آنچه لازم است غرب مورد تجدید نظر قرار دهد

زهرا خدایی

بیش از یک هفته از پخش فیلم اهانت آمیز به ساحت پیامبر(ص) می گذرد اما کشورهای مسلمان همچنان شاهد برپایی تظاهرات های ضدآمریکایی هستند. از سویی تدابیر امنیتی برای حفاظت از سفارتخانه ها در حال تشدید است و به نظر می رسد این قائله همچنان ادامه دار باشد. اما سوال اصلی اینجاست که آیا بازیگران غیردولتی همچون نهادها و سازمان های بین المللی در چنین مواقعی می توانند راهکاری در حل بحران هایی از این دست ارائه دهند؟ مثلاً با قرار دادن ساز وکارهای قانونی و در نظرگرفتن حق احترام به سایر ادیان از تبعات و هزینه های چنین اتفاقات غیرمنتظره ای جلوگیری کنند؟ خبرآنلاین در گفتگویی با پیروز مجتهدزاده، کارشناس مسائل سیاسی ابعاد حقوقی انتشار فیلم موهن و بحران موجود در کشورهای اسلامی را مورد بررسی قرار داده است که در پی می آید.
آیا می توان توهین به ادیان را یکی از مصادیق و موارد نقض حقوق بشر به شمار آورد؟
در عالم تفکرات انسانی باید همین طور باشد. برای اینکه آنچه که از تعاریف حقوق بشر در دست است تدین به هر دینی باید جزء حقوق اولیه هر انسانی باشد و اهانت کردن به این حقِ اولیه طبیعتاً می تواند اهانت به مفهومِ حقوق بشر قلمداد شود. در دنیایی که امروز زندگی می کنیم این تعاریف وقتی حاکم می شوند و اعمال می شوند که به صورت فرمول در آیند و به تصویب جهانی برسند.
منظورتان تصویب در سازمان ملل است؟
لزوماً به تصویب جهانی رسیدن نه به این معنا که حتماً از طرف سازمان ملل باشد، ولی در کنگره ها و اجتماعات بزرگ می شود چنین فرمول هایی را به تصویب جهانی رساند و می تواند لازم الاجراء نیز باشد. مثلاً اگر گنگرۀ بزرگی همانند سازمان همکاریهای اسلامی تشکیل شود و جنبۀ فرهنگی و حقوق بشری داشته باشد، می توان این مطلب را در آنجا مطرح کرد و فرمولی را از نظر حقوقی به تصویب رساند  که اهانت به دین اسلام و یا هر دین دیگری و اهانت به باورهای ماوراء الطبیعه انسانها باید نقش حقوق بشر قلمداد شود. این کار عملی است ولی باید به صورت فرمول درآید.
چرا در برخی از کشورهای اروپایی زیر سوال بردن موارد تاریخی از جمله هولوکاست جرم محسوب می شود و جریمۀ نقدی دارد، اما ساز و کاری دربارۀ توهین به ادیان تدوین نشده است؟
این مسئله یکی از بارزترین جنبه های استانداردهای دوگانۀ اخلاقی-فرهنگی در رابطه با مسائل حقوق بشر در کشورهای غربی است که بسیار خودنمایی می کند. البته می دانیم که این ممنوع بودن انکار هولوکاست در کشورهایی مثل فرانسه و همسایگان در قوانین اساسی کشورهای مذکور گنجانده شده و به اجرا در می آید. در مقابل همین وضعیت مثلاً در فرانسه شاهدیم که دولت رسماً وارد اقداماتی می شود که به صورت فاحشی ناقض حقوق بشر و حقوق اولیه است و این موارد را براساس استدلالات سست و بی بنیان توجیه می کند. مثلا در فرانسه دولت در چند سال گذشته مقرراتی را به تصویب رساند که براساس آن دانش آموزان مدارس نمی توانند از علائم شاخص مذهبی استفاده کنند. این علائم شامل روسری برای مسلمانان و علامت صلیب چوبی برای مسیحیان و کلاه فینۀ یهودی برای یهودیان است. اما مسئله اینجاست که صلیب چوبی امری اجباری در ادیان مورد نظر نیست اما در مورد مسلمانان، داشتن حجاب برای زنان در دین اسلام امری ضروری و جزء اصول شرعی آنها است.
نکتۀ دوم که بیش از همه تزویر و تناقض سیاست دولت فرانسه را به تصویر می کشد اینست که در این قانون آمده است که استفاده از این علائم مذهبی در ساختار دولتی ممنوع است، در حالیکه مدارس، دانشگاه به لحاظ اداری، جزء تشکیلات دولت هستند، اما دانش آموزان و دانشجویان جزء ساختار دولت نیستند و این یک تزویر بزرگ است. به عبارت دیگر طبق آن قانون، دولت فرانسه می تواند از استفاده از روسری را برای معلمان، استادان که جزء ساختار دولت هستند، در آنجا ممنوع کند، اما در مورد دانش آموزان و دانشجویان نه.
غالباً این نوع نگاه یعنی توهین به ادیان در چهارچوب آزادی بیان توجیه می شود؟ شما آن را چگونه ارزیابی می کنید؟
توجیه اهانت به ادیان دیگر براساس اصول آزادی بیان در قوانین کشورهای غربی یکی دیگر از موارد بسیار فاحش تزویز و تناقض در رفتار دولتی نسبت به اتباع کشورهای مورد بحث است. هم اکنون مدتی است که شاهد اقدامات مختلف در اهانت به دین اسلام و یا پیامبر اسلام هستیم از توهین به مقدسات در قالب کاریکاتور و فیلم گرفته تا آتش زدن قرآن از سوی یک کشیش منحرف در آمریکا در ملأ عام. در تمام این موارد که اعتراضات گسترده ای را سبب می شود ما شاهد آنیم که سیاستمداران غربی اگرچه این اقدامات را محکوم می کنند ولی به این استدلال متوسل می شوند که در جامعۀ دمکراتیک برخورداری از آزادی بیان جزء اصول اولیه است. مسئلۀ اساسی اینجاست که اگر مثلاً در فرانسه وقتی یک نشریه با انتشار کاریکاتورهای اهانت آمیز نسبت به پیامبر از آزادی بیان خودش استفاده می کند، چرا نباید معترضینی که به دلیل مورد اهانت قرار گرفتن می خواهند دست به تظاهرات بزنند، نمی توانند از این حق خود برخوردار شوند. دولت فرانسه تظاهرات در فرانسه ممنوع کرده است. این چه نوع دمکراسی است؟ این چگونه اصل آزادی بیان انسانهاست که اهانت کننده حق دارد و آزاد است عقایدش را بیان کند اما صدمه دیده حق ندارد که اعتراض کند.
یعنی هیچ راهکاری برای جلوگیری از این مسئله وجود ندارد؟
واقعیت اینست که این وضع ناشی از نارسایی های قانونی است که در قوانین این کشورها وجود دارد. در این قوانین پیش بینی های لازم نشده است که اگر مثلاً یک کشیش منحرف با آتش زدن قرآن اهانت به هویت، اعتقاد و باورهای قشر عظیمی از مردم جهان توهین می کند، او مسئول است. آزادی و اختیار همیشه باید توأم با مسئولیت باشد. درقانون اساسی این کشورها پیش بینی هایی نشده است که اگر فردی پیدا شود که از آزادی بیان سوء استفاده کند و به آزادی اعتقاد و ایمان دیگری تجاوز کند با او باید چگونه برخورد شود. این نقض قانون است. این عدم رسایی حقوقی قوانین است. با این حوادثی که رخ داد وقتش رسیده که این دولتها در همین اصول اولیه حقوق بشری که شرط اول آزادی بیان است، این اصول را مورد مطالعۀ مجدد قرار دهند. البته اجتماعات حقوقی و پارلمانی آنها باید این اصول را مورد بازبینی مجدد قرار دهند و پیش بینی های لازم را در مورد سوء استفاده از این اصل در نظر بگیرند. یعنی وقتی که کشیش آمریکایی از آزادی بیان استفاده می کند و کتاب مقدس مسلمانان را به آتش می کشاند، مرتکب چند جرم می شود: اهانت به باور و اعتقاد مسلمانان، اختلال در روابط کشورها با یکدیگر که این اختلاف می تواند منجر به برخوردهای خصمانه و خشونت آمیز می شود و آثار و ترتیبات دیگری که اثر سوء بر آرامش و روابط انسانی در جوامع مختلف می نهد.

49263