مهدی زارع

 در این دو هفته بعد از اولین روز رسمی کاری در سال 92 (17 فروردین) شاید مهمترین خبر علمی و اجتماعی در ایران، خبرهای مربوط به زلزله بوده است. سوالاتی در زمینه توالی این زلزله ها در ذهن مردم ایران به وجود آمده است که در مواردی به هراس نزد مردم انجامید. البته متاسفانه توالی این سوالات به پخش شدن یک خبر انجامید مبنی بر این که در 48 ساعت آینده زلزله مهمی رخ می دهد (به نقل از دو سایت غیر علمی و غیر معتبر، که بی پایه بودن این پیش بینی های 48 ساعته در همین روزهای دو هفته گذشته کاملا مشخص شد) و بعد خبری کاملا دروغ از منبعی عربی منتشر شد که متاسفانه از سوی یک خبرگزاری داخلی هم به فارسی اشاعه داده شد، مبنی بر اینکه متخصصان سازمان زمین شناسی آمریکا زلزله ای با بزرگای ده را در خاورمیانه پیش بینی کرده اند و باز نشر آن در صفحات اینترنتی و دست به دست شدن این خبر ای میلها و شبکه های اجتماعی (فیس بوک، گوگل پلاس و ...)، برای بعضی دیگر موجب ناراحتی بیشتر شد. متن ای میل ارسالی کاملا غیر علمی و بی ربط است و مشخص است که کسی که حداقل دو ترم تحصیلی مبانی علمی را حتی در یکی از دانشگاهها یا مدارس عالی دورافتاده هم تحصیل کرده باشد، چنین اطاعلاتی را به عنوان خبر یا گزاره علمی قبول نمی کند (نگارنده برای جلوگیری از اشاعه چنین متن هایی از کپی کردن آن به عنوان پیوست یادداشت خویش اجتناب می کند). اینکه چرا مسئولیت پذیری و حریم حرفه ای در بعضی رسانه های ما رعایت نمی شود، تا جایی که اخبار دروغ و بی پایه را منتشر می کنند (که با جستجوی ساده در اینترنت پرت و پلا بودن اصل و فرع آن مشخص می شود)، در تخصص نگارنده نیست ولی تلاش می کنم تا حدودی در مورد زلزله های دوهفته اخیر کمی توضیح دهم.

ابتدا به زلزله های روز سی و یک فروردین می پردازیم و سپس زلزله های مهمتر دو هفته اخیر را مرور می کنیم:

زلزله بامداد ٣١-١-٩٢ اصفهان در ٢٠ کیلومتری شمال اصفهان و در عمق ٨ کیلومتری و با بزرگای ٤.١ رخ داد. جالب است که زلزله در اصفهان را حدود ٢ میلیون نفر احساس کردند و این منطقه ای است که عمدتا کم لرزه به حساب می آید، ولی به هر حال زلزله با بزرگای ٤.١ در حدود ٥٠ دقیقه بامداد رخ داده است (اخبار اخیر زلزله ها و رخداد زازله در نیمه شب در نزدیکی اصفهان مسبب وحشت خیلی از مردم اصفهان بود.( واقعیت آن است که پهنه سنندج- سیرجان بی لرزه نیست و البته زلزله ها در آن کمتر و با بازگشت طولانی تر رخ می دهند.

زلزله ای دیگر ٣١-١-٩٢ ساعت ٢:١١در مرز استان فارس و هرمزگان با بزرگای ٥.٠ و در شمال شرق بندر مقام رخ داد. این زلزله در پهنه زاگرس و در نواری معمولا لرزه خیز رخ داده است، در ناحیه ای که در آن گنبدهای نمکی وجود دارند و ضمنا روند های زمینساختی غالب در آن شرقی –غربی هستند.

در ساعت 16:22 بعد از ظهر سه شنبه 20 فروردین، وقوع زمینلرزه ای با بزرگای 6.1 در 90 کیلومتر جنوب بوشهر، موجب تلفات 37 نفری و خسارت زیاد در شهر کوک شنبه شد.محل بیشترین خرابی در شهر کوچک شنبه (با ضمه روی "ش") از توابع خورموج مرکز شهرستان دشتی در استان بوشهر واقع بود. تمامی 37 کشته در این زمینلرزه مربوط به همین شهر هستند. تقریبا تمام کشته ها مربوط به سکونت مردم در خانه های نامقاوم و بدون تاب آوری در مقابل زمینلرزه – از نوع مسکن روستایی، با دیوارها و سقف سنگین- بود. مردم در بعضی از منازل که حتی در آن بنایی جدید نیز با داشتن شناژ افقی و قائم احداث شده بود، باز به سکونت در این ساختمانهای جدید – به دلایل فرهنگی و روانی – رغبت نشان نداده اند و حاضر نبوده اند که در آنها ساکن شوند. و اتفاقا در بسیاری از این منازل افرادی که در بنای قدیمی بوده اند – به دلیل تخریب آن بنا کشته شده اند، ولی بنای جدید تقریبا سالم و یا با خسارت کم- و البته خالی از سکنه (و با کاربری انباری!) قبل و بعد از زلزله- باقی مانده است! این نکته مهمی است که از دید معماری، روانشناسی و جامعه شناسی نوسازی و بازسازی شهر ها و روستاهای ایران بسیار باید به آن توجه شود و نشان می دهد که توسعه و پیشرفت صرفا بتن ریزی و توسعه یک شکل در جاهای مختلف کشوری متنوع از نظر فرهنگی و اقلیمی و آب و هوایی مانند ایران نیست.

زلزله شنبه از دیدگاه نزدیک بودن (نسبی) به نیروگاه اتمی بوشهر نیز خبر ساز شد. اولین خبرها از این زلزله به عنوان "زلزله ای در نزدیکی نیروگاه هسته ای ایران" به دنبا مخابره شد و البته بعدا ذکر شد که آسیبی به نیروگاه وارد نشده است. سپس کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس در جلسه ای در شهر ریاض برگزار کرده اند و در مورد فعالیت نیروگاه هسته ای بوشهر و نا امنی آن ابراز نگرانی کردند. در این میان جایگاه و شرایط ایمنی و ریسک ناشی از نیروگاه هسته ای در حال طراحی و احداث امارات متحده عربی و سایر تاسیسات احداث شده و در حال احداث درحاشیه جنوبی خلیج فارس (برای همه کشورهای ساحلی این دریا، از جمله کشور ما) هم از سوی جلسه برگزارکنندگان و هم از سوی ما فراموش شد!

هنوز یک هفته از زلزله شنبه در استان بوشهر نگذشته بود که در ساعت 15:14 سه شنبه 27 فروردین زمینلرزه ای با بزرگای 7.7 در نزدیکی سراوان و خاش در استان سیستان و بلوچستان آمد (56 سال بعد از آخرین زمینلرزه با بزرگای بیش از 7.5 در ایران -البرز-و 16 سال بعد از آخرین زمینلرزه با بزرگای 7.0 در شرق ایران)که در لحظات اول بیم آن می رفت که فاجعه ای در کشور پدید آمده باشد و یکی از گسلهای جنوب شرقی ایران در این ناحیه نزدیک به مرز (باروندی شمال غرب- جنوب شرق) مسبب رویداد باشد، چرا که در ابتدا ژرفای این زلزله حدود 15 کیلومتر اعلام شد، ولی بعد از آنکه معلوم شد که خوشبختانه زلزله ای ژرف رخ داده است، (لرزه اصلی 63 کیلومتر و پسلرزه ها همگی بین 60 تا 80 کیلومتر)، و با محاسبه سازوکار زمینلرزه (که کششی بود)و مشاهده روند تقریبا شرقی-غربی گسلش مسبب، مشخص شد که زمینلرزه مربوط به پهنه فرورانش مکران است و در 370 کیلومتری شمال ساحل مکران رخ داده است. زلزله در ایران یک کشته (خانمی که ظاهرا برای چیدن گیاهان صحرایی با خانواده به کوهستانهای سراوان رفته بود در اثر سنگ لغزش در هنگام زلزله کشته شد)و در پاکستان 40 کشته به جا گذاشت. احساس شدن این زلزله از دهلی نو و اسلام آباد و کابل تا کویت، دوحه ، منامه، دوبی و شیراز و کیش و بوشهر سوالات و نگرانی های مختلفی را بر انگیخت والبته دلیل تمام این گستردگی محدوده، ژرفای زیاد کانون زمینلرزه بود. نکته مهم آنکه بیش از 100 میلیون انسان در جنوب غرب آسیا این زلزله را احساس کردند. و از سوی دیگر این زلزله هم دلیل دیگری شد بر اینکه کشور های عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس بر خطر لرزه خیزی در جنوب ایران و همچنین اینبار به دلیل احتمال سونامی (شبیه سونامی پس از زلزله 11 مارس 2011 ژاپن) و آسیب به نیروگاه بوشهر هم ابراز نگرانی کنند، که البته به دلایل مختلف از جمله عدم شباهت منطقه حاشیه اقیانوس آرام به حاشیه دریای عمان و خلیج فارس از نظر زمین شناختی، و همچنین ریخت و ژرفای کف خلیج فارس این نوع تشبیه بی وجه به نظر می رسد ولی بازنگری در مطالعات ریسک و ملاحظات ایمنی در کل ناحیه خلیج فارس و دریای عمان با مشارکت همه کشور های حاشیه این دریاها الزامی است.

در ساعت 15:09 بعد از ظهر پنج شنبه 29 فروردین 92 نیز زمینلرزه ای با بزرگای 4.8 در ناحیه شمال تسوج، با تکانهای شدید در تبریز و بسیاری از شهرهای آذربایجان شرقی و غربی احساس شد. این زلزله را نیز 2 و نیم میلیون ساکنان این ناحیه احساس کردند، و با توجه سابقه لرزه خیزی تاریخی در تبریز (به ویژه زلزله های مخرب تاریخی 1721م و 1780م تبریز) و به ویژه زلزله های دوگانه 21 مرداد 1391ورزقان با بزرگای های 6.4 و 6.3 و همچنین دو زلزله (20 فروردین در نزدیکی بوشهر و 27 فروردین در نزدیکی سراوان، و توجه ملی به اخبار این زمینلرزه ها) زلزله جدید در شمال تسوج توجه زیادی به اهمیت و احتمال خطر در محدوده آذربایجان و به ویژه تبریز برانگیخته است. از دید گاه علم لرزه زمینساخت، این سه رخداد ربطی به هم ندارند، ولی به هر حال هر سه در ایران رخ داده اند و توجه ملی به هر سه ناحیه الزامی است.

از طرفی زلزله شنبه به هر حال در ساعت 16:22 اتفاق افتاد و از این دیدگاه باید گفت که از خطر بزرگی (نظیر رخداد زلزله در ساعات میانی روز و در وقت باز بودن مدارس، و یا ساعات نیمه شب و موقع خواب مردم که می توانست به تعداد کشته ها بسیار بیافزاید) جسته ایم. ولی این میزان خسارت به مردم آسیب دیده هم غیر قابل قبول است. کم تلفات بودن زلزله ای با بزرگای 7.7 در جنوب شرق ایران که در ناحیه ای خالی از جمعیت (در شعاع 30 کیلومتری کانون زمینلرزه) رخ داد، نیز در بعضی از خبرهای رسانه ای نشانه ای بر مفاومت و تاب آوری سازه ها در ایران و به ویژه جنوب شرق ایران تلقی شد، که البته تلقی بسیار خطرناکی است که می تواند چشم ها را بر واقعیت (که مشخصات خاص این زلزله، و نامقاوم بودن اکثر بناها در بیشتر شهرها، به ویژه شهر های کوچک و روستاهای ایران، و ریسک بسیار بالای زلزله در اکثر شهرهای پرجمعیت ایران است) ببندد. ولی اطلاع رسانی سریع و خوشبختانه آگاهی بیشتر مردم ایران مانع از چنین تعبیرهای غلطی از این نوع رخدادهاست. ضمنا در پی زلزله کوچک با بزرگای 4.8 در شمال تسوج نگارنده جویای پیشرفت کار بازسازی شهری/روستایی، و همچنین اقتصادی، اجتماعی و روانی در منطقه روانی در منطقه ورزقان شد، که مشاهدات بی واسطه و دست اول در منطقه ورزقان و اهر و هریس خبر از بازسازی حداکثر 30 تا 40 درصدی در حدود 7 ماه بعد از آن زلزله های دوگانه می دهد و اینکه همچنین مردم زلزله ورزقان در مشکلات و گرفتاری های مختلفی گرفتارند.

نکته آخر هم اینکه این اطلاعات اولیه زمینلرزه سراوان با بزرگای 7.5 اعلام شد و این بزرگا در بعضی رسانه های داخلی به عنوان گزارش رسمی اعلام شد و اصلاح هم نشد (در حالی که تمام مراکز لرزه نگاری بزرگا را به 7.7 یا 7.8 اصلاح کردند) و همچنین اینکه بزرگای زمینلرزه تسوج در رسانه های داخلی 5.2 اعلام شد، و این در حالی بود که مراکز دیگر زلزله شناسی داخلی و بین المللی بزرگا را 4.7 یا 4.8 گزارش کرده بودند، نکته مهمی است که نیاز به توجه دارد. یادآوری می شود که تمام مراکز لرزه نگاری بین المللی اطلاعات اولیه زمینلرزه ها را منتشر می کنند و به ویژه برای زلزله های شدید (با بزرگای 6 به بالا) این اطلاعات (بزرگا یا ژرفا و یا هردو) دو بار یا حتی سه بار از سوی این مراکز تصحیح و مجددا اعلام می شوند (بزرگای زمینلرزه سراوان و به ویژه ژرفای آن سه بار اصلاح شد و بزرگای و ژرفای زمینلرزه تسوج دو بار تصحیح شد ولی ظاهرا گردش کار طوری است که اگر خبری علمی در مورد زلزله در رسانه برای اولین بار دریافت و اعلام شد هیچکس امکان اصلاح آن را ندارد، چراکه شاید اصلاح آن را کسر شان یا نشانه تلقی شکست اعلام کننده خبر تلقی کنند!

در نهایت همه این زلزله ها که در این دو هفته رخ داده اند را باید به عنوان هشدار های به نسبت کم خسارت و در عوض با داده های علمی بسیار و آگاهی بخش تلقی کنیم. دانشمندان باید بر روی داده ها و اطلاعات این زمینلرزه ها با دقت کار کنند تا خود را برای رویدادهایی که می تواند در مناطق لرزه خیز و پر جمعیت ما رخ دهند آماده کنیم. در فلات ایران روزی (5-10-82) زلزله ای با بزرگای 6.5 در محل شهر بم رخ می دهد که 33 هزار نفر از هموطنان ما در آن جان می بازند و 500 نفر کودک قطع نخاعی برایمان به جا می گذارد، و روزی دیگر (27-1-92) زلزله ای با بزرگای 7.7 در منطقه ای خالی از سکنه رخ می دهد که در آن فقط یک نفر کشته می شود. هر دو، زمینلرزه های فلات ایرانند، ولی بی شک از رخداد دومی (زلزله با بزرگای 7.7 اخیر) باید خشنود باشیم تا از ریسک (تلفات و خسارتهای) رویدادی مشابه با رویداد زلزله 1382بم –که همچنان در جای دیگری از کشور محتمل است-تا می توانیم بکاهیم.

*معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله

45234

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 288395

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
2 + 16 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 8
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • بدون نام DE ۲۳:۵۷ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۲
    15 4
    خداکنه تهران بیاد راحت بشیم ما که آینده ای جز زجر و عذاب و گرونی و... نداریم زودتر بمیریم
  • مهرداد IR ۰۰:۳۱ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۳
    4 0
    اصلا خبر آنلاين نبايد خبر كذب زلزله 10 ريشتري رو منتشر مي كرد. اين خبر از همون عنوان كذب محض بود. قوي ترين زلزله هاي دنيا در منطقه اي موسوم به حلقه آتش در حاشيه سواحل اقيانوس ارام اتفاق مي افته. كه مناطقي مانند سواحل آمريكاي جنوبي نظير شيلي و پرو، آمريكاي مركزي، غرب ايالات متحده نظير كاليفرنيا و آلاسكا به سمت سواحل ژاپن و در نهايت جنوب شرق آسيا مانند اندونزي ست و بديهي خواهد بود گسل هاي منطقه خاورميانه توانايي ايجاد زلزله 10 ريشتر رو ندارن. تازه چنين زلزله اي در منطقه حلقه آتش هم در حاله اي از ترديد خواهد بود چون از زماني كه بشر شروع به ثبت امواج زلزله كرده تا به امروز زلزله اي بزرگتر از 9.5 ريشتر كه در شيلي بود نيوفتاده.
  • بدون نام IR ۰۸:۴۸ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۳
    8 1
    نماينده مردم سراوان در خبري كه تو همين خبر انلاين خوندم گفته بود 40نفر در سراوان كشته شدند ولي ايشون ميگن 1نفر كشته داشته در سكوت خبري زلزله سيستان ايشون اين امار دقيق رو از كجا اوردن؟ بقيه حرفاشونم شايد همينجوري باشه در ضمن روز اول كاري رسمي سال جديد 5فروردين بود نه 17فروردين در مورد عمق زلزله بلوچستان هم اطلاعات ضذو نقيضي داده شد البته ايشون دقيقا گفتن63 كيلومتر !!!!....يه زلزله ايم تو چين اومد ظاهرا پيش بيني زلزله زيادم بيره نبود در همين صفحات اجتماعي پيش بيني زلزله در ايران وچين اطلاع رساني شده بود
  • جواد IR ۱۱:۱۲ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۳
    2 1
    من اهل خاشم بهتونت اطلاع میدم که فقط یک نفر کشته شده .
  • ساجده IR ۱۱:۳۳ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۳
    1 11
    گناه کمتر زندگی بهتر
  • امیر US ۱۶:۲۲ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۳
    1 8
    یاد خداوند رافراموش کردیم خداوند به ما اخطار دادکه به یاداو باشیم.از پسکوه
  • بدون نام IR ۱۴:۲۳ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۴
    0 0
    مثلا الان با این مطلب، دروغ بودن خبر زلزله ی 10ریشتری را ثابت کردید؟ همش آمار زلزله ها بود. تحلیل خاصی برای اثبات دروغ بودن زلزله ی 10 ریشتری ارائه نشده. من نمیگم 10 ریشتر ولی این زلزله هی مکرر در جاهای مختلف یه هشدار جدیه.
  • z20v IR ۲۰:۱۰ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۵
    4 1
    همه دست به دعا بر دارید خدا کمکون کنه همه چیمون تکمیل بود زلزمون کم بود به خاطر گرونی اینهمه عذاب میکشیم حالا خانمان از دست بدیم وبرای عزیز از دست رفته عذا دار بشیم من که طاقطشو ندارم امیدوارم که خداوند دوباره نظرش رو به ما بندازه انشا...