عضو هیئت رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس: یاشرایط عادی نداریم یا شرایط عادی است اما مدیران ناکارآمد هستند

محمد هیراد حاتمی:

« اقتصاد ایران از چه چیزی رنج می برد؟ » این سوالی است که در سطوح مختلف پاسخ های متفاوتی را به دنبال خواهد داشت. شهروندی عادی شاید همان ابتدا داغ دلش از گرانی هاو برخی نابسمانی های اقتصادی تازه شود و جملاتی را پشت سر ردیف کند که بیراهه هم نباشد. از سوی دیگر وقتی یک کارشناس اقتصادی در مقابل این سوال قرار می گیرد که اقتصاد ایران از چه چیز رنج می برد تلاش می کند با بهره گیری از تئوری های اقتصادی آن را آسیب شناسی کند و در نهایت هم راه حلی روی میز بگذارد. ما به دنبال پاسخی برای مشکلات اقتصاد ایران هیچ کدام از دو گزینه نخست را انتخاب نکردیم و گزینه سومی را برگزیدیم؛ آنهم اینکه از نماینده مردم خواستیم تا در کافه خبر حضور پیدا کند و از مشکلات اقتصاد ایران و راه حل های آن توضیح دهد. ابراهیم نکو، عضو هیئت رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی  در کافه خبر حضور پیدا کرد و در همین رابطه توضیح داد. او اعتقاد دارد اقتصاد ایران بیش از آنکه از شرایط کنونی اقتصادی جهان و تحریم ها رنج ببرد، برخی سوء مدیریت ها خاطرش را آزرده کرده است. سوء مدیریت هایی که حا اقتصاد مان را تا حدی ناخوش کرده است. آنچه در ادامه خواهید خواند متن کامل گفت و گو با ابراهیم نکو، عضو هیئت رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی است: 

اقتصاد ایران سال پر خبری را پشت سر گذاشت. هم اکنون که در آستانه سال جدید قرار گرفته ایم شما گمان می کنید سال خوبی را به لحاظ وضعیت اقتصادی در پیش خواهیم داشت یا اینکه شاخص های اقتصاد چندان رضایت بخش نخواهند بود؟
بگذارید من ابتدا به یک موضوع اشاره کنم و آنهم اینکه ما کشوری دارایم که دارای منابع قوی هست. یعنی جمع جبری منابع کشور ما قابل توجه است. طبق آمار های ارائه شده ما از لحاظ داشتن منابع، در رتبه ششم جهان قرار داریم. این یک رتبه بسیار خوب برای کشور ما است اما متاسفانه در برخورداری از این موضوع ما با مشکلاتی مواجه بودیم. یا نتوانستیم از نیرو های زبده و توانمند در برخورداری از منابع استفاده کنیم یا اینکه به هر حال یک سری کوتاهی هایی صورت گرفته است. من فکر می کنم اگر بخواهیم روی منابع مان متمرکز شویم و آن را استخراج کنیم تا از آن برخوردار شویم در مدت زمان خوبی می توانیم به دستاوردهای بزرگی برسیم. بر این اساس می توانیم در سطح جهان ما یکی از اقتصاد های برتر جهانی باشیم.
یعنی شما اعتقاد دارید ما می توانیم یکی از اقتصاد های برتر دنیا باشیم؟
جدای از اینکه ما بخواهیم خیلی خوشبینانه فکر کنیم من به داشته هایی که داریم و نیروی انسانی قوی اشاره می کنم. یک موقع هست که ما منابعی ارزشمند داریم اما نیروی انسانی قوی در اختیار نداریم. در مواردی هم نیروی انسانی قوی وجود دارد اما منابع کم است و با نیروی انسانی می توان به صورت معجزه آسا یک اقداماتی را انجام داد. در حال حاضر ما منابع فوق العاده و نیروی انسانی قوی داریم که این دو موضوع می تواند در کنار همدیگر به کمک هم بیاید. حتی به صراحت می شود گفت که ما در داشتن منابع که رتبه ششم جهان را داریم، با نیروی انسانی موجود می توان فراتر از رتبه ششم هم بود. منظور من رتبه های بهتر از ششم است که به سمت یک بر می گردد. به هر حال متاسفانه این موضوع هنوز به صورت کارشناسی مورد توجه قرار نگرفته است. نیروی انسانی خلاق ما به درستی به سوی استفاده از منابعی که در اختیار داریم هدایت نشده است. منابع مان هم به درستی شناخته نشده است.
در سال 91  که به روز های انتهایی خودش نزدیک می شود اعتقاد دارید اصلا اقتصاد ما به این سمت و سو حرکت کرد؟
در سال 91 با یک پیچ و خم های بسیار پیچیده تری روبرو بودیم. این موضوع توانست یک مقداری از آن مسیری که باید طی می کردیم، منحرف مان کند. یکی از پیچ و خم هایی که متاسفانه ما با آن درگیر هستیم به وضعیت اقتصاد جهانی بر می گردد. شما شاهد مشکلات اقتصادی جهان هستید. به خصوص مشکلاتی که اخیرا در اروپا پیش آمده است و این قاره را با مشکل مواجه کرده است. برخی کشور ها به دلیل مشکلات اقتصادی به وجود آمده خواهان خروج از اتحادیه اروپا شدند. یا در آمریکا هم شاهد گرفتاری های اقتصادی بودیم که قدرت خرید جمع کثیری از مردم در آستانه سال جدید پایین آمده بود. در برخی کشور های دیگر هم این وضعیت وجود داشت. این موارد یک عاملی شد تا برای رسیدن به اهدافی که مد نظر مان بود مقداری با مشکل مواجه شویم. چرا که ما در یک جهانی زندگی می کنیم که اقتصاد آن به هم پیوسته است.

مد نظر شما اقتصاد رقابتی است؟
دقیقا اقتصاد جهانی رقابتی است و می توانند همدیگر را تحت تاثیر قرار دهند. در کشور ما یک اتفاقی بیافتد قاعدتا کشور های دیگر هم از آن تاثیر می گیرد. یک عامل دیگری که اقتصاد ما را تحت تاثیر خود قرار داد بحث تحریم ها بود. منتها چون تحریم ها یک موضوعی است که از ابتدای انقلاب با ما بوده و در مقاطع مختلف از جمله در جنگ تحمیلی و پس از آن وجود داشته، با آن خو گرفته ایم. به عبارت دیگر با تحریم ها انس گرفته ایم.
سوال دقیقا همینجاست که آیا تحریم ها آنقدر اثر گذار بوده که برخی آن را خیلی اثر گذار می دانند؟
برخی این اعتقاد را دارند اما من فکر می کنم این بزرگ نمایی است. برای گریز از واقعیت هاست. برای توجیه است تا همه چیز گردن تحریم ها بیافتد. ما از تحریم ها سربلند بیرون آمده ایم. تحریم ها به شدید ترین شکل در زمانیکه امکانات ما کم بود اعمال شد اما اتفاق های خارق العاده ای در حوزه های مختلف انجام شد. بنده اصلا به این موضوع اعتقاد ندارم که اقتصاد ما این روزها کاملا تحت تاثیر تحریم ها قرار گرفته است. اگر بخواهم درصد در نظر بگیریم چیزی در حدود 15 تا 20 درصد برای تحریم ها عدد می توان برای آن سهم قائل شد.
مشکلات اقتصاد ایران در سال 91 در همین دو عاملی که اشاره کردید خلاصه می شود؟
عامل سوم دیگری هم دخالت داشت. به نظر من اگر روی عامل سوم کار کنیم قطعا از عامل اول که همان بحران جهانی اقتصاد است عبور خواهیم کرد و هم اینکه می توانیم در بحث تحریم ها غلبه کنیم یا آنها را کم اثر کنیم. عامل سوم به سوء تدبیری ها و سوء مدیریت ها بر می گردد.

اساسا مطرح کردن فقط یک کلیتی تحت عنوان اینکه سوء مدیریت وجود داشته است کفایت نمی کند. یک بخش این است اما آسیب شناسی آن قطعا مهم تر است. اینکه اصلا چرا سوء مدیریت اتفاق افتاده است. یعنی به طور مثال گرانی هایی که اتفاق افتاده است را برخی می گویند محصول برخی سوء مدیریت ها است. این سوء مدیریت ها چگونه اتفاق افتاده است؟ تحلیل شما از این موضوع چیست؟
قاعده ها اقتصادی به طور معمول بر این است که در زمانیکه شما در شرایط عادی زندگی می کنید نباید شاهد افسار گسیخته قیمت ها باشید.
پس این جمله شما یعنی اینکه گرانی هایی که وجود دارد حکایت از شرایط غیر عادی اقتصادی دارد؟
یا باید پذیرفت شرایط عادی نداریم یا باید پذیرفت شرایط عادی داریم اما مدیران ناکارآمد هستند. من می گویم شرایط مان عادی است. برای اینکه پیشرفت هایی که در حوزه های مختلف شاهد آن هستیم حکایت از یک شرایط متعارف دارد. یعنی در شرایط آرام و متعارفی هستیم. مشاهده افزایش بی رویه قیمت ارز یا برخی کالا ها نگران کننده است. من فکر می کنم این موضوع به دو عامل بحران اقتصادی جهانی و تحریم ها کم تر ارتباط دارد اما به سوء مدیریت ها بیشتر ارتباط پیدا می کند. اینکه در شرایط خاص، تصمیم های خاص گرفته نمی شود. یعنی تصمیم های خاص از مدیران توانمند انتظار می رود تا جلوی افسارگسیختگی نرخ ارز گرفته شود. این انتظار مردم از مدیران است که این اتفاق در مقطعی نیافتاد.
این مقطع چه زمانی بود؟
از زمانیکه قیمت ارز رشد پیدا کرد تا اینکه مرکز مبادلات راه اندازی شد. هنوز هم رگه هایی از آن شوک را شاهد هستیم.
راه اندازی مرکز مبادلات ارزی را چگونه ارزیابی می کنید؟
ایرادی که به نظر من به مرکز مبادلات ارزی وارد است این است که تصمیم گیری آن در مقطعی خاص با عجله صورت گرفت. یعنی مرکز مبادلات ارزی باید برابر پیش بینی هایی بانک مرکزی و کابینه اقتصادی دولت اوایل سال یا حتی سال های قبل راه اندازی می شد تا کنترل تمام امورات مربوط به ارز را بر عهده بگیرد. هنوز هم یک سری ایرادات اساسی به مرکز مبادلات ارزی وارد است. هنوز شک و شبهه وجود دارد این است که در این حد قیمت ارز را نگه خواهد داشت؟ اگر نگه دارد چه مزایایی دارد. ما هنوز از نیات نهایی مرکز مبادلات خبری نداریم.
پس اعتقاد دارید مرکز مبادلات دیر راه اندازه شده است؟
   هم دیر راه اندازی شد و هم اینکه هنوز هم ایراد های اساسی به آن وارد است.

از این بحث که بگذریم یکی از دغدغه های اصلی سال 91 حوزه اقتصاد بو موضوع تولید ارتباط پیدا می کند. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان به موضوع تولید باید خیلی توجه شود. قرار بر این بود که 30 درصد حاصل از درآمد هدفمندی یارانه ها در اختیار تولید قرار بگیرد اما این اتفاق نیفتاد. چرا؟
متاسفانه در اجرای فاز نخست هدفمندی یارانه ها با یکسری سوء مدیریت ها مواجه شدیم. یعنی به درستی می شد این قانون خوب را هدایت کرد اما در عمل و اجرا با مشکلاتی مواجه بودیم. از جمله یکی از مشکلاتی که می توان به آن اشاره کرد همین است که سهم تولید به درستی ادا نشد. انصافا اگر ما بیاییم درست قضاوت کنیم منهای اینکه تولید کننده ما چه کسی است و چه سرمایه ای در بخش تولید دارد ما امروز در یک جنگی داریم وارد شدیم که جنگ اقتصادی است. به تعبیری دیگر مبارزه اقتصادی است. در خط مقدم ما در جنگ اقتصادی تولیدکنندگان قرار گرفته اند و یک تنه دارند می جنگند. سرمایه شان را گذاشته اند و دارند فعالیت می کنند. تولید کننده اگر سهم خودش را دریافت نکرده باشد چه اتفاقی می افتد؟ ما نمی خواهیم بگوییم تولید کننده چرا خودش را با شرایط 30 درصد هماهنگ کرده است. ما به تولید کننده گفتیم 30 درصد خواهیم داد و در مقابل چیزی از او کم کرده ایم. گفته شده 30 درصد به تولید کننده داده خواهد شد اما در مقابل قیمت حامل های انرژی بالا خواهد رفت. تولید کننده هم پذیرفته که محصول را گران نخواهد کرد چرا که یارانه در اختیارش قرار خواهد گرفت. وقتی یارانه در اختیار تولید کننده قرار نگیرد چه اتفاقی خواهد افتد؟ وقتی تولید کننده هزینه برق یا گاز 150 تا 200 میلیونی را مشاهده می کند شرایط تغییر پیدا می کند. تولید کننده مشاهده می کند چیزی دریافت نکرده است و برای اینکه این رقم را جبران کند دو راه بیشتر ندارد. راه نخست گران فروشی است که زیر ذره بین است و اگر محصولی گران فروخته شود به سرعت توسط نهاد های نظارتی با واکنش مواجه می شود. راه دوم این است که از کیفیت کالا های تولیدی کاسته شود. برخی دولتی ها هم  قبول دارند که کاهش وزن برخی محصولات اتفاق افتاده است. پنیر، شیر و خامه با همان قیمت قبل بعضا روانه بازار می شود اما حجم آن کم شده است. فشار در این شرایط به مردم و قشر آسیب پذیر وارد می شود. قشر آسیب پذیری که می توانست به طور مثال 200 گرم پنیر بخورد 10 گرم آن کم شده است. من تولید کننده ها متهم نمی کنم و آنها را مقصر نمی دانم و فقط اتفاقاتی که افتاده را می گویم. تولید کننده سهم خودش را دریافت نکرده است و با گرفتاری هایی مواجه است. از سوی دیگر جالب است که ما برای تولیدکنندگان در محل ها و شهر ها مشکلاتی را درست کردیم.
این مشکلات دقیقا چه بوده است؟
قوانین مالیاتی، قوانین شهرداری ها و بانک ها از این موارد است. به نظر من امروز باید به سمت تولید برویم. تولید وقتی حمایت شد اقتصاد رونق پیدا می کند. حالا این حمایت می تواند در اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها باشد.
به نظر شما فاز دوم هدفمندی یارانه ها باید اجرایی شود؟
قطعا فاز دوم هدفمند شدن یارانه ها باید انجام شود اما زمان آن هم اکنون نیست. زمان آن الان نیست. زمان آن باید وقتی باشد که ما تعادل کامل را در تولید احساس کنیم. تولید را حمایت کنیم چه اتفاقی خواهد افتاد؟ وقتی ما تسهیلات لازم را به هر واحد تولیدی بدهیم و مانع های موجود را از سر راه تولید برداریم، تولید رونق می گیرد. شما وقتی پای صحبت تولید کنندگان بنشینید می گویند ما کمک نمی خواهیم فقط مانع بر سر تولید نباشد. هر واحد تولیدی اگر دست کم بین دو تا 5 نفر اشتغال زایی داشته باشد قاعدتا موضوع اشتغال هم تا حد زیادی رفع خواهد شد. من به این نکته اشاره کنم که در چنین شرایطی دیگر نیاز نیست که دولت بیاید به همه نقدی یارانه بدهد.
این پرداخت نقدی یارانه ها به زعم بسیاری از کارشناسان اقتصادی کار اشتباهی است. تحلیل شما چیست؟
دولت نباید به ما مردم در این سطح کلان کمک کند. دولت باید بگوید مردم به ما کمک کنید. حجم نقدینگی به بازار خود عواقبی دارد. وقت مردم گرفته می شود دوم اینکه به حجم نقدینگی هم اضافه شد، کمبود عرضه به وجود آمد و گرانی هم به دنبال آن آمد. جامعه هم مصرف گرا خواهد شد. مقصود این است که نقدینگی ها باید به سمت تولید هدایت شود. حدود هفت هزار میلیارد تومان با پرداخت عیدانه به میزان نقدینگی اضافه شد. این 7 هزار میلیارد تومان اگر به طور متوسط بین 7000 واحد تولیدی تقسیم می شد به هر کدام از آنها یک میلیارد تومان می رسید. من یک میلیارد تومان که می گویم برخی واحد های تولیدی اصلا نیاز ندارند، برخی هم 500 تا 600 میلیون تومان نیاز دارند. اما به طور متوسط رقمی یک میلیاردی برای 7000 واحد تولیدی در نظر گرفته شود. هر کدام از این واحد ها 5 نفر هم به کار گیرند 35 هزار نفر شغل ایجاد خواهد شد. ما نباید نیازمندان را فراموش کنیم. منتها نیازمندان ما به دو دسته تقسیم می شوند. یک دسته ناتوانی دارند که حتما باید به آنها کمک کنند. گروه دیگری از این نیازمندان می توانند کار کنند. این دسته باید به سمت بازار کار هدایت شوند تا جامعه از حالت مصرف گرایی خارج شود و به سمت تولید می رود. این موضوع رشد اقتصادی را به همراه خواهد داشت و در نهایت از بیکاری کاسته شود. لذا من اعتقادم بر این است که باید روی موضوع اشتغال متمرکز شویم تا به آن اهدافی که داریم برسیم.
فکر می کنید فاز دوم هدفمندی یارانه ها چه زمانی اجرایی شود؟ سال 1392 آمادگی برای اجرای آن وجود دارد؟
دولت دارد پافشاری می کند. قانون هدفمندی قانون بسیار خوبی است که نباید در آن شک کرد. آزاد سازی قیمت ها بایستی قدرت خرید مردم را بالا ببرد. یعنی اگر آزاد سازی قیمت ها صورت گیرد اما قدرت خرید مردم پایین بیاید ارزشمند نخواهد بود. ما باید مقداری تامل کنیم تا تولید حمایت شود. به نظر من باید پس از انتخابات ریاست جمهوری و 5 تا 6 ماه کار کردن دولت آینده زمان ایده آلی برای اجرای فاز دوم هدفندی یارانه ها است.اواخر سال 92 فاز دوم هدفمند شدن یارانه ها می تواند اجرایی شود.
3939