نگرانی فعالان اقتصادی از کاهش امید به زندگی در کارگران/ هشدار جدی برای بازار کار ایران

فریده عنایتی: غروب که می شود، گروه گروه روی صندلی های پارک می نشینند و با هم صحبت می کنند. بعضی هایشان دو به دو روی میزهایی با چهارخانه های سفید و مشکی، شطرنج بازی می کنند و عده ای هم ایستاده و آنها را تماشا می کنند. هوا که سرد می شود، چند نفر در پیت های حلبی، آتش درست می کنند و دورش را می گیرند. زمستان ها شاید اندکی از تعدادشان کاسته شود اما باز هم جمعشان جمع است. جمع پیرمردهای بازنشسته ای که براساس آمار، اگر بالای 70 سال باشند، دیگر امیدی به زندگی نخواهند داشت.

شاخص امید به زندگی یکی از معیارهای سنجش پیشرفت و عقب ماندگی کشورهاست. براساس این آمار نشان داده می شود که متوسط طول عمر در یک جامعه چقدر است و یا به عبارت دیگر هر عضو آن جامعه چند سال می‌تواند توقع داشته باشد که زنده بماند. این شاخص با کم شدن میزان مرگ و میر در کنار پیشرفت‌های پزشکی و رفاهی بالا می رود.

به گفته وزارت بهداشت در سال 92، میزان امید به زندگی مردان ایرانی 72 سال و زنان ایرانی 74 سال است. البته وزارت بهداشتی ها امیدوارند تا سال آینده سن مردان به 74 و زنان به 76 سال برسد. این آمار در سال 91 ، ۷۲.۱ و سال 90 در مناطق شهری برای مردان به ۷۰.۵ سال و برای زنان به ۷۳.۱۵ و در مناطق روستایی برای مردان ۶۷.۹۸ سال و برای زنان ۶۹.۹ سال بوده است. اما به هر حال، آمار جهانی در سال 2013، چیز دیگری می گوید. براساس این آمار، سن امید به زندگی در ایران 70.63 سال است. به این ترتیب، ایران، 149 امین کشور از میان 223 کشور جهان از نظر این شاخص توسعه یافتگی به حساب می آید. البته به گزارش سازمان ثبت احوال کشور، امید به زندگی در ۳۱ سال اخیر، به طور متوسط ۱۴.۵ سال افزایش یافته و از ۵۸.۵ به حدود ۷۲ سال رشد یافته است. اولین کشور با 89.63 سن امید به زندگی، موناکو معروف به کشور شاهزاده نشین است. این کشور دومین کشور کوچک دنیا است و بعد از واتیکان، دومین کشور کوچک غیر وابسته جهان به حساب می آید. در دریای مدیترانه و نزدیکی سواحل جنوب فرانسه واقع شده است و مساحت آن به حدود دو کیلومتر مربع می‌رسد. حدود ۳۲ هزار نفر جمعیت دارد و به خاطر وجود قوانین مالیاتی آزاد و آب هوای مطبوع، به بهشت جهان‌گردان و ثروت‌مندان، معروف شده است. رتبه 223 یا همان آخرین کشور هم متعلق به کشور جمهوری چاد با 49.07 سال امید به زندگی است. این کشور در مرکز آفریقا واقع شده و با مساحت حدود۱٬۲۸۴٬۰۰۰ کیلومتر مربع جزء سی کشور بزرگ دنیا و از بزرگ ترین کشورهای آفریقا محسوب می شود. البته مقدار عظیمی از این مساحت در بیابان صحرا و اکثر زمین‌های آن، غیر قابل کشت است. همچنین جمعیت این کشور بالغ بر ۱۰٬۷۸۰٬۶۰۰ نفر  است که نرخ رشد آن هم نزدیک به ۳۱/۳ درصد است.

با توجه به این آمار، رتبه امید به زندگی ایرانی ها به سمت جمهوری چاد نزدیک تر است تا کشوری مانند موناکو. به عبارتی بیش از نیمی از کشورهای جهان، نسبت به ایرانی ها امید بیشتری به زندگی دارند. البته دو میلیون و هشتاد هزار و 358 ایرانی هم که بالای 70 سال سن دارند هم با توجه به این آمار، بدون امید زندگی می کنند و یا بیشتر از توقع شاخص های امید به زندگی، در حال گذران عمر خود هستند.

با این حال، بعضی از ایرانی ها قبول ندارند که سن امید به زندگی در کشورشان 70 سال باشد. محمود 57 ساله با خنده می گوید: «کدوم امید به زندگی. من اگر تا سه سال دیگر زنده بمانم، کلاهمو می ندازم هوا.» او بعد هم ادامه می دهد: «می گوید 12 سال پیش، عمل قلب باز انجام دادم، اون موقع دکترها عملم را با احتمال 50 درصد انجام دادند. الان هم شروع کردم اموالم را به نام بچه ها و زنم می زنم تا اگر یهو افتادم و مردم، براشون مشکلی پیش نیاد.»

نیما که بچه ای چهارساله دارد می گوید: «والا در اطراف و فامیل و دوست آشنا، ما آدم 70 ساله زنده نداریم. هرکی هم مرده، تو سن 50، 60 سالگی مرده. اونا هم یا یهو سکته کردن یا تو تصادف مردند.»

شبنم هم که تازه سی ساله شده معتقد است که 70 سال زندگی، شبیه یک رویا می ماند. چرا که به قول او، با این مشکلات و آلودگی، آدم ها بیشتر از 40، 50 سال عمر نمی کنند. شبنم می گوید: «والا من تازه سی ساله شدم، امیدی ندارم برم درسم  ادامه بدم. هی میگم برم دانشگاه ثبت نام کنم، بعدش هی به خودم می گم که مگه چقد دیگه زنده ام، هنر کنم، تا 50 سالگی بکشم.» البته بر اساس آمار، زنان بیشتر از مردان زندگی می کنند و امید به زندگی بیشتری دارند که البته آن هم ربطی به امکانات کشورها ندارد، بلکه به طور طبیعی به ساخت فیزیولوژی بدن آنان برمی گردد. چرا که روند پیر شدن دستگاه ایمنی (سیستم دفاعی) بدنشان کندتر از این روند در بدن مردان اتفاق می افتد.

به هرحال، عوامل مختلفی در افزایش شاخص امید به زندگی تاثیر گذار است که می توان به دسترسی به خدمات بهداشتی، افزایش شاخص های رفاه، تعذیه مناسب، دسترسی به اطلاعات مناسب، افزایش شاخص سواد (آموزش)، آب سالم، ورزش و... اشاره کرد.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) در آخرین گزارش خود عملکرد سطح سیستم بهداشتی در ایران را پنجاه و هشتمین سطح بهداشتی و عملکرد کلی سیستم سلامتی در ایران را رتبه ۹۳ در میان دولتهای جهان اعلام کرد. براساس این گزارش، وضعیت بهداشتی در ایران نسبت به دو دهه قبل بهبود یافته‌است. کشور به واسطه برپایی شبکه وسیع خدمات بهداشتی اولیه توانست خدمات پیشگیری بهداشت عمومی را عرضه کند، در نتیجه سطح مرگ و میر مادر و کودک به طور قابل توجهی کاهش پیدا کرد. به این ترتیب، مرگ و میر نوزادان و کودکان زیر 5 سال در سال 2000، به ترتیب ۲۸٫۶ و ۳۵٫۶ از هزار تولد زنده بوده است. طبق آمارهای موجود، میزان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال در ایران ، 31 مرگ در هر 1000 تولد تخمین زده می شود که نسبت به رقم 73 در هر 1000 تولد در سال 1990 کاهش داشته است.

از طرف دیگر در مورد موضوع سلامت، پزشکان، مهم‌ترین عامل در مدیریت تخصیص منابع بخش سلامت هستند و نقش اساسی را در میزان اثربخشی و کارآیی خدمات بهداشتی و درمانی بر عهده دارند. میزان شاخص تعداد پزشک به ازای هر 10هزار نفر جمعیت بیانگر میزان دسترسی افراد به خدمات بهداشتی و درمانی است و نشان دهنده، سطح برخورداری از سلامت در کشورها است. براساس آمار، میزان این شاخص به ازای هر 10هزار نفر جمعیت، 9 پزشک است که سطحی مشابه کشورهای متوسط در جهان دارد که البته در ایران، به ازای هر دو هزار نفر یک پزشک وجود دارد. به این ترتیب، ایران در رتبه 130 جهان قرار می گیرد. همچنین در زمینه گسترش امکانات درمان بستری، شاخص تخت بیمارستانی به ازای هزار نفر جمعیت معادل 14 نفر است که میانگینش نسبت به جمعیت 27 تخت است. براساس آمار های بین المللی، ایران رتبه 126 کشور را دارد که به ازای هر هزار نفر، 1.38 تخت بیمارستانی دارد.

دیگر شاخص های مرتبط با امید به زندگی، میزان سواد کشور هاست. براین اساس و به گزارش سازمان ملل و سازمان های بین المللی، ایران با میزان 82.3 درصد، 120 امین کشور دنیا به حساب می آید.

شاخص امید به زندگی کشورهای دنیا در سال 2013

همین طور هم از نظر شاخص دسترسی به اطلاعات باید گفت که دوسال پیش، ضریب نفوذ اینترنت در دنیا 100 درصد بود. این درحالی است که در خوشبینانه ترین حالت ممکن با احتساب تمامی کاربران اینترنت با هر کیفیت و کمیتی ضریب نفوذ اینترنت در ایران تنها 32/66 درصد است.

با توجه به این آمار مشخص می شود که بالا رفتن میزان امید به زندگی به عوامل مختلفی بستگی دارد و این گونه نیست که هر ساله به طور مداوم و بدون هیچ گونه تلاشی بالا برود. به عبارتی تا زمانی که همچنان میزان پزشکان، تخت های بیمارستانی، سواد، آب آشامیدنی سالم، دسترسی به اطلاعات افزایش پیدا نکند، امید مردم به زندگی هم افزایش پیدا نخواهد کرد.

این در حالی است که بر اساس سند چشم انداز بیست ساله کشور که در سال 1404 به اتمام می رسد، ایران باید از نظر شاخص‌های رفاهی در صدر کشورهای منطقه قرار گیرد. اما آمار های ارائه شده در این حوزه نشان می دهد که تردید در زمینه تحقق مفاد این سند وجود دارد.

البته با این حال، امید به زندگی تنها در این که فرد زنده باشد و نفس بکشد خلاصه نمی شود. بیشتر مردم بعد از چهل سالگی هیچ رغبت و امیدی به زندگی ندارند. هیچ فعالیت ابداعی انجام نمی دهند چون معتقدند که «مگر چقدر دیگر زنده هستیم». دوران بازنشستگی هایشان با مشکل مواجه هست و بیشترشان پله های سازمان بازنشستگی تامین اجتماعی و کشور را بالا و پایین می روند تا بتوانند حق خود را از یک عمر کار کردن، بگیرند. با اینکه هرم سنی کشور تغییر شکل داده است و در سنین بالا، پهن تر شده ولی باز هم اقدامات خاصی برای این گروه سنی در نظر گرفته نشده است.

فاطمه که لیسانس مدیریت دارد و پنج سال است ازدواج کرده، می گوید: «وقتی مردم ایران، بیشتر از 50، 60 سال را برای خود بعید می دانند حتی اگر 70 سال هم زندگی کنند، چیزی از آن نمی فهمند، دیگر امید به زندگی معنی نمی دهد.» به گفته او، وقتی آدم 70 ساله، برای خرج زندگی اش مجبور است مسافرکشی کند، دیگر اسمش را نمی شود، امید به زندگی گذاشت.

3535