پاینده: صادق هدایت بزرگترین قربانی نقد ادبی روانکاوانه در ایران است

بخش‌هایی از حرف‌های این مترجم و منتقد ادبی را به نقل از مهر می‌خوانید:

- ضمیر ناخودآگاه محل اختفای تکانه‌های سرکوب شده و در واقع جایی است که امیال سرکوب شده، ابقا می‌شوند.

 - تز روانکاوی این است که آنچه در کودکی رخ می‌دهد، در بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند.

 - به زعم روانکاوی هم «نهاد» و هم «فراخود» به سمت افراط گرایش دارند و تعادل در جایی است که «خود» نمود پیدا می‌کند.

- تمام عناصر رمان و داستان کوتاه در نظام تعبیر رویا وجود دارد از کشمکش گرفته تا مکان، زمان، زاویه دید، پیرنگ و تِم؛ همه این‌ها در مورد خواب مصداق دارد.

- نظریه روانکاوی مبتنی بر این است که ما چون امیالی را سرکوب کرده‌ایم، این امیال به شکل رویا دوباره بازخواهند گشت.

 - از جمله تحریف‌هایی که در ایران در مورد روانکاوی شده، این است که امیال خودتان را آزاد بگذارید؛ در حالی که روانکاوی به هیچ وجه چنین نظریه‌ای ندارد؛ روانکاوی می‌گوید ممکن است یک میل محقق نشده در ناخودآگاه تثبیت شود و بعدها به واقعیت راه پیدا کند.

- هر روانکاوی وقتی رویاهای یک فرد را بررسی می‌کند، در واقع کار یک منتقد ادبی را انجام می‌دهد.

 - یکی از این اَشکال روانکاوی نویسنده است، به این معنی که آثار یک نویسنده را شواهد بالینی برای پی بردن به ضمیر ناخودآگاه آن نویسنده، تلقی کنیم. این شکل از نقد ادبی روانکاوانه به هیچ وجه شیوه صحیحی نیست چرا که مستلزم اطلاعات بسیار زیاد درباره بیمار است. این کار همچنین مربوط به دهه 50 است و امروز دیگر انجام نمی‌شود.

- صادق هدایت بزرگ‌ترین قربانی نقد ادبی روانکاوانه در ایران است. آیا از نظر شرعی اشکال ندارد که عناوین و اتهامات عجیب و غریب را به صادق هدایت نسبت دهیم؟ مثلاً می‌گویند او فردی افسرده بود. آیا یک فرد افسرده می‌تواند طنز شاهکاری مانند «وغ وغ ساهاب» خلق کند؟!

 - نوع دوم نقد ادبی روانکاوانه،  روانکاوی شخصیت‌های داستان است. این کار اشکال ندارد و شخصیت‌های یک داستان را می‌توان به عنوان یک بیمار مورد روانکاوی قرار داد.

 - روانکاوی خواننده یکی دیگر از شیوه‌های صحیح نقد ادبی روانکاوانه است. در تولید ادبی همیشه یک نویسنده داری، یک خواننده و یک متن ادبی. اختلافی که در تفاسیر از یک داستان وجود دارد، نتیجه همین شیوه از نقد ادبی روانکاوانه است.

حسین پاینده در پایان سخنرانی خود با نمایش بخشی از فیلم «هامون» ساخته داریوش مهرجویی آن را مورد تحلیل روانکاوانه قرار داد و سخنش را با این جمله که «روانکاوی راهی برای گشودن درِ معنا برای رفتن به درون متن است» به پایان برد.

57244