بررسی روابط ایران با عراق، همسایه پرتنش

یاسرفاتحی: با گذشت بیش از شش سال و چند ماه از سرنگونی رژیم صدام و برقراری حکومت جدید عراق هموراه روابط این کشور با ایران که بر همکاری دو جانبه و صمیمانه تغییر جهت داده بود دچار التهاب هایی می شود.

اگرچه تمامی تنش های به وجود آمده بین دو کشور تحت تاثیر فضاسازی های رسانه های مغرض عربی و بعضا غربی است ولی گاها همراهی برخی مسئولان دولت عراق با این فضاسازی ها مسئله ای است که ابهام روابط را بیشتر نمایان می سازد.
در حالی که دولت عراق به جهت تحمیل یک جنگ بیش از هزار میلیارد دلار به عنوان غرامت جنگی به ایران بدهی دارد و در طول سال های بعد از پایان جنگ اقدام به پرداخت حتی یک دلار نیز نکرده است جنجال های رسانه ای و اظهارنظرهای برخی مقامات عراقی در جهت فرافکنی از پرداخت این بدهی تفسیر می شود.

اروند و رودهای مرزی
از جمله مسایل به وجود آمده بین ایران و دولت جدید عراق که سابقه طولانی دارد و نیز دلیل اصلی یورش سپاه صدام به ایران شد، اروند رود و چگونگی بهره برداری از این رود است. معاهده 1975  آخرین معاهده میان ایران و عراق در مورد این رود است.طبق این قرارداد که در الجزایر منعقد شد طرفین به صورت مساوی باید از اروند بهره بردای کنند. صدام معاهده‌ای را که خود امضا کرده بود پاره و جنگی هشت‌ساله را بر ایران تحمیل کرد.

سرانجام صدام پس از پذیرش قطعنامه 598 در نامه‌ای به رییس جمهور وقت ایران معاهده 1975 الجزایر را معتبر دانست. اندکی بعد از سرنگونی رژیم صدام و استقرار حکومت جدید در عراق، جلال طالبانی رییس جمهور عراق خواستار تجدید نظر در معاهده 1975 شد که این درخواست واکنش شدید ایران را در پی داشت. ایران همواره بر این قرارداد اصرار و عقب نشینی از آن را به هیچ وجه ممکن ندانست. نفوذیان در دولت عراق پس از شکست این امر که پتانسیل یک تنش جدی را همراه داشت، به فکر طراحی نقشه بعدی شدند و در کنار تکرار اظهارنظرهای مقامات محلی عراق در خصوص اروند کم آبی این کشور در سال های گذشته را بهانه قرار دادند و ایران را متهم به دزدی آب رودهای مرزی کردند که ایران شدیدا نسبت به آن واکنش نشان داد. اواخر شهریور گذشته به دنبال ادعای رسانه های غربی سیدمحمدعلی حسینی معاون حقوقی و بین‌المللی وزیر امور خارجه اعلام کرد که آمادگی ایران برای مذاکره درباره استفاده از آب رودخانه‌های مرزی به عراقی‌ها ابلاغ شده است. حسینی به تلاش‌ها و اقداماتی که تاکنون در جهت فعال کردن مجدد کمیسیون‌های مشترک فنی- اجرایی پیش‌بینی شده در معاهدات 1975 انجام پذیرفته اشاره و گفت: دولت‌های ایران و عراق در سندی که در اسفندماه 86 به امضای معاونان وزیران خارجه دو کشور رسید نسبت به رفع کلیه مشکلات موجود در مرزهای زمینی و رودخانه‌ای مشترک بر‌اساس معاهدات 1975 ایران و عراق و همچنین فعال کردن مجدد کمیسیون‌های فنی ـ اجرایی پیش‌بینی شده در این معاهدات توافق کردند.

امور داخلی دو کشور
امور داخلی عراق پس از استقرار دولت جدید یکی دیگر از تنش های پدید آمده در روابط دو کشور است. علی رغم سفرهای متعدد مقامات دو کشور به پایتخت های یکدیگر یکی از اتهامات مقامات بلند پایه عراقی به ایران دخالت در امور داخلی این کشور توسط ایران بود. طارق الهاشمی معاون دوم رئیس جمهور عراق از جمله این مقامات است که بارها هم گام با سفیر آمریکا در عراق این اتهامات را تکرار کرد و مدعی شد است که آنچه ایران در عراق انجام می‌دهد فراتر از دفاع از امنیت ملی خود است. پیش از این نیز نوری مالکی نخست وزیر عراق تلویحا این ادعا را مطرح کرد. وی که مهرماه امسال در  کنفرانس عشایر عراقی در بغداد اظهار نظر می کرد اعلام کرد کشورش در تلاش برای برقراری روابط خوب با کشورهای همسایه می باشد ولی به شرط عدم دخالت این کشورها در امور داخلی عراق. این اتهام اگرچه گاهی در سفر مقامات عراقی به ایران و تحت فشار رسانه ای تکذیب یا تعدیل شده است، پاشنه آشیل روابط ایران با عراق است.

امنیت زایرین ایرانی
تامین امنیت زایرین عتبات ایرانی در عراق مسئله دیگر میان دو کشور است که تا کنون مقامات عراقی هیچ نوع پاسخی به این ابهام نداده اند. اردیبهشت امسال در پی وقوع حادثه تروریستی در عراق و شهادت شماری از زایرین ایرانی اسفندیار رحیم مشایی معاون وقت رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از سوی رییس جمهور مامور شد تا به این موضوع و نیز تحقق الزامات ضروری برای تضمین امنیت زایرین رسیدگی کند. با گذشت چندماه از وقوع این حادثه تاسف بار تاکنون نتیجه این ماموریت اعلام نشده است و مسئولان عراقی نیز پس از اظهار تاسف گزارشی از پیگیری هایشان ارائه نداده اند.

تکذیب یک فضا سازی جدید
در پی ادعای برخی رسانه‌های خارجی مبنی بر این که نیروهای ایرانی پرچم ‌ایران را در چاه شماره 4 منطقه فکه عراق نصب کرده‌اند، مقامات کشورمان این اقدام را تکذیب کردند. رامین مهمان‌پرست، سخنگوی وزارت امور خارجه این اخبار را یک اقدام بی‌اساس تبلیغاتی با هدف ملتهب کردن فضای مناسبات متین ایران و عراق در آستانه تحولات مهم و رخدادهای سرنوشت‌ساز انتخابات پارلمانی عراق عنوان کرد و این‌گونه رویکردهای غیرحرفه‌ ای را ناکارآمد و غیرقابل ارزش توصیف کرد. وی با اشاره به مفاد معاهده 1975 خاطرنشان کرد: ما و مقامات عراقی همواره درباره مسائل مرزی از خلال رایزنی‌های دیپلماتیک و ساز و کارهایی که معاهده 1975 الجزایر مشخص کرده موضوع را مورد بررسی و تبادل نظر قرار داده و در این‌باره مفاد معاهده فوق برای حل این گونه امور، ‌وضعیت را کاملا روشن کرده است.