ماجرای عجیب سخنگویان دولت؛ طالع سعد یا نحس

حمید متقی: اما این بار دولت دو سخنگو دارد؛ رحیمی معاون اول رئیس جمهور و حسینی وزیر اقتصاد و دارایی.

معرفی سخنگو در روزهای آغازین فعالیت دولت ها یکی از سنت های متعارف اکثر دموکراسی های جهان به شمار می رود. حضور سخنگو از سویی موجب شفاف سازی مواضع دولت می شود واز سوی دیگر مانع ابهام آفرینی به سبب برخی اظهارات غیر کارشناسانه ویا متفاوت حامیان دولت می شود.

با این حال به نظر می رسد که این عرف در سه دهه گذشته کمتر مورد توجه دولتمردان کشور قرار گرفته است.

پس از انقلاب اسلامی ایران  پست سخنگویی دولت وهمچنین سخنگویان دولت با فراز وفرودهای زیادی مواجه شده اند. شاید بتوان گفت کمتر منصبی در جمهوری اسلامی با این همه چالش روبه رو شده باشد.

بد نیست در این مجال کوتاه کتابچه سخنگویی دولتهای پس از انقلاب را ورق بزنیم.

نخستین سخنگو
با حکم امام خمینی(ره) در روز 15 بهمن ماه 57 مهدی بازرگان به عنوان اولین نخست وزیر انقلاب اسلامی منصوب می شود. وی پس از پیروزی انقلاب لیست کابینه خود را به اطلاع عموم می رساند. در کابینه بازرگان عباس امیرانتظام به عنوان سخنگوی دولت انتخاب می شود. شور واشتیاق جهانی نسبت به اطلاع یافتن از آرا ونظرات انقلابیون ایران و وضعیت حساس منطقه، سبب می شود که سخنگوی دولت موقت به چهره ای مشهور در کشور ومجامع بین المللی بدل شود. پس از اشغال سفارت ایالات متحده توسط دانشجویان پیرو خط امام، آنها به استناد برخی از اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا علیه عباس امیر انتظام سخنگوی دولت موقت که آن زمان به سفارت ایران در کشورهای اسکاندیناوی منصوب شده بود اعلام جرم می کنند. وی پس از بازگشت به تهران بازداشت شد وپس از بیش از یک سال تحقیقات در دادگاه انقلاب به اتهام اقدام علیه مجلس خبرگان وانقلاب اسلامی به اشد مجازات محکوم شد. با پیگیری های بعضی از چهره های ارشد نظام و همچنین مرحوم بازرگان در دادگاه تجدید نظر این حکم به زندان ابد تقلیل یافت. امیر انتظام در اواخر دهه هفتاد به سبب بیماری وکهولت سن بارها از مرخصی ها طولانی مدت استفاده کرد. وی هنوز اتهامات علیه خود را نپذیرفته است.

سخنگوی پرنفوذ
با روی کار امدن دولت محمدعلی رجایی وی یکی از معتمدین خود را برای پست سخنگویی انتخاب کرد. بهزاد نبوی که در کنار این پست وزارت مشاور دولت را نیز بر عهده داشت، به سبب نزدیکی به محمدعلی رجایی در مدتی کوتاه به یکی از تاثیرگذارترین چهره های دولت بدل شد.اقدامات وی در این پست بسیار فراتر از سخنگویان دولت در سه دهه اخیر بود. این سخنگوی دولت در زمینه سرنوشت اعضای بازداشت شده سفارت آمریکا مذاکرات نفس گیری را با وارن کریستوفر معاون وقت وزارت خارجه ایالات متحده به انجام رساند وسرانجام توافقات طی بیانیه ای که به بیانیه الجزایر معروف شد به اطلاع عموم رسید.

مساله دیگری که بهزاد نبوی در قامت سخنگوی دولت را با هم منصبان خود متمایز می کند نوع واکنش وی به ترور شهیدرجایی وباهنر بود. وی در این زمینه می گوید: پس از انفجار دفتر نخست وزیری ومسجل شدن  شهادت رجایی وباهنر، همکاران مرا به زور به دفتر آقای هاشمی رفسنجانی در مجلس هدایت کردند و جلسه هیأت دولت در دفتر ایشان تشکیل شد. فردای آن روز قرار بود محاصره آبادان شکسته بشود. این اولین عملیات تهاجمی از سلسله عملیاتی بود که نیروهای ما بعد از آن شکست ها و عقب نشانی های اولیه، در آن پیروزی بدست آوردند. در هیأت دولت عنوان شد برای اینکه به این عملیات خدشه وارد نشود ما نباید اخبار واقعه را فعلاً به طور دقیق منعکس کنیم. بنده آن زمان سخنگوی دولت بودم و خبرنگار رادیو و تلویزیون در حضور هیأت دولت با من مصاحبه کرد. من یکبار مصاحبه را انجام دادم و تقریباً همه حاضران بر این عقیده بودند که مصاحبه خوبی نبوده و چهره من غمگین بوده است. توصیه کردند مصاحبه دیگری بکنم. نهایتاً در مصاحبه ای که به تأیید جمع رسید، اظهار داشتم حادثه ای اتفاق افتاده و رجایی و باهنر جراحاتی برداشته اند و در بیمارستان هستند و امیدواریم بهبود پیدا کنند.

این ماجرا بعدها به یکی از ابهامات اصلی مخالفان علیه سخنگوی دولت رجایی بدل شد.

سخنگویی در محاق
پس از شهادت محمد جواد باهنر ، میرحسین موسوی باانتخاب آیت الله خامنه ای رئیس جمهور وقت و رای اعتماد مجلس به نخست وزیری انتخاب شد. به سبب حضور بهزاد نبوی در پست وزارت صنایع سنگین وی از سخنگویی دولت کناره گرفت. همین امر هم سبب شد که مدتی کوتاه احمد توکلی این را در اختیار بگیرد و پس از استعفای وی عملا سخنگویی دولت به محاق رفت ونخست وزیر خود این وظیفه را به عهده گرفت.

در دو دولت اکبر هاشمی رفسنجانی نیز این پست کاملا از چارت قوه اجرایی کشور حذف شد و رئیس جمهور خود عهده دار وظیفه سخنگویی دولت شد هر چند حسن حبیبی معاون اول رئیس جمهور نیز بیشتر در معرض پاسخگویی قرار داشت.

بازگشت سخنگو
با پیروزی سیدمحمد خاتمی در انتخابات دوم خرداد هفتاد وشش وبا توجه به یکی از شعارهای محوری وی یعنی دولت پاسخگو وی تلاش کرد که پست سخنگویی دولت را احیا کند. خاتمی سیدعطاالله مهاجرانی وزیرجنجالی فرهنگ را برای این منصب در نظر گرفت. هرچند که مهاجرانی برای سخنگویی ساختار اداری مناسبی پی افکند اما به سبب اشتغالات دیگر کمتر در هیات سخنگوی دولت ظاهر شد.

سخنگوی جدی
در دولت دوم خاتمی عبدالله رمضانزاده در کناردبیری هیات دولت وظیفه سخنگویی را نیز بر عهده گرفت. حضور وی موجب تحولی جدید در این پست شد. جلسات منظم هفتگی با خبرنگاران و مباحثات جنجال برانگیز رمضانزاده با آنان سبب شد که سبک جدیدی از تعامل رسانه ها و دولتمردان در ایران تجربه شود. در این جلسات از سویی اطلاعات مهم و گاه بسیار حساسی در اختیار رسانه ها قرار می گرفت و از سوی دیگر رسانه ها نیز ابهامات و مسائل خود را با کمترین پرده پوشی با سخنگوی دولت در میان می گذاشتند. با این حال در ماه های اخر دولت خاتمی به سبب برخی اختلافات سخنگو با رئیس دولت این جلسات به صورت منظم برگزار نشد.

سخنگوی همه
هنگامی که محمود احمدی نژاد بر فرش های سرخ پاستور قدم نهاد بسیاری بر این باور بودند که وی به سرعت سخنگویی برای خود انتخاب خواهد کرد. اما با گذشت چند ماه تعلل بسیاری به این نتیجه رسیدند که احمدی نژاد مشتاق است که سخنگویی دولت را خود در اختیار بگیرد.با افزایش پرسش ها درباره سخنگویی دولت محمود احمدی نژاد غلامحسن الهام را با حفظ سمت های دیگر به سخنگویی دولت انتخاب کرد. الهام تجربه سخنگویی در دو قوه دیگر را نیز داشت. با توجه به حمایت تمام قد الهام  وهمسرش از شخص احمدی نزاد به نظر می رسید که ایفای نقش در این پست با کمترین تنش برای وی همراه باشد. اما پیش بینی ها غلط از آب در امد ودر دو سال آخر دولت نهم بسیاری از موضعگیری های سخنگوی دولت با اقدام عملی دولت نهم تکذیب شد. از عزل ونصب ها گرفته تا برخی تصمیمات مهم.

این فعل وانفعالات سبب شد که الهام در ماه های اخیر به انحای مختلف از حضور در برابر خبرنگاران ونمایندگان رسانه بگریزد.

در حال حاضر نیز هرچند که به نظر می رسد اسفندیار رحیم مشایی وجوانفکر به صور گوناگون در نقش سخنگوی دولت جدید ظاهر شده با هم به رقابت می پردازند. باید منتظر ماند ودید که محمود احمدی نژاد چه کسی را برای این پست در نظر گرفته است.

نحسی سخنگویی
اگر به سیر حوادث جمهوری اسلامی توجه کنیم شاهد خواهیم بود که برخلاف بسیاری از نقاط دنیا نشستن شاهین سخنگویی دولت بر دوش افراد نشان بخت بلند انها نیست. نخستین سخنگو از زیر تیغ به زندان ابد رضایت داد. بهزاد نبوی وعبدالله رمضانزاده هم اکنون در زندان به سر می برند. عطاالله مهاجرانی نیز به آن سوی دنیا پرت شده است. با این طالع بلند سخنگویی دولت ، خدا آخر و عاقبت دو سخنگوی دیگر را به خیر کند.