خاطرات دکتر شیبانی از آیت الله طالقانی در زندان/ روحانی ای که برای همه در مقام پدر بود

به گزارش خبرآنلاین دکتر عباس شیبانی در خاطرات خود در کتاب « راهی که نرفته ایم» می گوید:
«ما دو دوره با آقا (آیت الله طالقانی) زندانی بودیم (دوره اول حدود سال 1341 بود و دوره دوم سال 1354).  1340 تا 46 در آن زمان بود که ایشان در زندان، کلاس درس تفسیر گذاشته بودند (حدود سال 1342) و تفسیر پرتوی از قرآن (1) را می نوشتند و آقای سید محمد مهدی جعفری هم آن ها را تنظیم می کرد. روسای زندان، قاچاقچیان و جنایت کاران را با زندانیان دیگر یکی کردند تا از این راه ما را اذیت کنند. ولی کلاس های ایشان در روحیه آن ها خیلی اثر داشت. در آن زمان ایشان و مهندس بازرگان به 10 سال و من به 6 سال زندان محکوم شدیم. محل دادگاه در پادگان عشرت آباد بود. مردم باید از درب جنوبی کارت می گرفتند و از درب شمالی وارد دادگاه می شدند، در حالی که فاصله بین دو درب حدود چند کیلومتر بود.
هیأت رئیس دادگاه، محترمانه رفتار می کردند. شبی که دادگاه رأی را اعلام کرد ایشان سوره «والفجر» را خواندند و وقتی که ایشان به آن ها گفتند بایستید! همه در جای خود ایستاده و به چند آیه ای که از سوره فجر ایشان تفسیر می کردند، گوش کردند. وقتی ما را به برازجان تبعید کردند، آقا را در زندان قصر گذاشتند که به ایشان خیلی سخت گذشته بود و برای ایشان مشکل بود.»(2)
ایشان در روزهای نخست زندان آنچه از تفسیر جزء اول قرآن را که توانستند یادداشت کردند و به خارج فرستادند که چاپ و منتشر شد و آن را «پرتوی از قرآن» نامیدند. در زندان شماره 4 قصر، جزء سی ام را تفسیر کردند که در سال های 1345 و 1348 در دو جلد چاپ و منتشر شد و جزء دوم قرآن تا آخر سوره بقره را پس از آزادی از زندان در سال 1346 نوشتند که در سال 1350 منتشر شد.
افکار و آراء آیت الله طالقانی در همه زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، تربیتی، عقیدتی، فرهنگی و... در این تفسیر بازتاب یافته است؛ می توان اندیشه های ایشان در دهه 40 را از این 4 جلد و دهه 50 را در جلد پنجم (تفسیر سوره آل عمران) و ششم (24 آیه نخست سوره نساء) دریافت.
آیت الله طالقانی از تضاد میان شهربانی و ساواک برای اداره زندانیان سود جستند و زندان را برای خود و دوستانشان به صورت یک دانشگاه درآوردند. دانشگاهی که بر سراسر برنامه های آموزشی و تربیتی آن آزادی و معنویت حاکم بود و به روش علمی با مسائل برخورد می شد. ایشان به جز در درس تفسیر، به هر مناسبتی از اعیاد و میلادها و دهه محرم و ماه رمضان و روزهای جمعه (به عنوان خطبه جمعه) نیز سخن می گفتند، با آیه ای از قرآن آغاز می کردند و درسی گران بها به شنوندگان می دادند.
آیت الله طالقانی در برابر زندانیانی که افکار کمونیستی یا لائیک داشتند، موضع جذبی گرفت و به کسانی از دوستان که آنان را کافر تلقی می کردند می گفت: اینان قاصرند نه مقصر. دور شدن از دین و گرویدن به کمونیسم را محیط بر آنان تحمیل کرده است و تبلیغات بد و ناشایست نیز این جو را تشدید و آنان را از دین گریزان کرده است، شما وظیفه ندارید و نباید عقیده آنان را درباره خدا و یا یکی از ارکان و احکام ضروری اسلام بپرسید که آنان، از سر لجاجت یا جهل یا هر عامل دیگر، منکر آن شوند و برای شما تکلیف ایجاد کنند، ایشان را به حال خودشان رها کنید، بگذارید به زندگی خودشان مشغول باشند و شما هم به زندگی و برنامه خودتان بپردازید. با آنان زندگی مسالمت آمیزی داشته باشید.
زندانیان کمونیست و لائیک بر اثر افسردگی و خستگی ناشی از 12 سال یا کمتر زندان، غالباً به بحث فکری و ایدئولوژیک با مسلمانان نمی پرداختند، لیکن بیشتر ایشان در جلسات و مراسم مسلمانان، به ویژه در جلسات آیت الله طالقانی شرکت می کردند و به کرات از روشن بینی و آگاهی وی تجلیل می کردند.
آیت الله طالقانی در تمام مدت زندان در برابر زندانبانان به شدت می ایستاد و نمی گذاشت کوچکترین تعدی و تجاوزی به حقوق زندانیان روا دارند و همه زندانیان را از هر گروه و دسته و فکری را چون قربانی ستم حاکمان می دانست، فرزند خود به شمار می آورد و زیر بال و پر محبت می گرفت و تا آنجا که می توانست در رفع مشکلات آنان می کوشید.
پی نوشت:
1. تفسیر پرتوی از قرآن، آیت الله سید محمود طالقانی، 6 جلد، شرکت سهامی انتشار.
2. راهی که نرفته ایم، تهران، 1379، ص 164.
/30462