تقابل استاندارد و فساد

البته سایرین را فقط همین شش سالی که در انگلیس در حصر خانگی بسر بردم موفق به دیدارشان نشده بودم. جمعی از مهندسان کشور که هر یک در زمینه ائی در بخش دولتی و خصوصی عمر خویش گذرانده و در آغاز سنین دهه شصت خود گرد پیری روی سر و صورتشان پاشیده شده و حالا هر یک با انبانی از تجربه خوب و بد، مثبت و منفی ، مفید و غیر مفید نظاره گر و نگران تحولات کشور هستند. بعضیها از دیگران نیز خبر داشتند و حال و روز غایبین را با یکدیگر مرور کردیم. برخی نیز به خیل اموات پیوسته بودند که من اطلاع نداشتم و باعث تاثر و قرائت فاتحه شد و یاد و نامشان را با ذکر بعضی از خاطرات آنها گرامی داشتیم.

بعد از جلسه همراه با دوستی که از خارج امده بود و در شرف بازگشت بود پیاده به سمت ایستگاه مترو راه افتادیم. اخباری از پرونده استرداد را شنیده بود و علاقمند بود که بداند ایا من قصد ادامه شکایت از وزیر کشور انگلیس را دارم یا خیر؟ که پاسخ دادم چون در اینجا نهادهای مدنی و عمومی از نظر مالی قوی نیستند و همه امکانات مادی و معنوی دست دولت است بنابراین ممکن است برای جلب نظر مسئولین دولتی نیاز به زمان بیشتری باشد.

او شاگرد اول رشته برق دانشگاه بود و از همان دوران دانشجوئی نیز فردی موجه و مبادی اداب و درس خوان و تیز هوش بود. مدتی بعد از انقلاب در شرکت برق منطقه ای در تهران کار کرد و بعد به آمریکا مهاجرت کرد. بعد از بیست سال به کشور برگشته بود. به مظاهر توسعه و پیشرفت کشور و مخصوصا سازندگی شهری به دیده احترام و قدردانی مینگریست و از نوسازی لایه بیرونی شهر تعریف میکرد. اما دو نکته را ذکر کرد که حیفم آمد خوانندگان را از آن بی بهره بگذارم و خمیر مایه این نوشته شد. دو نکته ائی که هم روانشناسی جوامع گوناگون ایرانیان در اقصی نقاط دنیا را نشان میدهد و هم همه گیر بودن فساد و نیاز به برخورد علمی و عملی با آن که من بیشتر به دومی می پردازم.

او بیست سال گذشته در شرکتی کار میکند که وظیفه اش توزیع نیروی برق در شهر و مسئولیت وی نیز پیش بینی میزان مصرف برق سال آتی توسط ساکنین آن شهر است تا بر اساس آن پشتیبانی لازم و امادگی و در صورت نیاز توسعه شبکه و افزایش تولید صورت پذیرد. او میگفت مشکلی که همواره در این مدت با آن روبرو بوده تفاوت فاحش میزان برآورد و مصرف واقعی در سالهای گذشته بوده به گونه ائیکه وقتی انسان به منحنی تغییرات این دو پارامتر در سالهای گذشته نگاه میکند نمیتواند تعجب و یا کنجکاوی خود را پنهان کند. او میگفت کسی به اعتراض او در این زمینه که چرا باید پیش بینی آنقدر با مصرف تفاوت داشته باشد جواب نداده است و غیر مسئولانه برخورد شده است.

وی بدنبال آن بود که از پتانسیل و امکانات سیستم قضائی آن کشور برای اصلاح این امر و شکایت علیه کسانیکه سرمایه عمومی را هدر میدهند استفاده کند ولی به جدیت آن سیستم در برخورد با مسببین شک داشت. گله دیگر او نیز فقدان استانداردی در این مورد بود که به راحتی میتوان از منحنی میزان مصرف واقعی و میزان پیش ینی شده در هر سال طی سنوات گذشته در قالب یک پروژه تحقیقی بدست آورد. اما نکته دوم که خیلی متاثر کننده بود، میگفت بیشتر مخالفتها برای تهیه استاندارد و ایجاد روال منطقی برای پیش بینی و بر آورد از سوی هموطنانش که در این شرکت کار میکنند صورت گرفته است.

بعد از خداحافظی توی فکر فرو رفتم و متوجه این مشکل ساختاری در جوامع بشری گوناگون شدم که سیستم فن سالارانه و اداری و فسادی که در آن هست مرز جغرافیائی نمی شناسد و اگر به روشهای صحیح و موثر و نه نصحیتی و صرفا" اخلاقی برای کشف و از بین بردن آن اقدام نشود یک مشکل همه گیر و خانمانسوز است. اضافه برآورد بیش از آنچه ظرایب احتیاطی لازم میدانند بدنبال خود اضافه خرید تجهیزات و نیز اضافه توسعه فیزیکی و در نتیجه اضافه گردش مالی بدنبال دارند که عده ائی در این گردش به ناحق و غیر قانونی منتفع میشوند و اگر فردی دلسوز و سالم نیز بدنبال اصلاح سیستم براید سر ناسازگاری با او دارند و در لابلای چرخ دنده فساد سیستمی له میشود.

یکی از دلایل افزایش غیر متعارف هزینه پروژه های اجرائی و بالطبع طولانی شدن مدت اجرای آنها بیش از مدت زمان پیش بینی شده که هم عدم النفع در پی دارد و هم ضرر و زیانهای پیوسته بعدی نتیجه همین فرایند و تعاملات است که خود حلقه ائی از زنجیره فساد تلقی میگردد. اگر در آمریکا که شاخصهای بالای شفافیت را دارا است وضع اینچنین است وای به حال کشورهائی که فساد در آنها لانه کرده و نیاز به یک عزم ملی و برنامه مدون عملیاتی و راهبردی دارند؟!

استانداردها مجموعه قوانین، مقررات، آئینامه ها، دستور العملها و سیاستهای مدون است که در بخشهای گوناگون توسط مجریان نوشته میشود که راهنمای عمل مو به موی مسئولین و دست اندرکاران امور اجرائی است که توسط بخشهای مربوطه نظارت میشود. چنانچه این استانداردها رعایت شود انتظار است که اهدافی که هر بخشی برای نیل به آنها در نظر گرفته محقق خواهد شد و در صورت عدم تحقق اهداف، علل آن بسیار ساده بدست خواهد آمد و در صورت عدم رعایت استانداردها، دستیابی به علت و یا علل شکست بسیار مشکل و پیچیده خواهد شد. شاید این پروژه تحقیقی خوبی باشد که نحوه و میزان تدوین و اجرای استاندارها با تعریفی که در بالا ذکر شد در دولتهای مختلف از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در ظرف این 34 سال بررسی و در برابر میزان فساد در هر دوره سنجیده شود. قاعدتا" و منطقی آنست که هر چه استاندارد برای اجرا و رعایت بیشتر باشد منفذ کمتری برای رخنه فساد باقی خواهد ماند و بالعکس.

شفافیت و مبارزه با فساد در سایه تهیه دستورالعملهای دقیق ، کارشناسی و مطالعه شده اجرائی که نقش استاندارد را در هر زمینه بازی میکنند و نهادهای صنفی، مدنی ، عمومی و غیر دولتی ناظر از مهمترین ابزار برای قدم گذاشتن در این راه است. آیا هیچیک از خیل لشگر کسانی که فقط به دنبال دستیابی به ردای ریاست جمهوری هستند به این مهم پرداخته اند و میدانند به چه میزان در زمینه های گوناگون استاندارهای لازم تهیه و اجرا شده ؟ یا سر در برف و خواب زمستانی دارند و مشغول به کار خویش! اگر نامزدهای انتخاباتی می خواهند در سنجش توانمندی خود و همچنین ارزیابی نقش، پتانسیل، امکانات، توانائی و جایگاه مدیریت اجرایی کشور دچار توهم و اشتباه محاسبه نشوند، لازم است برای افکار عمومی روشن کنند که حداقل اصول استانداردهائی همچون مبارزه با هر گونه فساد را که عدم رعایت آنها باعث ایجاد مشکلات کنونی کشور شده را می شناسند، و توضیح دهند که چگونه و از چه طریقی تا بحال به دنبال تحقق این اصول بوده و در مدیریتهای قبلی خود در این جهت تلاش نموده اند و می خواهند و می توانند در طول دوران مبارزات انتخاباتی خود رعایت کنند و در اینده نیز آنها را سر لوحه کارشان قرار دهند، برنامه که نیاز به تشکیلات و سازماندهی دارد پیش کش!