زهرا کریمی*
در شرایط رکودی امکان رشد اشتغال وجود ندارد. مشاغل جدید زمانی ایجاد می‌شوند که بنگاه‌های جدید شروع به کار می‌کنند و بنگاه‌های فعال بر میزان تولید کالاها و خدمات خود می‌افزایند. به هنگام رکود این فرایندها متوقف می‌شود، ولی نوسانات فصلی در تولید و اشتغال روی می‌دهد.
براساس نتایج طرح نمونه‌گیری اشتغال و بیکاری منتشره از سوی مرکز آمار ایران شمار شاغلان در تابستان سال 92 رشد قابل توجهی داشته و به 22.2 میلیون نفر افزایش پیدا کرده؛ ولی در پائیز به شدت کاهش یافته و به 20.8 میلیون نفر رسیده است. این نوسان شدید در تعداد شاغلین در وهله نخست نشانگر اهمیت مشاغل کوتاه‌مدت و غیر رسمی در بازار کار ایران است. بسیاری از بنگاه‌ها براساس قراردادهای کوتاه‌مدت یک تا سه ماهه یا روزمزدی و بدون قرارداد نیروی کار استخدام می‌کنند. شمار نیروی کار در این واحدها با نوسانات بازار تغییر می‌کند. تغییرات اشتغال منطبق با نوسانات تولید در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات شکل می‌گیرد. زنان و جوانان نیروی کار درجه دوم به حساب می‌آیند که در دوره‌های رونق بازار کار شاغل می‌شوند و با بروز کسادی به سرعت شغل خود را از دست می‌دهند و بسیاری از آنها از بازار کار خارج شده و به جمعیت غیرفعال می‌پیوندند. به همین دلیل در فصل پائیز کاهش قابل توجه شمار شاغلان، با تنزل شدید جمعیت فعال همراه است و نرخ بیکاری افزایش نشان نمی‌دهد.
چرا در فصل تابستان فرصت‌های شغلی به نحو چشمگیری افزایش می‌یابد؟ علل مختلفی در مورد تغییر شاغلان بخش‌های اقتصادی وجود دارد.
الف) بخش کشاورزی: فصل تابستان اوج کار در بخش کشاورزی است. بسیاری از کشاورزان برای برداشت محصولات زراعی و باغی نیروی کار استخدام می‌کنند. بسیاری از زنان غیرفعال در این فصل به عنوان کارگر مزدبگیر یا کارکن خانگی بدون مزد در تابستان کار می‌کنند، در حالی که با پایان گرفتن فصل برداشت، مجددا به جمعیت غیرفعال می‌پیوندند.
ب) صنعت: در صنایع فراوری محصولات کشاورزی، رب، انواع کنسرو و کمپوت، اوج تولید زمان برداشت محصولات کشاورزی است. این صنایع نیز در فصل تابستان به طور موقت مردان و زنان بسیاری را استخدام می‌کنند و با پایان یافتن زمان برداشت محصول، نیروی کار مازاد کارخانه را ترک می‌کند.
ج) ساختمان: به طور سنتی بهترین فصل کار ساختمانی در تابستان است و با شروع سرما و بارندگی از شدت کار ساختمانی کاسته می‌شود. به همین ترتیب شمار شاغلان این بخش به طور فصلی تغییر می‌کند.
د) گردشگری: با تعطیلی مراکز آموزشی، میزان سفرهای داخلی و خارجی افزایش می‌یابد. در دو سال اخیر با بالا رفتن نرخ ارز، امکان سفر خانواده‌های متوسط‌الحال به خارج از کشور کاهش یافته، در عوض سفرهای داخلی این گروه بیشتر شده است. رونق کار هتل، مهمانسرا، رستوران و در کنار آنها فروشگاه‌های موادغذایی، پوشاک و .... افزایش بازارهای محلی و دستفروشی‌ها در مناطق توریستی فرصت‌های شغلی بسیاری را به ویژه برای جوانان دانش‌آموز و دانشجو فراهم می‌آورد. با پایان یافتن فصل مسافرت و تعطیلی یا کاهش رونق این بنگاه‌ها ، بخش اعظم این جوانان از بازار کار خارجی می‌شوند و برای ادامه تحصیل به مراکز آموزشی باز می‌گردند.
همان گونه که جدول یک به وضوح نشان می‌دهد در فاصله پائیز سال 1389 تا پائیز 1392 شمار شاغلان کشور 20.8 میلیون نفر ثابت باقی مانده است. از آن جا که در پائیز سال 1385 شمار شاغلان 20.5 میلیون نفر بوده، مشخص است اقتصاد کشور قادر به ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار نبوده است.
|
سال |
تعداد شاغلان در فصل تابستان - میلیون نفر |
تعداد شاغلان در فصل پاییز - میلیون نفر |
|
89 |
21 |
20.8 |
|
90 |
20.8 |
20 |
|
91 |
21.3 |
21.2 |
|
92 |
22.2 |
20.8 |
منبع: مرکز آمار ایران
رکود طولانی همراه با تورم کمرشکن، درآمد واقعی خانوارهای متوسط و فقیر را به شدت کاهش داده است. به همین دلیل تابستان سال 1392 بسیار بیشتر از تابستان‌های گذشته زنان و جوانان به کار مشغول شده‌اند تا به درآمد خانواده بیافزایند. با آن که نرخ بیکاری در پائیز 1392 نسبت به تابستان اندکی کاهش نشان می‌دهد، ولی بخش اعظم 1.5 میلیون نفری که در فاصله تابستان و پائیز 1392 از زمره جمعیت فعال خارج شده‌اند، جمعیت بالقوه فعالی هستند که از یافتن شغل در پائیز ناامید شده‌اند یا دانش‌آموزان و دانشجویانی هستند که به مراکز آموزشی بازگشته‌اند و دیر یا زود با پایان یافتن دوره تحصیلی به صورت دائمی به بازار کار بازخواهند گشت. زنگ خطر برای بازار کار ایران مدتی است که به صدا درآمده است.
*عضو هیات علمی دانشگاه مازندران
35325
نظر شما