مسعود نیلی، اقتصاد دان و رییس سابق دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف با ارائه نتایج پژوهش خود به تشریح وضعیت فعلی و آینده بازار کار و اشتغال پرداخت و از آن با عنوان مهمترین مساله پیش‌روی آینده میان‌مدت اقتصاد کشور نام برد.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین مسعود نیلی در نشست هیات نمایندگان اتاق تهران با اشاره به تقسیم‌بندی بیماری‌ها در علم پزشکی به دو دسته نهان و آشکار، اشتغال را بیماری نهان اقتصاد دانست که ممکن است ناگهان به صورت غافلگیرکننده ظاهر شود.
او هم‌چنین با اشاره به تجربه کشورهای مصر و تونس و تحلیل وضعیت آنها از زاویه بازار کار به این مساله پرداخت که هر دوی این کشورها قبل از وقوع انقلاب دچار نرخ بیکاری بالا در جوانان تحصیلکرده بوده‌اند.
او توضیح داد: «از این جهت بیماری نهان اشتغال حایز اهمیت بالاست که ممکن است بیمار کاری انجام دهد که وضعیت بیماری‌اش را بدتر کند.»
مسعود نیلی با اشاره به سرشماری‌های جمعیتی انجام شده در کشور و افزایش آن در دوره‌های مختلف به جهش رشد جمعیتی در فاصله 10 ساله بین 1355 و 1365 اشاره کرد.
نیلی گفت: « از سال 1335 که سرشماری انجام گرفته و جمعیت 19 میلیون نفر اعلام شده، در دو دوره 10 ساله بعدی هشت تا هفت میلیون افزایش جمعیت داشته‌ایم که رقم بالایی است اما در فاصله سال‌های 55 تا 65 جهش قابل‌توجهی روی داده و 16 میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده شده که اغلب این افزایش در نیمه دوم این دوره روی داده است.»
نیلی دو دوره 10 ساله بین 35 تا 45 و 55 تا 65 را باعث ایجاد دو قله در رشد جمعیت کشور توصیف کرد که در سال‌های بعد نیروی آماده ورود به بازار کرد نمود پیدا کرده است.
نیلی افزود: «در سال 2010 به ازای هر یک نفر خروجی از بازار کار 5.5 نفر در سن ورود به بازار کار بوده‌اند که از این منظر بالاترین در دنیا هستیم. همین نسبت در سال‌های 2007 و 2008 به ازای هر یک نفر 7 نفر بوده است. اما افرادی که آماده ورود به بازار کار بودند ورود خود را به تعویق انداختند.»
این استاد اقتصاد با بیان این که در بازار کار کشور ما بیش از 80 درصد نیروی کار فاقد تحصیلات عالی هستند بیان کرد که در این بازار ظرفیت بالایی برای پذیرش نیروی کار تحصیلکرده در آموزش عالی وجود ندارد و انتظار این بوده که در فاصله سنی 20 تا 24 افراد زیادی جذب بازار کار شوند و درصد کمتری وارد آموزش عالی شوند.
نیلی توضیح داد: «اما در اقتصاد ما اتفاق عجیبی افتاد. جمعیت فعال کشور یعنی افرادی که وارد بازار کار می‌شوند برحسب این که کار پیدا کنند یا نکنند با کاهش بسیار زیادی مواجه شده است. یعنی افرادی که انتظار می‌رفت وارد بازار کار شوند وارد نشده و فشار را به سال‌های آینده منتقل کرده‌اند. یعنی در سال‌های پیش‌رو با یک قله در جمعیت ورود به بازار کار مواجه خواهیم بود.»
او افزود: «زمانی که ما در سازمان برنامه بودیم و برنامه سوم را می‌نوشتیم ایجاد 750 هزار شغل در سال را برای یک دوره 10 ساله هدفگذاری کردیم تا بتوانیم از این قله‌ها عبور کنیم.»
کاهش اشتغال زنان
مسعود نیلی هم‌چنین به کاهش اشتغال زنان در سال‌های اخیر پرداخت. او با توضیح این که اشتغال زنان در سال 1365 نزدیک به یک میلیون نفر بوده گفت: «آمار اشتغال زنان تا سال 84 به چهارمیلیون نفر رسید. اما این آمار در سال‌های 85 تا 90 نزدیک به 900 هزار نفر کم شده است. یعنی اشتغال زنان کاهش قابل توجهی داشته است.»
استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف به تعویق انداختن ورود به بازار کار از سوی جوانان را خودخواسته ندانست و دلیل اصلی آن را عدم وجود کار در بازار عنوان کرد.
او افزود: «اصطلاح wait hood به مفهوم دوره انتظار اول بار برای بازار کار مصر به کار برده شد و به معنای دوره‌ای است که جوانان ورود خود به بازار کار را به تعویق می‌اندازند تا بعدا با تحصیلات بالاتر وارد بازار شده و بتوانند کار بهتر با درآمد بیشتر پیدا کنند.» نیلی ادامه داد: «در کشور ما نیز ضربه‌گیر بازار کار آموزش عالی بوده است. رشد آموزش عالی ما هیچ تناسبی با اقتصاد ما ندارد. یعنی اقتصاد ما به این اندازه دانش‌آموخته تحصیلات عالی نیاز ندارد. از منظر نسبت تعداد دانشجوی تحصیلات عالی نیز جمعیت ما بسیار بالاست.»
مسعود نیلی در ادامه به وضعیت اشتغال در دو بخش دولتی و خصوصی اشاره و خالص دریافتی در بخش دولتی و خصوصی را دارای فاصله معناداری عنوان کرد. او گفت: «پس کسی که وارد آموزش عالی می‌شود امید دارد که وارد بخش دولتی شود. سیاست دولت مبنی بر پرداخت حقوق بالاتر از بخش خصوصی، دریافتی بیشتر براساس مدرک تحصیلی و توسعه آموزش عالی باعث شده تا رفتن به دانشگاه و ادامه تحصیل ترویج شود. اما حال باید برای اشتغال این افراد چاره‌ای اندیشید.»
نیلی هم‌چنین عدم تطابق مواد آموزشی در دانشگاه با بازار کار به ویژه در بخش خصوصی را مشکل قابل‌ذکر بعدی دانست. او توضیح داد که مواد درسی آموزش در دانشگاه بیشتر حول دانش عمومی هستند و مهارت حضور و فعالیت در بازار کار را به دانشجو آموزش نمی‌دهند. به گفته نیلی طبقه‌بندی بازار کار و افزایش سطح تحصیلات نیز باعث شده تا در حالی که ما جوانان زیادی منتظر ورود به بازار کار داریم هم‌چنان واردکننده نیروی کار از کشور مثل افغانستان باشیم.
هر یک نفر نان‌آور چهار نفر
این اقتصاددان با اشاره به نسبت جمعیت شاغل نسبت به جمعیت کل، بیان کرد که به طور متوسط در دنیا هر فرد شاغل نان‌آور 2.2 نفر است. به گفته نیلی این آمار در کشورهای شرق آسیا که اشتغال زنان بالاست به 7.1 نفر کاهش می‌یابد اما در کشور ما این رقم بسیار بالاست به طوری که به طور متوسط هر فرد شاغل نان‌آور 7.3 نفر محسوب می‌شود. نیلی گفت: « این رقم برپایه سال 1390 است که اکنون احتمالا تغییر کرده و افزایش داشته است. در سال 1390 تعداد شاغلین ما با تعداد خانوارهای ما تقریبا برابر شده‌اند. یعنی به طور متوسط در هر خانواده تنها یک نفر کار می‌کند.»
مسعود نیلی با محاسبه رشد اقتصادی از سال 1368 به بعد این نرخ را به طور متوسط سالانه حدود 5 درصد عنوان کرد اما آن را نوسانی خواند و گفت: «خصیصه رشد اقتصادی پرنوسان این است که اشتغالزایی نمی‌کند. از طرفی در سال‌های 91 و 92 هم رشد اقتصادی منفی است که مشخص نیست که این روند چه زمانی بهبود می‌یابد. مساله تورم و روند افزایشی آن هم مساله دیگر مورد توجه مسعود نیلی بود.
او با اشاره به این که روند تورم از سال 88 به بعد شتاب گرفته و به بالای 30 درصد در سال جاری رسیده گفت: «حال مساله مهم این است که به این پرسش پاسخ دهیم که آیا این کاهش رشد اقتصادی و افزایش تورم موقتی است یا این که تداوم خواهد داشت و جای نگرانی عمیق دارد؟»
اشتغال مساله اصلی ماست
مسعود نیلی گوشزد کرد که هر اقدامی که در جهت بهبود وضعیت بازار کار و اشغال صورت از هم‌اکنون آغاز شود در سال 95 به بعد منجر به نتیجه خواهد شد لذا باید سریعتر برای وضعیت اشتغال چاره اندیشیده شود. نیلی اشاره کرد که پیش از این اغلب اشتغال زنان و افراد تحصیلکرده در بخش دولتی بوده و اکنون که دولت با کمبود منابع و استخدام پایین روبروست اشتغال این دو بخش دچار مشکل شده است. این اقتصاددان در پایان سخنان خود با اشاره به چند مساله اساسی در اقتصاد کشور گفت: «باید روی این مساله بحث کنیم و توافق کنیم که اشتغال مساله اصلی اقتصاد ماست.»
3939
نظر شما