دلبستگی بودجه به دلار گران،عامل نوسان بازار ارز

ارزش پول ملی یک کشور در مبادله با ارزهای کشورهای دیگر مانند یک کالا تحت تاثیر نوسانات عرضه و تقاضای آن است . که در این ارتباط صادرات کالاها و خدمات آن کشور به معنی ایجاد تقاضا برای پول ملی و واردات کالا ها و خدمات به معنی منزله عرضه پول ملی عمل میکند.

بنابراین تراز بازرگانی مثبت یک کشور که در واقع نشانگر فزونی صادرات بر واردات است ، به معنی تقاضای بیش از عرضه برای پول ملی در سطح بین المللی بوده ، منجر به افزایش نرخ پول ملی در مقابل سایر ارزها ست ، یعنی تقویت پول ملی.

بازار های پولی دنیا هم چنین مکانیزمی را تایید کرده، پیوسته تاثیر هم سوی تراز بازرگانی هرکشوری بر ارزش پول ملی آن کشور را در مبادلات پولی لحاظ می کنند.

در کشور ما ، از سال 1381 تاکنون رشد مستمر ذخایر بانک مرکزی ، صندوق ذخیره ارزی ، صندوق توسعه ملی و کاهش بدهی های خارجی ، محصول مستقیم و غیر مستقیم تراز بازرگانی خارجی مثبت کشور بوده است. اما در 10 سال گذشته اتخاذ پاره ای از سیاست های پولی در کشور نه تنها مانع از تقویت ناشی از تراز مثبت بازرگانی خارجی در ریال شده ، بلکه شاهد کاهش بیش از 70 درصدی ارزش ریال در مقابل دلار نیز هستیم.

در بررسی چرایی این موضوع ، نگاهی به ترکیب صادرات کشور نشان می دهد که طی سه دهه گذشته پیوسته صادرات غیر نفتی 20 درصد و صادرات نفتی 80 درصد صادرات کشور را تشکیل می دادند که کل درآمد ارزی نفت و بخشی از صادرات غیر نفتی متعلق به دولت بوده ، حداکثر15 در صد در آمد ارزی کشورمتعلق به بخش غیر دولتی بود ه است.

با توجه به این که ارز متعلق به دولت هیچ وقت بصورت رقابتی در بازار مبادلات ارزی وارد نمی شود ، اگر سیاست های محدود کننده ارز صادراتی را نادیده بگیریم ، عملا بازار ارزی کشور فقط با 15 درصد درآمد ارزی اقتصاد ایران به چرخش در می آید.

در چنین حالتی ، در مباحث مختلف از تصمیم گیران اقتصادی کشور شنیده می شد که اگر دولت و بانک مرکزی ، مواظب بازار ارز نباشند و در مقاطع مختلف ارز تزریق نکنند ، دلار تا چند هزار تومان هم افزایش می یابد.

شاید گفته شود دولت به عنوان بزرگترین مصرف کننده ارز ، هم دخلش را از بازار جدا کرده و خرجش را ، بنابراین عرضه و تقاضای ارز موسسات غیر دولتی باید کفاف خود را بدهد. اما وقتی یکی از مدیران ارشد بانک مرکزی اعلام میکند که 25 درصد در آمد ارزی دولت در سال 1389 به بانک مرکزی فروخته شده ، باعث رشد پایه پولی و انتشار پول قوی در کشور شده ، نشان دهنده این است که دخل ارزی دولت در این سال ها بیش از خرج ارزی بوده و برای تامین ریال مورد نیاز بودجه دولت ، این سیاست تورم زا اعمال شده است.

معنی دیگر این اقدام این است که درآمد های ارزی کشور با منطق اقتصادی و به صورت رقابتی در بازار آزاد ارزی کشور عرضه نشده ، و این محدودیت تصنعی عرضه در بازار، تاثیر مثبت  ترازبازرگانی خارجی در پول ملی را ازبین برده است.

اما بگذارید کمی عمیق تر به موضوع نگاه کنیم ، واقعیت این است که این اقدام دولت خود معلول یک تصمیم غلط دیگری است که از دوران طرح تعدیل اقتصادی اتخاذ شده و آن تکیه  نسنجیده بودجه دولت به دلارهای گران برای تامین هزینه های ریالی دولت است. که علاوه برآثار منفی دلارهای گران برافزایش هزینه های دولت، رشد نجومی قدر مطلق اعداد دربودجه و کسری آن وکاهش نامطلوب سهم مالیات در بودجه، به دلیل عدم رشد قدرت خرید مردم متناسب با افزایش قیمت ها ، تولیدکنندگان نیز قادر به جذب چنین دلارهای گرانی برای تولید کالاو خدمات قابل خریداری برای مردم نبود.*

 درنتیجه،  فروش نرفتن بخشی ازسهم ارزی دولت از درآمد نفت ، با توجه به عدم استقلال واقعی بانک مرکزی ، مازاد ارزی دولت بصورت دستوری به پایه پولی افزوده شده ، پول قدرتمند را به بازار روانه کرده ، به تورم بیش از پیش دامن زده شد.

بنابراین مدیریت غلط بازار ارز توسط بانک مرکزی ودولت طی دو دهه و بخصوص در سه سال اخیر ، بیش از مابه التفاوت نرخ تورم ایران و صاحبان ارزهای جهان روا ، در تخریب بازار ارز تاثیر داشته است.

لذا در حال حاضر هم که باوجود اعمال تحریم های اقتصادی غربی ها ، کشور دارای تراز بازرگانی خارجی مثبت است ، اصرار بر دلار گران و محروم کردن بازار آزاد ارزی کشور از کل در آمد های ارزی ، هیچ کمکی به ارزش پول ملی نخواهد کرد.وبایدتوجه داشت که با لحاظ نمودن قدرت خرید مصرف کنندگان داخلی ، صنعت و اقتصاد مولد ما برای فعال کردن ظرفیت های واقعی خود، قادر به جذب چنین دلارهای گرانی ، حداقل در کوتاه مدت نیست.

باتوجه به آن چه که گفته شد ، بازگشت به قیمت گذاری علمی ارز، تنظیم عرضه و تقاضای بازار ارز بر اساس واقعیت های تراز بازرگانی خارجی کشور ، و تقید بانک مرکزی به انجام وظیفه قانونی خود درقبال حفظ ارزش پول ملی ، می تواند تعادل بازار ارز، رونق تولید ، افزایش سهم مالیات دربودجه و رفاه اجتماعی را تامین کند.  

 

-------------------------------------

*در زمان دلار چند نرخی قبل از سال 1380که بانک مرکزی روی 790 تومان برای هر دلار تاکید داشت ، نرخ موثر دلار 500 تومان و نرخ واقعی با محاسبات علمی 300 تومان بود. و سایت world economic out look data base ارزش هردلار را برای سال 2012 رقم 6273 ریال و برای سال 2013 رقم 7228 ریال اعلام کرده است.