اگر چه تا چندی پیش وجود هر گونه مشکلی در کشور نفی میشد ولی بهر صورت هم اکنون حداقل اولویت حل مشکلات اقتصادی کشور از انظار پنهان نیست و امیدوارم دولت بعدی با طراحی گفتمانی نو و اتخاذی سیاستی همه جانبه این امر را سر لوحه اقدامات خود قرار دهد. ولی یکی از اشتباهات بزرگ افرادی که معتقدند ریشه این مشکلات داخلی و مدیریتی است و میتوانند وضعیت نابسامان اقتصادایران را سازمان داده و به قاعده برگردانند آنست که فکر میکنند این نابسامانیها را میتوانند در چارچوب اقتصاد بازار و یا اقتصاد دستوری به نظم در بیاورند. از مشکلات ساختاری اقتصاد ایران که بگذریم حل مشکلات اقتصادی بدون یک سیاست خارجی کار آ و فعال که بتواند به سر و سامان دادن حوزه روابط بین المللی کشور بپردازد و از چارچوب و پوسته سنتی خارج و با دنیای جدید که بارزترین مشخصه آن سرعت سرسام آور تغییرات در حوزه مفاهیم و عمل است همگامی داشته باشد. درست است که باید دخالت دولتها را در اقتصاد به حداقل رساند تا سازوکار بازار خود به اقتصاد سرو سامان دهد ولی این عدم دخالت در عدم پیگیری اقتصاد دستوری است و نه فراهم کردن زیر ساختها که مهمترین آن روابط خارجی کشور است.
نگاهی به تصویر بزرگ آنچه در دنیای کنونی میگذرد و یکه تازی غرب و در راس آن آمریکا نشان از تغییر معادلات جهانی و توازن قوا داشته و بنظر میرسد آمریکا در مقابل جمهوری اسلامی ایران علاوه بر سر سختی دارای اهداف و اغراض دراز مدت است و نحوه تعامل با این امر نیاز به اتخاذ راهبردهای کلان در سیاست خارجی برای گذر از چالشهای فرا رو در پرتو بررسی و اعمال روندهای کلان نظام بین الملل در هزاره سوم در طراحی سیاست خارجی است که باید نخبگان جامعه آن را از دست اندرکاران سیاست خارجی و یا نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری طلب کنند. از دیگر مشکلات کنونی در سیاست خارجی در زمینه تجارت خارجی عدم تبدیل شرکای اقتصادی به حامیان سیاسی بوده در حالیکه یک سیاست خارجی کارآ نیازمند تداوم پروسه تبدیل مبادلات تجاری به روابط اقتصادی بلند مدت و سپس تبدیل آن به ائتلافهای سیاسی یا اقتصادی وسیعتر است.
و اما رئوس وضعیت کنونی سیاست خارجی: دنبال نمودن سیاست انعکاسی، انفعالی و احساسی بدون استفاده از نظرات کارشناسی، از بین رفتن مدیریت سیاسی روابط بین المللی و دوجانبه در وزارت امور خارجه و انتقال آن به بعضی از دستگاهها که فاقد بستر و تفکر سیاسی گری هستند، حاکمیت تفکر نظامی گری در پاسخ به پدیدههای سیاسی در روابط بین الملل ، ترویج احساس بی نیازی ایران به شرکای سیاسی، فرصت سوزی و از دست دادن زمان در مقولات مهم منطقه ائی و جهانی ، عدم برآورد صحیح از معادلات قدرت در جهان، مشخص نبودن اولویتهای سیاست خارجی، عدم حل چالشهای موجود بر سر راه سیاست خارجی و تبدیل آنها به فرصت و یا ایجاد فرصتهای تازه و یا حداقل کنترل و به حداقل رساندن تهدیدات، را میتوان از مهمترین مشکلات گریبانگیر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دانست.
در حوزه مفهومی سیاست خارجی نیز عدم تعیین، اولویت بندی و تقدم- تاخر حوزههای گفتمانی سیاست خارجی: آسیای مرکزی، خلیج فارس، قفقاز، همسایگان غربی و شرقی، اروپا، آمریکا، آفریقا و عدم توجه به عوامل همگرا و واگرا در حوزههای گفتمانی غالب جمهوری اسلامی ایران و نحوه استفاده از آنها برای تدوین راهبرد و اهداف سیاست خارجی ، عدم وجود نظریه پردازی در روابط بین الملل توسط محافل دانشگاهی و مطالعاتی، عدم وجود ارتباط دائم و فعال بین مراکز دانشگاهی و مطالعاتی و دستگاههای مسئول سیاست خارجی، عدم استفاده از توانمندیهای کارشناسی دستگاههای مسئول سیاست خارجی و انتقال اجرای سیاست خارجی به خارج از وزارت امور خارجه به عنوان دستگاه متولی سیاست خارجی و اختلاط اجرای سیاست خارجی با مقوله هماهنگی بین دستگاههای دخیل در سیاست خارجی در دولتهای نهم و دهم ، فراموش کردن مفروضات عمده روند اصلى گفتمان امنیتى منطقه ائی در چارچوبه تئوری امنیت بعنوان مفهوم نظم دهنده اصلى روابط بین‌الملل و عدم استفاده از معادلات تغییر قدرت در جهان و مناطق گوناگون همچون اروپا و اسیا را میتوان برشمرد.
در حالیکه گفتمان غالب دولتهای پس از جنگ تحمیلی کاملا" مشخص و توانست تعریف صحیحی از موقعیت نیازهای کشور و انقلاب به جهانیان عرضه و به تحکیم جایگاه ایران بپردازد متاسفانه در دو دولت گذشته به دلایل مختلف که خارج از بحث من است گفتمان مشخصی که فرموله شده باشد تا در محافل دانشگاهی مطرح و قابل دفاع باشد شکل نگرفت. دوران سازندگی با دو مشخصه تعریف شده بازسازی در داخل و تحکیم روابط خارجی و در دوران اصلاحات با حاکم شدن گفتمان تنش زدائی و گفتگوی تمدنها در مقابل رویاروئی تمدنها روابط جمهوری اسلامی با جهان روبه بهبود گذاشت ولی در شرایط کنونی عدم وجود گفتمان و نظریه پردازی در سیاست خارجی، نیاز به فهم جریان هائی که در حوزه روابط بین الملل ساری و جاری هستند، نیاز به تبدیل مؤلفه‌های فرهنگی و تمدنی ایران به عنوان مهمترین عامل در پیشبرد سیاست خارجی ایران در کشورهای منطقه و نیز لزوم فعال نمودن بخش خصوصی، تقویت نو آوری و کمک به این بخش برای حضور بیشتر در بازار کشورهای منطقه و نیز اعمال تاثیر عوامل ژئوپلیتیک ایران که باعث ایجاد قدرت و حفظ و توسعه منافع و امنیت ملی میشوند در طراحیهای سیاست خارجی توسط کارشناسان دستگاههای دخیل در سیاست خارجی و اجرای سیاست پائین به بالا را علاوه بر کمبودهائی که در بالا به آن اشاره شد در دستور کار مسئولان سیاست خارجی کشور قرار میدهد.
نظر شما