اورهان پاموک نویسنده ترک جمله معروفی دارد. «گذشته هر ملتی یک سرزمین نوپاست» نویسنده پرفروش‌ترین کتاب‌های ترکیه معتقد است که ساختن گذشته کشور‌ها کاری است که احزاب سیاسی توی هر دوره قدرت خودشان می‌کنند. حکایتی که به نظر می‌رسد این روز‌ها در ترکیه امروزی بیشتر از هر جای دیگر دنیا دارد خودش را نشان می‌دهد. اینکه این روز‌ها ترک‌ها چرا اینقدر به ساخت سریال‌های تاریخی و انتشار آنها در کشورهای همسایه روی آورده‌اند. داستانی است که توجه خیلی از مورخان و جامعه‌شناس‌های امروزی را به خودش جلب کرده.
ونجلیز کچر یوتیز استاد دانشگاه بوگازیچی ترکیه در مقاله‌ای بلند به نام «از فراموشی تا وسواس» که به تازگی منتشر کرده ریشه همه تاریخ‌نویسی‌های تازه ترک‌ها را در آورده. آن هم به بهانه پخش دو سریال تاریخی پر‌مخاطب در ترکیه توی دو سال گذشته. یکی سریال آزاده مرد که داستان زندگی یک قهرمان کرد را نشان می‌داد و یکی دیگر روزگار باشکوه که در کشورهای دیگر به اسم حریم سلطان سر زبان‌ها افتاد. ونجلیز معتقد است ساختن چنین سریال‌هایی در ترکیه فقط واکنش به دوره‌‌ای تاریخی در این کشور است که همه افتخارات گذشته به فراموشی رفته بود و مردم کمتر حرف و صحبتی از عثمانی‌ها و افتخارات آنها می‌شنیدند.
به عقیده این جامعه‌شناس سیاستمداران رکیه به خصوص آتاتورک و دوروبری‌هایش زمانی سعی داشتند با سرپوش گذاشتن روی گذشته ترکیه آن را ناچیز نشان بدهند، بلکه با تحقیر دوران گذشته بتوانند جامعه تازه‌ای برای خودشان بسازند. در واقع فراموشی برای مردم ترک به معنای داشتن یک جامعه جدید بود. اما این فراموشی تا جایی ادامه پیدا کرد که حالا مثل یک عقده روحی سر باز کرده. «هر قدر آتاتورک و کمالیست‌ها به دنبال انتقاد از عثمانی‌ها بودند، امروز مردم ترکیه تشنه شنیدن حال و احوال آن روزگار شده‌اند. طبیعی است. هرکسی را هر چیزی منع کنی، به طرفش می‌رود. این وسط دیگر راست و دروغ چه معنایی دارد؟ کسی که دنبال این حرف‌ها نمی‌رود!»
به عقیده این استاد دانشگاه، نشان دادن سلیمان و باقی شاهان عثمانی در قدرت و هیبتی فراتر از آن چیزی که در تاریخ ثبت شده، فقط و فقط به ریشه تاریخی فراموشی اجباری مردم ترکیه ختم می‌شود، «ترک‌ها برای به رخ کشیدن قدرت خودشان نیاز به ابزاری قدرتمند دارند و این وسط چه بهانه‌ای بهتر از داستان شاهان عثمانی و به رخ کشیدن قدرت ساختگی آنها. به این بهانه که نمایی از قدرت ترکیه امروزی هم باشد.
غافل از اینکه عثمانی قدرتمند فقط زمانی معنا داشت و توی دنیای پرهیاهوی سیاست زده امروز دیگر این روش‌های تبلیغاتی معنا ندارد!» و نجلیز کچریوتیز این وسط فضای سیاسی چنین سریال‌هایی دخیل می‌بیند و معتقد است که رویارویی عجیب حزب عدالت ترکیه به سرکردگی طیب اردوغان که ترکیه اسلامی را در دنیا سر زبان‌ها انداخته با باقی احزاب ناسیونالیست کشور خودش زمینه‌ساز پخش چنین سریال‌هایی است.
«تلاش اردوغان برای ارائه چهره‌ای اسلامی از ترکیه که گاهی اوقات بیشتر به یک نمایش نه چندان واقعی شباهت دارد، باعث شده برای مقابله با او و جریانی که به راه انداخته چنین سریال‌هایی (آزاده مرد) هم از تلویزیون ترکیه و باقی کشورهای همسایه سربرآورده. حقیقت این است که مردم ترکیه برای رسیدن به گذشته‌ای که زمانی باید فراموش می‌شد، دست به هر کاری می‌زنند و هر راست و دروغی را باور می‌کنند. این تقصیر آنها نیست. تقصیر کسانی است که آنها را از آدم‌هایی فراموشکار به موجوداتی با عقده‌های تاریخی تبدیل کرده‌اند!»
سیاستمدارها و تحصیل‌کرده‌های ترک از سریال حریم سلطان ناراضی‌اند؟
همین یک ماه پیش بود که عده زیادی از مسلمان ترکیه جلوی در شورای عالی رادیو و تلویزیون این کشور جمع شدند. بهانه‌شان هم معلوم بود؛ سلطان سلیمانی که با زنان زیادی توی حرمسرای عریض و طویلش خودش‌وبش می‌کند! مسلمان‌های ترکیه آنقدر جلوی در ساختمان اصلی عالی‌ترین مقام نظارتی شبکه‌های تلویزیونی این کشور نشستند تا دست آخر توانستند حرفشان را به گوش بالادستی‌ها برسانند. آنها به پخش سریال روزگار باشکوه یا همان حریم سلطان اعتراض داشتند: «سریال مخالف ارزش‌های ملی و باورهای اخلاقی جامعه ترکیه است!»
تا اینجای داستان زیاد پیچیده نبود. سریالی که پر بود از صحنه‌هایی که شاه عثمانی را در حال خوشگذرانی نشان می‌داد. معلوم بود که با این تصاویر نه چندان مرسوم، مسلمان ترکیه هم صدایشان درمی‌آید اما ماجرا زمانی جدی‌تر شد که پای اردوغان هم به میان آمد.
آقای نخست‌وزیر بعد از پخش چند قسمت از سریال شروع به موضعگیری در برابر آن کرد و گفت: «به‌نظر من سریال روزگار باشکوه پر از دروغ‌هایی است که برای خراب کردن چهره گذشته ما درست شده و می‌خواهد یک جورهایی به نسل جوان ما نشان بدهد که ترکیه آن‌قدرها هم که باید تاریخ درخشانی نداشته!»همه صحبت‌های آقای نخست‌وزیر را به حساب اسلام‌گرایی او گذاشتند و اینکه او می‌خواهد یک جورهایی با این حرف‌ها جلوی سکولارها قد علم کند و برای خودش امتیاز بگیرد.
اما خیلی از مورخان و جامعه‌شناس‌های ترک برای ممنوع کردن پخش داستان زندگی سلطان سلیمان عثمانی آستین‌ها را بالا ردند. آنها همصدا با اردوغان مدعی بودند که سریال با تلاشی که ترک‌ها در سال‌های گذشته برای زنده کردن وجهه‌شان در خاورمیانه داشته‌اند مغایرت دارد و یک جورهایی بیشتر دارد چهره ترکیه را خراب می‌کند. احمدیاشار اوجاک تاریخ‌دان مشهور ترک در مصاحبه با روزنامه زمان گفته این سریال نه روی مستندهای تاریخی که فقط برای خوش و خرم نشان دادن ترکیه به غربی‌ها ساخته شده و هیچ بار تاریخی مستندی ندارد.
17301
نظر شما