحث مربوط به استعمارزدایی و برقراری نظام نوین اطلاعات و ارتباطات را از دستور کار حذف کرد که با تلاش کشورهای چپ از جمله کوبا مجدداً به آن اضافه شد. در هر حال در اجلاس نهم از سوی طرفداران دو ایده فوق، بحثهای زیادی صورت گرفت، اما در نهایت کشورهای عضو تصمیم گرفتند ضمن پایبندی به اصول جنبش، به فعالیت‌های دسته‌جمعی خود ادامه داده و در گسترش همکاری با کشورهای توسعه‌یافته تلاش کنند.
اجلاس دهم از تاریخ 28 اوت 1992 در جاکارتا پایتخت اندونزی آغاز به کار کرد و مهمترین بحث در اجلاس مذکور موضوع تغییر نظام حاکم برروابط بین‌الملل و چگونگی برخورد جنبش با آن بود. کشورهای مختلف طی جلسات متعدد نظرات خود در قبال وضعیت جدید جهانی را مطرح کردند. نتیجه این گفتگوها حاکی از آن بود که جنبش عدم تعهد نه تنها موفق به حفظ هویت خویش گردیده بلکه با گذار از این دوره بحرانی، آماده رویارویی با چالشهای جدید در جهان شده است. از این نظر اجلاس دهم را می‌توان یک مقطع مهم در تاریخ جنبش عدم تعهد به حساب آورد زیرا جنبش به دلیل اجماع نظر میان کشورهای عضو در خصوص ضرورت تداوم حیات خود و ارتقای نقش آن در تحولات بین‌المللی، هویت وجودی خود را در دوران پس از جنگ سرد بازیافت. مهمترین مسائل منطقه‌ای و اقتصادی مطرح شده در این اجلاس عبارت بودند از مسائل مربوط به آسیای جنوب شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و رژیم صهیونیستی، لبنان، بوسنی، آفریقای‌جنوبی، قاچاق موادمخدر، تروریسم، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، همکاری بین‌المللی اقتصادی برای توسعه و محیط زیست.
یازدهمین اجلاس از تاریخ 18 تا 20 اکتبر 1995 در شهر کارتاهنا در کلمبیا برگزار شد و این اجلاس در پایان کار خود علاوه بربیانیه پایانی یک بیانیه جداگانه در خصوص آنکتاد و یونیدو صادر کرد. در طول اجلاس مسائل متعددی مورد بررسی قرار گرفت که اهم آنها عبارتند بودند از: تجدید ساختار سازمان ملل، خاتمه دوران جنگ سرد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجود در جهان سوم، خلع سلاح و امنیت بین‌المللی، همکاری بین المللی برای توسعه، ضرورت برخورد مناسب جنبش با تحولات بین‌المللی، همکاریهای اقتصادی و تروریسم. دوازدهمین اجلاس نیز از تاریخ 29 اوت تا 3 سپتامبر 1998 در شهر دوربان آفریقای جنوبی و با حضور نمایندگان 114 کشور به ریاست آقای نلسون‌ماندلا برگزار شد. مهمترین موضوعاتی که در این اجلاس مورد بررسی قرار گرفت و در بیانیه نهایی گنجانده شد عبارت بود از: نقش جنبش عدم تعهد، گفتگوی تمدنها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل، تروریسم، بدهی‌های خارجی، محیط زیست و توسعه، علوم و تکنولوژی، همکاریهای جنوب - جنوب، کشورهای کمتر توسعه‌یافته، نژادپرستی، تبعیض‌نژادی و موادمخدر.
براساس تصمیم این اجلاس، بنگلادش به عنوان میزبان بعدی اجلاس سران تعیین گردید و قرار بود اجلاس وزرای خارجه در ژانویه و اجلاس سران در آوریل سال 2002 برگزار شود اما با انصراف بنگلادش و سپس اردن از برگزاری اجلاس سران، در سیزدهمین اجلاس وزرای خارجه عدم تعهد در دوربان آفریقای جنوبی،کشور مالزی به عنوان میزبان اجلاس سیزدهم سران تعیین و اجلاس مذکور از 20 تا 25 فوریه 2002 در کوالالامپور پایتخت مالزی برگزار شد. این اجلاس نخستین اجلاس سران عدم تعهد پس از حوادث تروریستی 11 سپتامبر در نیویورک بود و لذا تروریسم به یکی از مباحث عمده اجلاس سیزدهم تبدیل شد. از سوی دیگر اجلاس کوالالامپور کمتر از یک ماه قبل از حمله آمریکا به عراق و در بحبوحه مباحث شورای امنیت سازمان ملل در خصوص عراق برگزار شد.
به طور طبیعی مسئله عراق از اصلی‌ترین موضوعات مطرح در سخنرانی سران کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس بود. رئیس جمهور وقت ایران در بخشی از سخنرانی خود در این اجلاس، حمله نظامی به عراق را موجب خسارت فراوان به مردم مظلوم این کشور و به خطر افتادن ثبات و امنیت منطقه، تخریب محیط زیست و تقویت افراط‌گرایی خواند و گفت این حمله حرکت موزون آغاز شده به سوی مردم سالاری سازگار با دین و اخلاق و فرهنگ را در این منطقه به خطر خواهد انداخت. چهاردهمین اجلاس از 20 تا 25 سپتامبر 2006 مجددا" و برای دومین بار در هاوانا پایتخت کوبا برگزار شد که صدور بیانیه جداگانه ائی در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران مهمترین موضوعات مطروحه در این اجلاس بود. پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در روزهای 15 و 16 جولای سال 2009 با شعار «همبستگی بین‌المللی برای صلح و توسعه» به ریاست حسنی مبارک در شرم‌الشیخ مصر برگزار گردید.
در این اجلاس که برای بار دوم در مصر برگزار میشد، سران عدم تعهد در پایان خواستار حل عادلانه بازگشت آوارگان فلسطینی به موطن خود و همچنین حمایت از ملت فلسطین در تشکیل دولت مستقل در کرانه باختری و نوار غزه به پایتختی قدس شرقی شدند و در بخش دیگری از این بیانیه بر خلع سلاح هسته‌ای کامل و فراگیر که تنها راه جهان عاری از تسلیحات هسته‌ای و حق استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای توسط همه کشورها تاکید شد. آنها همچنین از غنی‌سازی اورانیوم در ایران حمایت و تأکید کردند که مادامی که در جهت گسترش تسلیحات کشتارجمعی نباشد، از غنی‌سازی در ایران حمایت می‌کنند. بیانیه شرم‌الشیخ در ادامه خواستار اصلاح سازمان ملل از طریق گسترش شورای امنیت و نیز ضرورت مشارکت کشورهای عضو غیرمتعهدها در اصلاح سیستم مالی جهانی تأکید کرد که این کشورها بیشترین آسیب را از بحران اقتصادی جهانی متحمل شده‌اند[1].
[1] http://iscnam.ir/uql7y5
نظر شما