هادی معیری نژاد- در برخی از کشورها نیز انگیزه های اقتصادی غالب بوده است اما امروزه و در کشورهایی مثل کشور ما که پایتخت با پدیده بزرگ‌سری مواجه است و جمعیت و تراکم فعالیت ها موجب بروز معضلات شهری بسیاری شده است عوامل مختلفی دست به دست هم داده تا مسئولان فکر انتقال باشند.
در همین زمینه و بعد از کش و قوس بسیار بالاخره نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز سه‌شنبه به کلیات طرح ساماندهی و انتقال پایتخت سیاسی و اداری رای دادند.
در این طرح که کلیات آن با 110 رای موافق، 67 رای مخالف و 10 رای ممتنع از مجموع 214 نماینده حاضر به تصویب رسید، شورایی متشکل از رییس‌جمهور یا معاون اول و برخی وزرا پیش‌بینی شده که این شورا موظف است حداکثر ظرف دو سال مکان مناسب برای انتقال پایتخت سیاسی و اداری را انتخاب کند.
با تصویب کلیات، این طرح برای بررسی بیشتر به کمیسیون شوراها ارجاع شد تا پس از بررسی مجدد این کمیسیون، جزئیات آن در صحن علنی مجلس مطرح شود.
آیا کار ساده ایست؟
تهران پایتخت دویست ساله ایران در طول تاریخ پر فراز و نشیبش همواره نبض شرایط سیاسی - اقتصادی - فرهنگی و اجتماعی را در بطن خود حفظ کرده است.
تجمع صنایع تبدیلی، مونتاژ و تولیدی و همچنین مرکزیت سیاسی که از دوران قاجار به میراث پهلوی رسید و بعد به سالهای پس از انقلاب هم منتقل شد باعث شد که جمعیت مولد از گوشه گوشه این کشور در داخل پایتخت متمرکز شده وبا فراز و نشیب پایتخت اخت شوند.
این شهر رشد کالبدی بسیاری را در دهه چهل، پنجاه و بعد از انقلاب به خود دید و همگام با رشد نامتوازن اقتصادی آنهم رشد نامتوازنی یافت وو شهری که بارها با طرحهایی مثل خارج از محدوده و غیره محدود شده بود به نحوی بطئی غیرقانونی و بعد قانونی از چهار طرف گسترده شد.
حال این شهر چنان از لحاظ روابط و مناسبات شهری و فراشهری در هم تنیده است که انتقال پایتخت عملیست که با امکانات و بودجه امروز کاملا غیر قابل تصور است.
آیا این تمرکز زدایی همه جانبه در دو سال مصرح در طرح ساماندهی و انتقال پایتخت قابل تصور است؟ شاید تجربه دیگر کشورها علیرغم تفاوت های ذاتی تا حدودی بتواند راهگشای برنامه ریزان باشد.
در زیر تعدادی از پایتخت های دنیا که یا منتقل شده و یا توافقی و برنامه ریزی شده است مورد بررسی قرار می گیرد.بسیاری از این انتقالها در شهرهایی اتفاق افتاده که از لحاظ مسایل شهری اصلا قابل قیاس با تهران نیستند.
تهران پایتختی است که نصف بیشتر طرح های عمرانی و زیر ساختی را در بیش از دو قرن از عمرش به خود اختصاص داده، از لحاظ ذهنی انتقال بخش کوچکی از این غول بزرگ‌سر به بخش دیگری که از لحاظ زیر ساخت اصلا قابل مقایسه با تهران نیست بسیار ثقیل به نظر می سد.
با نگاهی به پایتخت های منتقل شده در سطح جهان در میابیم که بیش از 90 در صد آنها در سال های میانی قرن بیستم و حتی قبل از آن منتقل شده اند و به جز مالزی که پوتراجایا را در سال 1995 به بهره برداری رساند تا به امروز تنها حرف و حدیث انتقال است که دور سر جاکارتا، تهران، بانکوک و... می چرخد
مالزی؛ پوتراجایا
پوتراجایا یک شهر برنامه‌ریزی شده واقع در جنوب کوالالامپور و پایتخت اداری کشور مالزی است.
چندین اداره دولتی از شهر متراکم و شلوغ کوالالامپور که بزرگترین شهر کشور است، به این شهر منتقل شدند. با این وجود، کوالالامپور همچنان به‌عنوان پایتخت ملی و قانونی مالزی به شمار می‌رود. پوتراجایا همانند کوالالامپور و جزیره لابوان، یک ناحیه فدرال است.
ایده تاسیس پایتخت اداری جدید به‌عنوان جایگزین کوالالامپور، در اواخر سال 1980 و در زمان حاکمیت ماهاتیر محمد چهارمین نخست وزیر مالزی شکل گرفت.
هدف از این کار، کاستن از تراکم کوالالامپور و فراهم کردن زمینه‌های ادامه توسعه این شهر به عنوان مرکز تجاری و مالی کشور بود. پوتراجایا در 19 اکتبر 1995 بنیان نهاده شد و به عنوان سومین منطقه فدرال مالزی پس از کوالالامپور و لابوان معرفی شد.
اما هم اکنون هم کوالالمپور نسبتا شلوغ است و شلوغی آن ارتباط مستقیمی با صنعت توریسم و چند قومیتی بودن این شهر دارد و پوتراجایا اگرچه یک تجربه موفق محسوب می شود اما هنوز هم مالزیایی ها باید حواسشان به پایتخت اصلی شان باشد
برزیل، برازیلیا
برازیلیا پایتخت کشور برزیل است. ساخت این شهر به این علت بود که می‌خواستند محل پایتخت برزیل که پیش از آن شهر ریو دوژانیرو بود را تغییر داده و بیشتر به مرکز و غرب کشور بیاورند تا به دیگر ناحیه‌ها نزدیک‌تر باشد. برای این تغییر پایتخت نیروی کاری عظیمی از سراسر کشور به‌کار گرفته‌شد. طرح و نقشه این شهر بشکل یک هواپیما است.
رئیس‌جمهور یوشلینو کوبیچ فرمان ساخت برازیلیا را داد و در واقع یکی از مفاد قانون اساسی کشور را که در مورد این بود که مرکز کشور باید به مکان دیگری غیر از ریو دوژانیرو منتقل شود را به اجرا درآورد. طراح شهری اصلی برازیلیا لوسیو کوستا بود.
برازیلیا طی 41 ماه ساخته شد و ساخت آن از سال 1956 تا 21 آوریل سال 1960 یعنی زمان افتتاح رسمی آن بطول انجامید.
از سال 1763 تا 1960 شهر ریودوژانیرو پایتخت برزیل بود، و منابع غالبا در ناحیهِ جنوبی کشور متمرکز بودند. برزیلا از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مرکز کشور قرار دارد. در واقع پایتختی است که از لحاظ جغرافیایی خنثی است. نظریهِ ایجاد پایتخت برزیل در داخل مربوط به قانون اساسی در 1891 میشود که در آن دقیقا عنوان شده بود که بخش فدرال باید کجا باشد، اما خود محل تا سال 1922 تعریف نشده بود. موقعیت برزیلا باعث توسعهِ ناحیهِ مرکزی برزیل می شود و تمامیت بهتری در قلمروی برزیل ایجاد میکند.
اسلام آباد پاکستان
پس از استقلال سیاسی پاکستان ، فکر انتخاب پایتخت مناسب که مرکزیت ثقل سیاسی و اقتصادی داشته باشد به وجود آمد. نخست شهر کراچی به عنوان پایتخت مورد بررسی قرار گرفت ، اما مطالعات انجام شده نشان داد که انتخاب شهر موجود بنا به دلایل متعدد منطقی نیست و ایجاد شهر جدید از جنبه های اقتصادی (ارزش افزوده اطراف شهر جدید و امثال آن) ، اجتماعی (عدم تعلق به یک گروه اجتماعی) ، فنی (تخریب بخش قابل توجهی از امکانات موجود) و با توجه به جنبه های شهرسازانه (ایجاد هسته مناسب برای یک جهان شهر) قابل توجه است.
به همین دلیل با توجه به مرکزیت ثقل و واقع شدن در محور جاده ابریشم، اسلام آباد به عنوان پایتخت در مجاورت شهر راولپندی انتخاب شد. برنامه ریزی این شهر از سال 1959 آغاز و تا سال 1963 به طول انجامید و در سال 1961 نیز وارد مرحله اجرایی شد.شهر اسلام آباد بر فلات پوت وار در پاکستان شمالی قرار گرفته، به سفارش محمدعلی جناح، محل جدیدی برای ایجاد پایتخت جدید پیش بینی و در 1961 ساختن آن شروع شد. سپس بیشتر ادارات و سازمان های دولتی از کراچی به اسلام آباد انتقال یافت و سرانجام در 1962 پایتخت کشور پاکستان شد.
کانبرا، استرالیا
کانبـِرا پایتخت کشور استرالیا است. جمعیتی بیش از 325 هزار نفر دارد و بزرگترین شهر غیر بندری استرالیا به شمار می‌آید. در 300 کیلومتری جنوب غربی سیدنی و 650 کیلومتری شمال شرقی ملبورن واقع است.
کانبرا در سال 1908 در توافقی میان سیدنی و ملبورن به پایتختی استرالیا برگزیده شد. این شهر به عنوان شهری که کاملاً با نقشه قبلی ساخته شده‌است با دیگر شهرهای استرالیا تفاوت دارد. کانبرا به عنوان پایتخت استرالیا، پارلمان و دادگاه عالی این کشور و بسیاری دیگر از اداره‌های دولتی را در خود جای داده‌است. کانبرا همچنین مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی استرالیاست.
این شهر تنها شهر در بین تمامی شهرهای استرالیا است که با هدف قبلی و با طراحی قبلی ساخته شده‌است. پس از مسابقة بین‌المللی طراحی شهری، طرح معمار شیکاگوئی، والتر بورلی گریفن انتخاب و عملیات ساخت در سال 1913 آغاز شد.
طراحی شهر مملو از باغهای شهری بود و مساحت‌های زیادی به فضای سبز اختصاص داده شد بطوریکه کانبرا عنوان «پایتخت بوته» را به خود اختصاص داد. هر چند رشد و توسعة کانبرا در اثر جنگ‌های جهانی کاهش یافت، اما پس از جنگ جهانی دوم دوباره مسیر پیشرفت را ادامه داد.
کانبرا محل استقرار هیأت دولت، پارلمان، دادگاه عالی استرالیا و سازمان های متعدد دولتی است. همچنین محل استقرار چندین موسسة فرهنگی و اجتماعی ملی است. دولت فدرال بیشترین درصد تولید ناخالص ملی را دارد و بزرگترین کارفرما در کانبرا است.
اتاوا کانادا
اتاوا به همراه گاتینو که در ایالت کبک واقع شده منطقه پایتختی ملی را تشکیل می‌دهند. نخستین سکونتگاه‌های اروپایی در منطقه به خاطر صنعت چوب به‌وجود آمدند. پس از جنگ سال 1812، مهاجرت به اتاوا از سوی دولت تشویق شد و جمعیت آن به سرعت رشد کرد.
سرهنگ جان بای در سال 1832 ابتکار ساخت کانال ریدو را به‌دست گرفت، تا مسیری جایگزین با فاصله‌ای دورتر از مرز آمریکا به سوی مونترال باشد. شهری که به این ترتیب به وجود آمد که بایتون نامیده شد و ساخت کانال ریدو به اهمیت تجاری منطقه افزود. در سال 1855، بایتون به اتاوا تغییر نام داد.
اتاوا در 31 دسامبر سال 1857 به عنوان پایتخت کانادا انتخاب شد. انتخاب این شهر به عنوان پایتخت نوعی سازش میان دو فرهنگ منطقه بود، چرا که نامزدهای دیگر از جمله مونترال و تورنتو هریک بیش از اندازه در مناطق فرهنگی فرانسوی یا انگلیسی قرار داشتند. علاوه بر این، این شهر تا اندازه‌ای از مرزهای این کشور با ایالات متحده دور بود، و این به عنوان یک مزیت نظامی تلقی می‌شد.
آلمان، برلین
انتقال پایتخت آلمان از بن به برلین در واقع یک بازگشت به گذشته بود چرا که پیش از جنگ، برلین پایتخت بود و به دلیل اشغال و دوپاره شده قاعدتا نمی توانست پایتخت آلمان غربی باشد.
بعد از فروپاشی دیوار برلین این شهر دوباره جایگاه خود را در آلمان و در اروپا به دست آورد و بارها به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا از سوی مجامع مختلف انتخاب شد.
ترکیه، آنکارا
در ابتدای سده بیستم و در هنگام تشکیل کشور جمهوری ترکیه، پایتخت از استانبول به آنکارا منتقل شد. امروزه می‌توان گفت که آنکارای مدرن نسبت به استانبول کمتر در معرض خطر وقوع زمین‌لرزه مخرب است.
البته از اندونزی و تایلند به عنوان کشورهایی نام می برند که در صدد انتقال پایتخت هستند شلوغی و بلا خیز بودن بانکوک و جاکارتا همه از انگیزه هایی هستند که این چند شهر را لااقل از زبان مسئولان بتوانیم در زمره پایتخت هایی که دلشان می خواهد منتقل شوند دسته بندی کنیم .
47301
نظر شما