سیامک کاکایی
حوادث ریحانلی در مرز سوریه و ترکیه آن هم در آستانۀ سفر رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه به آمریکا، پرسش‌هایی را دربارۀ دیپلماسیِ مواجه با بحران دولت آنکارا مطرح کرده است. اینکه آیا روابط ترکیه و سوریه در هفته‌های آینده دستخوش تحولات دگرگون‌ساز خواهد شد؟ اردوغان تمایل دارد در کاخ سفید چه چیزی از زبان باراک اوباما دربارۀ بحران سوریه بشنود؟ آیا حزب عدالت و توسعه در این شرایط پرچم ورود به یک جنگ منطقه‌ای را به اهتزاز درخواهد آورد؟ اینها پرسش‌هایی است که طی روزهای اخیر در رسانه‌های منطقه‌ای پیرامون مواضع ترکیه در قبال سوریه مطرح می‌شود.
لازم به یادآوری است آخرین باری که ترکیه به منازعه‌ای منطقه‌ای در خاورمیانه وارد شد، جنگ کویت در سال 1991 به رهبری آمریکا بود. در آن زمان ترکوت اوزال، رئیس‌جمهور فقید ترکیه به نظر می‌رسید به توصیۀ واشنگتن، سیاست سنتی عدم مداخله در منازعات منطقه‌ای را کنار گذاشته و وارد جنگ کویت شده است. بعد از آن در آزمون دیگری، آمریکایی‌ها در جنگ عراق از ترکیه درخواست کردند وارد منازعۀ منطقه‌ای دیگری شود؛ در آن زمان دولت عدالت و توسعۀ رجب طیب اردوغان در سال 2003 تازه قدرت را در دست گرفته بود و با این اقدام آمریکا مخالفت کرد. صرفنظر از همۀ پیشینۀ تاریخی-منطقه‌ای یک دهۀ اخیر، با توجه به تحولات اخیر در مرز سوریه و ترکیه و به طور مشخص انفجار در شهر ریحانلی پرسش اینجاست که این اتفاق چه تبعاتی در دیپلماسی منطقه‌ای ترکیه خواهد داشت؟ و روابط ترکیه و سوریه را به چه سمتی سوق خواهد داد؟ در پاسخ به این پرسش دو دیدگاه مطرح است:
*دیدگاه اول، طرفداران دولتمردان ترکیه هستند که موضع‌شان برگرفته از حادثۀ انفجارهای شهر ریحانلی است. شخص رجب طیب اردوغان، سوریه را به دست داشتن در انفجارهای ریحانلی متهم کرده و معتقد است:" هدف از چنین اعمالی شوراندن مردم ترکیه علیه یکدیگر و ایجاد هرج و مرج در کشور است". نخست وزیر ترکیه، این مسئله را مورد تأکید قرار داد که "ترکیه به دام نخواهد افتاد و دست به اقدام تلافی‌جویانۀ نظامی در سوریه نخواهد زد" همزمان داود اوغلو، وزیر خارجۀ ترکیه اعلام کرد که:" زمان اقدام جامعۀ بین‌المللی ضد سوریه فرا رسیده است."
در اظهارنظرهای مقامات دولتی ترکیه و همچنین رویکرد مطبوعات طرفدار دولت، این مسئله بیش از همه مورد تأکید قرار می‌گیرد که انفجارهای ریحانلی حکایت از دست داشتن بخش‌های امنیتی سوریه دارد و در همین راستا به سخنان چندی پیش بشار اسد استناد می‌شود که اعلام کرده بود:" آتش سوریه دامن ترکیه را نیز می‌گیرد".
موافقان و یا دولتمردان ترکیه از این جهت سوریه را به دست داشتن در حوادث ریحانلی متهم می‌کنند که اولاً طرفی را به عنوان متهم معرفی کنند و ثانیاً فضای سنگین مربوط به انفجارهای ریحانلی را به فضای جاری در سوریه ارتباط دهند تا به نوعی نقش دخالت سوریه در ایجاد بحران در ترکیه را برجسته‌تر جلوه دهند.
*اما در مقابل احزاب و گروههای مخالف دولت ترکیه، نگاه تند و انتقادی خود در حادثۀ ریحانلی را به سمت دولت اردوغان نشانه رفتند. قلیچدار اوغلو، رهبر حزب "جمهوری خلق" که به شهر ریحانلی رفته بود، اعلام کرد: "مزدوری کشورهای دیگر را نکنیم، چرا که این مسئله سبب افزایش تروریسم می‌شود" و این مسئله را مورد تأکید قرار داد که:" سیاست خارجی‌ای که بر مبنای صلح و دوستی نباشد ترکیه را دچار بحران می‌کند" او با تأکید بر این ضرب‌المثل قدیمی که: " اگر باد بکاریم، طوفان درو می‌کنیم" به نقد سیاست خارجی دولت اردوغان در ارتباط با سوریه پرداخت.
حزب "صلح و دمکراسی" نیز اعلام کرد مرز ترکیه و سوریه ناامن است و لازم است دولت ترکیه آموزش و کمک به ارتش آزاد سوریه را متوقف و به آن پایان دهد. در همین حال دولت باغچه‌لی، رهبر حزب "حرکت ملی" مسئلۀ حمایت مالی دولت اردوغان از مخالفان سوریه و همچنین دادن امتیازات زیاد به آنها را موجب گسترش آتش بحران سوریه به داخل مرزهای ترکیه دانسته است.
در نگاه انتقادی احزاب مخالف اردوغان به نوعی به پیوستگی حوادث ریحانلی با تحولات سوریه اشاره شده است اما آنها انتقاد خود را متوجه دولت ترکیه کرده و معتقدند دولت با حمایت شورشیان و مخالفان بشار اسد و ایجاد کمپ‌های پناهندگان به شکلی مناطق مرزی ترکیه با سوریه را دستخوش بحران امنیتی و تا حدودی اقتصادی کرده است. اما داود اوغلو که تیرش سوریه را نشانه گرفته، معتقد است انفجارهای شهر مرزی ریحانلی هیچ ارتباطی به پناهجویان سوریه ندارد و به دولت سوریه ارتباط پیدا می‌کند. از این رو به نظر می‌رسد مجموعۀ تحولات مرزی سوریه و ترکیه و به خصوص ریحانلی بر مذاکرات اردوغان و باراک اوباما در سفر نخست‌وزیر ترکیه به آمریکا تأثیرگذار باشد.
برآیند
سخنان اردوغان مبنی بر اینکه" ترکیه به دام نخواهد افتاد و دست به اقدام تلافی‌جویانۀ نظامی در سوریه نمی‌زند" نشانگر آنست که ترکیه به دنبال ایجاد اجماع بین‌المللی در ارتباط با تحولات سوریه است که خود در آن نقش مهمی ایفا کند و در عین حال سعی دارد از اقدام فردی در سوریه پرهیز کند؛ واقعیت اینست عرصۀ داخلی ترکیه به دلیل افزایش انتقادات علیه دولت اردوغان برای این مسئله آماده نیست اما شخص اردوغان با توجه به مواضع یک سال و نیم اخیر خود در ارتباط با سوریه اکنون زمان را مساعد و مناسب می‌بیند تا بر طرح ایجاد منطقه پرواز ممنوعه تأکید کند. از این رو وی تلاش خواهد کرد تا آمریکایی‌ها را به ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع متقاعد کند؛ منطقۀ حائلی که ترکیه هم بتواند به مخالفان کمک برساند و هم مفر و حدفاصلی برای بالا بردن امنیت مرزی ترکیه باشد. اما مخالفان معتقدند اتفاقاتی که در درون مرز ترکیه روی می‌دهد بخشی از آن مرتبط با همین گروههایی است که دولت ترکیه اقدام به تجهیز و آموزش آنها می‌کند.
از سویی، رویکرد اخیر اردوغان در به کارگیری الفاظ تند علیه بشار اسد و همچنین متهم کردن سوریه به استفادۀ از سلاح‌های شیمیایی و همچنین ناامن نشان دادن مرز ترکیه و سوریه گویای آنست که وی به دنبال فراهم آوردن شرایط برای ایجاد یک منطقه حائل بوده و ممکن است با توجه به روند تحولات مرزی ترکیه با سوریه، این مسئله یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث میان اوباما و اردوغان باشد.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد تهاجمی شدن دیپلماسی منطقه‌ای آنکارا در ارتباط با سوریه، فعل و انفعالاتی در داخل ترکیه نیز در پی داشته باشد. بدین معنا که دامنۀ انتقادات علیه اردوغان را افزایش خواهد داد، ضمن آنکه ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای علیه سوریه در شرایط کنونی تا حد زیادی دشوار است، اما اردوغان به دنبال ایجاد یک اجماع بین‌المللی از طریق آمریکا، اروپایی‌ها و همین طور برخی کشورهای عربی منطقه است تا در این رهگذر ترکیه دست تنها نماند. اما در هر حال این پرسش مطرح همچنان باقی می‌ماند که آیا اردوغان باد درو می‌کند و یا اینکه تلاش خواهد کرد پرچم ترکیه را در مسیر خاص آمریکا به اهتزار درآورد؟
4952
نظر شما