بررسی نتایج انتخابات اقلیم کردستان / بارزانی تلاش می‌کند خود را در قامت یک رهبر کردی نشان دهد

زهرا خدایی

سومین انتخابات پارلمانی کردستان عراق روز یکشنبه در حالی برگزار شد که نتایج اولیه (غیررسمی) حکایت از پیشتاز بودن جبهۀ دمکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی دارد.
نتایج نهایی انتخابات هنوز اعلام نشده اما اهمیت آن از آنروست که منطقۀ پیرامونی اقلیم دستخوش تحولات مهمی است؛ نتایج این انتخابات- فارغ از بحران‌های سیاسی و اجتماعی اقلیم- می تواند فراخور افت و خیز نیروها و جریان‌های حاضر در این رقابت‌ بر روند تحولات هر یک از همسایگان(اعم از ترکیه، سوریه و دولت مرکزی عراق) نیز تأثیرگذار باشد.
انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان که هر 4 سال یکبار برگزار می‌شود؛ این بار یک وزنۀ مهم و تأثیرگذار کم دارد و آن چهرۀ کاریزماتیک مام جلال طالبانی است که از نه ماه پیش بر اثر سکتۀ مغزی در کماست؛ سیاستمدار کهنه‌کاری که ستون بنیادین اتحادیه میهنی بود و امروز در غیاب وی حزبش به جایگاه سوم تنزل یافته است.
پرسش مهم اینجاست که نتایج این انتخابات چه پیامدهایی در بُعد داخلی و منطقه‌ای می‌تواند داشته باشد؟ سیاستمداران آیندۀ اقلیم چه کسانی هستند و تعامل آنها با ترکیه و بحران سوریه چگونه خواهد بود؟
خبرگزاری خبرآنلاین در گفتگو با سیامک کاکایی، کارشناس مسائل عراق و ترکیه به این سوالات پاسخ داده است که در ادامه می‌خوانید:
برخی ناظران بر این اعتقادند که انتخابات این دور از پارلمان کردستان عراق نسبت به ادوار قبلی ویژگی‌های جدیدی دارد که می تواند بر آرایش سیاسی کردستان عراق در چهار سال آینده و همچنین روند تحولات منطقه تأثیرگذار باشد. این اهمیت از چه زاویه ای قابل بررسی است؟
نخستین ویژگی خاص سیاسی در این دوره از انتخابات پارلمانی کردستان عراق، شرکت مستقل گروهها و احزاب سیاسی بود. بدان معنا که این بار احزاب اصلی کرد عراقی یعنی حزب دمکرات و اتحادیه میهنی با یکدیگر در ائتلافی مشترک شرکت نکردند که این می تواند به منزلۀ نقطۀ جدیدی در روند تحولات منطقه ای کردستان عراق باشد.
شاید مهمترین دلیل ائتلاف نکردن دو حزب اصلی کردستان، شرایط حاکم بر اتحادیه میهنی کردستان عراق بعد از بیماری مام جلال طالبانی، رهبر اتحادیه میهنی باشد که بر فرایند سیاسی در این منطقه و در حوزۀ پوشش اتحادیه میهنی به خصوص در سلیمانیه تأثیرگذار بوده است. از سویی در درون اتحادیه میهمنی به نظر می رسد چندگانگی زیادی در نگرش سیاسی آنها پدید آمده است. در این بین شخصیت های مهمی چون هیروخان(همسر جلال طالبانی)، برهم صالح و رسول کثرت علی به عنوان سه شخصیت مهم اتحادیه میهنی و تفاوت دیدگاههای این سه شخصیت نیز موضوع مهمی است که ممکن است بر آیندۀ فعالیت اتحادیه میهنی کردستان عراق اثر بگذارد. اگرچه هنوز کاریزمای مام جلال بر اتحادیه میهنی حاکم است.
چرا دو حزب مهم تصمیم به جدایی گرفتند؟
احتمالاً حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی شرایط را برای شرکت مستقل و مجزای خود در انتخابات مهیاتر دیده است و شاید رهبران این حزب گمان می بردند که اتحادیه میهنی دیگر از آن وزن سابق خود برخوردار نیست؛ اگر چه در مقابل مسئولان عالی اتحادیه میهنی نیز معقدند که حوزۀ فعالیت و پایگاه اجتماعی این اتحادیه بعد از کمرنگ شدن حضور طالبانی، تغییر چندانی پیدا نکرده است و چه بسا ممکن است در آینده اقبال بیشتری به اتحادیه میهنی- به عنوان یک حزبی دیرپا و همچنین با به ثمر نشستن اصلاحات در درون این اتحادیه پدیدار شود.
ویژگی دیگر انتخابات کردستان عراق حضور پرنفوذ احزاب و جریان‌های دیگر سیاسی شامل حزب گوران( تغییر)، اتحاد اسلامی و جماعت اسلامی و حزب آینده است؛ این 4 حزب به عنوان گروههای اپوزیسیون در منطقۀ کردستان عراق شناخته می شوند، اما اینها نیز با یکدیگر وارد یک ائتلاف نشدند و مسئولان این احزاب اعلام کردند که بعد از انتخابات می توانند در داخل پارلمان تشکیل یک فراکسیون مشترک بدهند.
ظاهراً با توجه به نتایج غیررسمی اعلام شده، گورانی‌ها نتایج خوبی بدست آورده اند.

به نظر می رسد که در میان احزاب، حزب گوران همچنان از جایگاه خوبی برخوردار باشد به خصوص آنکه در انتخابات گذشته برآمدن جریان تغییر در فضای سیاسی کردستان عراق آرایش سیاسی را در این منطقه تغییر داد و توانست 25 کرسی پارلمان را بدست آورد. نکته‌ای که در ارتباط با شیوۀ رقابت های انتخاباتی منطقۀ کردستان عراق به چشم می خورد تأکید و تمرکز احزاب اپوزیسیون بر وجود مشکلات داخلی در این منطقه نظیر فساد مالی، سیستم حکومتی عشیره ای و ضرورت تغییر در بنیادهای فکری حکومتداری در منطقۀ کردستان عراق است که این به مسئلۀ چالشی در این منطقه و حتی اصطکاک سطوح رفتاری احزاب کرد عراقی به خصوص حزب دمکرات تبدیل شده است.

شخصیت های مهمی چون هیروخان(همسر جلال طالبانی)، برهم صالح و رسول کثرت علی به عنوان سه شخصیت مهم اتحادیه میهنی و تفاوت دیدگاههای این سه شخصیت نیز موضوع مهمی است که ممکن است بر آیندۀ فعالیت اتحادیه میهنی کردستان عراق اثر بگذارد.

پارلمان چند کرسی دارد و مهمترین چالش‌های پیش روی آن کدامست؟
پارلمان کردستان عراق دارای 111 کرسی است که از این تعداد 11 کرسی متعلق به گروههای قومی- مذهبی مثل ترکمن‌ها، کلدانی‌ها و.. هستند.
رقابت احزاب سیاسی در این دوره از انتخابات بسیار شدید است چون میزان آرای این احزاب که اکنون به شکل مستقل در انتخابات شرکت کرده اند، می تواند نشان دهندۀ وزن و جایگاه سیاسی آنها در آیندۀ کردستان عراق باشد. به خصوص که منطقۀ کردستان عراق در سالهای آینده دستخوش تحولات جدیدی است. در این میان وظایف و مسئولیت ها بر دوش پارلمان آیندۀ کردستان عراق سنگینی خواهد کرد.
دو موضوع مهمی که پارلمان کردستان عراق باید بدان رسیدگی کند؛ تغییر قانون اساسی منطقۀ کردستان عراق و اعمال اصلاحات در آن و همچنین آیندۀ وضعیت سیاسی مسعود بارزانی است که حدود 2 ماه پیش، پارلمان کردستان ریاست بارزانی بر این منطقه را برای دو سال تمدید کرد که مورد انتقاد جریان و گروههای اپوزیسیون شد.
مهمترین گزینه برای جانشینی جلال طالبانی کیست؟
یکی از مسائلی که ممکن است به اجماع سیاسی احزاب و گروههای کرد عراقی به رغم اختلاف نظر آنها بینجامد انتخاب گزینه‌ای برای جانشینی مام جلال و ریاست جمهوری عراق است. کردها تلاش می کنند در انتخابات پارلمانی سال آینده عراق همچنان بتوانند یکی از پست های کلیدی به خصوص ریاست جمهوری عراق را در یدِ قدرت خود باقی بگذارند تا تبدیل به عرف نانوشته‌ای در ساختار سیاسی عراق تبدیل شود. اما حضور کاریزمایی جلال طالبانی در دو دورۀ ریاست جمهوری عراق این پرسش را مطرح کرد که آیا گزینۀ دیگری می تواند چنین نقشی را ایفا کند. در این بین نگاهها به سمت دکتر برهم صالح معطوف می شد به خصوص که حزب دمکرات به ریاست مسعود بارزانی تلاش می کند ریاست جمهوری را هم برای کردها حفظ کند و هم اینکه حکومتداری در بغداد را به احزاب رقیب و از جمله اتحادیه میهنی بسپرد تا منطقۀ کردستان عراق را تا حد زیادی در حیطۀ اختیاراتش حفظ کند.
نتایج انتخابات کردستان عراق چه تأثیری بر روابط اقلیم با دولت مرکزی دارد؟
نتایج انتخابات منطقه کردستان عراق دستکم در 3 حوزۀ تصمیم گیری اثرگذار خواهد بود؛
اول در عراق؛ آیندۀ ارتباط کردستان عراق با دولت بغداد و رفع چالش‌های موجود بر سر مسائل مختلف (از مسائل مربوط به پیشمرگه‌ها گرفته تا اختلافات گازی و نفتی و همچنین مناطق مورد مناقشه طرفین) که هر یک بر فضای سیاسی عراق تأثیرگذار است.
اگر تغییر اساسی در ترکیب پارلمان کردستان عراق در این انتخابات رخ دهد، به نحوی که از وزن سیاسی حزب دمکرات کاسته شود و احیاناً گروههایی نظیر گوران و یا احزاب اپوزیسیون بتوانند نقش و جایگاه بهتری بیابند این مسئله در تعامل بین بغداد و کردستان عراق تأثیرگذار خواهد بود.
در این بین حزب دمکرات تلاش گسترده ای از طریق رقابت ها و تبلیغات وسیع انتخاباتی به کار گرفته است که این نکته را در اذهان رأی دهندگان جا بیندازد که وجود حزب دمکرات و شمار کرسی های این حزب بر آیندۀ تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها در مورد منطقۀ کردستان عراق بسیار تعیین کننده است و حتی بسیاری معتقدند که سفر مسعود بارزانی به سلیمانیه در اثنای رقابت های انتخاباتی بی تأثیر از این نوع نگرش نبوده است.
در بُعد منطقه‌ای چطور؟
ترکیه روابط نزدیک و رو به گسترشی با منطقۀ کردستان عراق و به خصوص با شخص مسعود بارزانی دارد و در بخشی از مسائل نوعی همسویی در نگرش سیاسی آنها به خصوص در ارتباط با سوریه پدید آمده است. رفت و آمدهای مقامات بلندپایۀ ترکیه به کردستان عراق وبالعکس مسئولان کرد عراقی به ترکیه نشان از این واقعیت داشت که این نزدیکی پدید آمده است.
به خصوص زمانی که مسعود بارزانی در کشمکش‌های قدرت در عراق بین جناح‌های سیاسی جانب فهرست العراقیه، طارق الهاشمی را گرفت و درصدد ایجاد بلوک سیاسی جدیدی بین گروههای نظیر العراقیه، مقتدی صدر و گروههای نزدیک با کردها شد. ترکیه در واقع از این نوع برآمدن تشکل های درونی سیاسی در عراق حمایت می کرد؛ به خصوص اینکه ترکیه در نگاهی دورتر به انتخابات بعدی عراق چشم دارد؛ به این معنا که بتواند از طریق نفوذ در این گروهها و جریان های سیاسی در عراق و ایجاد نوعی وفاق سیاسی میان آنها و کردها بر انتخابات بعدی پارلمانی عراق که سال آینده برگزار خواهد شد، به شکلی تأثیرگذار باشد. چرا که دستکم در 2 سال اخیر روابط ترکیه و دولت نوری مالکی به وضعیت سردی گرائیده و این برای حزب عدالت و توسعه که داعیۀ هدایتگرانه بر مناطق پیرامون دارد، می تواند اثرگذار باشد.

ترکیه با کدام جریان تعامل بهتری خواهد داشت؟

بنابراین انتخابات منطقۀ کردستان عراق برای ترکیه از این حیث که جریان‌های نزدیک به این کشور کرسی های بیشتری در پارلمان بدست آورند و برای ترکیه بسیار مهم است که آیندۀ سیاسی کردستان عراق چه خواهد شد. حتی اگر کمپانی های ترکیه در عراق روند فعالیت‌شان رو به گسترش باشد، همچنان نیم نگاهی امنیتی از سوی ترکیه نسبت به کردستان عراق وجود دارد؛ به خصوص که مسئلۀ آیندۀ مذاکرات دولت ترکیه با پ.ک.ک و نقشی که کردهای عراق و رهبران آن به خصوص مسعود بارزانی در ارتباط با این فرایند دارند تا حد زیادی موجب شده است تا بین مسعود بارزانی و مقامات ترکیه یک نوع همکاری نانوشته پدید آید و شاید همین مسئله سبب شود تا ترکیه مایل باشد که جناح بارزانی دست غالب را در انتخابات داشته باشد؛ اگرچه در عرصۀ منطقه ای ممکن است مواضع دیگر کشورها به شکلی همان مواضع ترکیه نباشد. 

شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کردستان عراق بر فرایندهای منطقه ای، محیط پیرامون خود در کشورهای همسایه تأثیرگذار است و به همین دلیل انتخابات کردستان عراق از نگاه همسایگان عراق انتخابات مهمی ارزیابی می شود.

برخی جریان‌های کردی در سوریه دیدگاههای نزدیک به دیدگاههای مسعود بارزانی دارند؛ حزب دمکرات کردستان عراق بر چینش سیاسی کردهای سوریه و گفتمان حاکم بین آنها تأثیرگذار است و در این میان بارزانی بارها تلاش کرده است که خود را در قامت یک رهبر کردی نشان بدهد

این انتخابات در حوزۀ سوریه از حیث تعامل اقلیم با کردهای سوریه حائز اهمیت است. این مسئله حتی برای دولت ترکیه نیز موضوعی مهم است؛ چرا که در سوریه برآمدن هویت کردی و تلاشها برای ایجاد منطقۀ خودمختار کردی اصطکاکات سیاسی و امنیتی برای ترکیه به وجود آورده است. در این بین برخی جریان‌های کردی در سوریه دیدگاههای نزدیک به دیدگاههای مسعود بارزانی دارند؛ حزب دمکرات کردستان عراق بر چینش سیاسی کردهای سوریه و گفتمان حاکم بین آنها تأثیرگذار است و در این میان بارزانی بارها تلاش کرده است که خود را در قامت یک رهبر کردی نشان بدهد؛ از جمله تلاش هایی که مسعود بارزانی و حزب دمکرات در این راستا کردند عبارتند از:
*پیشبرد مذاکرات پ.ک.ک
* تلاشها برای ایجاد منطقۀ خودمختار در سوریه و تقویت روابط منطقۀ خودمختار کردستان عراق و تأثیرگذاری آنها بر کردهای سوریه
* تلاش برای برگزاری کنفرانس ملی کردها در اربیل با شرکت احزاب و گروههای متعدد کردی در ترکیه، سوریه، عراق و ایران.
مجموع این تلاشها به شکلی به نوعی روش هدایتگرانه را به اذهان متبادر می کند و به همین دلیل انتخابات در منطقه کردستان عراق بر آرایش سیاسی منطقه در آینده و تصمیم گیری‌ها و میزان و دامنۀ مطالبات و تحرکات کردی تأثیرگذار است.

اگر در این انتخابات حزب دمکرات- که اکنون به طور مستقل شرکت کرده است- بتواند کرسی قابل توجهی را بدست بیاورد، ممکن است قابلیت لازم برای ایجاد یک ائتلاف جدید در دولت آیندۀ کردستان عراق به وجود آورد و این گفتمان حاکم بر منطقۀ کردستان و نوع ارتباط آنها با مناطق پیرامون بسیار اثرگذار است.
حزب دمکرات تلاش دارد با تمرکز بر این مسئله که مجموعه تحولات کردستان عراق و مناطق پیرامون اقتضای دولتی قدرتمند در کردستان را دارد، آراء افکار عمومی را به سمت حزب خود جلب کند. در این میان اتحادیه میهمنی کردستان عراق، در نبود چهرۀ کاریزمای خود می کوشد پایگاه اجتماعی اش را با این عنوان که اتحادیه در مسیر پویایی است، حفظ کند، اما در مقابل جریان تغییر تلاش دارد، با تمرکز بر انتقادات از شیوۀ حکومتداری در کردستان یعنی بافت سنتی-عشیره گرایی در این منطقه و انگشت نهادن بر وجود فسادهای مالی، تعارضات حزبی و نامشخص بودن درآمدها و قراردادهای نفتی جایگاه خود را به عنوان اپوزیسیونی قدرتمند تقویت کند.
با توجه به گوناگونی مناطق تحت نفوذ احزاب کرد عراقی هیچیک از این احزاب نتوانند اکثریت کرسی ها را بدست آورند و دولت آینده دولتی ائتلافی است مگر آنکه حزب دمکرات و اتحادیه میهنی با کسب بیشترین شمار کرسی‌ها بار دیگر و این بار پس از انتخابات در ائتلافی واحد فضای حکومتداری را از احزاب رقیب خود بگیرد.
5249