بودجه فرهنگی چگونه و توسط چه نهادهایی هزینه می شود؟

اواسط هفته گذشته جناب آقای کاراندیش،معاون توسعه منابع انسانی و پشتیبانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همراه چند نفر از مدیران این معاونت جهت رسیدگی به مشکلات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم، مهمان استان قم بودند.

غیر از دیدار با استاندار، امام جمعه و شورای شهر و شورای معاونان اداره ارشاد قم، به سفارش خود ایشان، دو دیدار قابل توجه دیگر هم انجام شد، دیدار اول با کارکنان اداره کل ارشاد قم که با گفت و شنودی مستقیم به سوالات کارکنان پاسخ داد، اما دیدار دیگر با حضور انجمن ها و تشکل های فرهنگی قم شامل 7 انجمن خوشنویسی، موسیقی، هنرهای تجسمی و... و همچنین اتحادیه ناشران و تعاونی ناشران قم بود.

پس از بیانات مهمانان، مدیرکل و معاونان، یکی از حاضران با بی سابقه دانستن چنین جلسه ای گفت که تاکنون سابقه نداشته معاون اداری مالی وزارت ارشاد مستقیم با اهالی فرهنگ استان جلسه بگذارد و مشکلاتشان را بشنود، اما آنچه مهمتر بود سخنان خود ایشان که ضمن اشاره به وظایف و مسئولیت های وزارت ارشاد و انتظاراتی که از آن وجود دارد، به اعتبارات آن و اعتبارات سایر دستگاه های فرهنگی کشور اشاره کرد. همچنین با اشاره به تقسیم اعتبارات درون وزارت، مژده ای مهم داد که در درون وزارت ارشاد در این دولت، اعتبارات براساس برنامه های هر معاونت تخصیص می یابد. چنانچه ایشان بتواند به این وعده در عمل وفادار بمانند تغییر مهمی در اقتصاد فرهنگ کشور رخ داده است.

این سخنان بهانه ای شد تا از زاویه ای دیگر به سال اقتصاد و فرهنگ نگاه شود.

وزارت ارشاد و سازمان های فرهنگی تاثیرگذار در فرهنگ عمومی

طبق ماده 2 قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مصوب 1366 مجلس شورای اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مسئول اجرای سیاستهای رسمی نظام جمهوری اسلامی ایران در زمینة فرهنگ عمومی است، وظایف اساسی سی گانه ای که در این ماده شمرده  شده را عهده دار است.

از طرفی شاهد هستیم که سازمان های متعدد، تاثیرات شگرفی در فرهنگ کشور دارند، اعم از صداوسیما، حوزه های علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی و...بدون ورود به تاثیرات اقدامات آنان، معمولا زمانی که مشکلات فرهنگی مورد توجه قرار می گیرد نوک حمله و انتقاد متوجه دولت و وزارت ارشاد است، رفتاری که معمولا صبغه سیاسی آن غالب بر نگاه به عملکرد و محاسبه رفتار تمام سازمان های فرهنگی است.

به نظر می رسد تا زمانی که نتوانیم تقسیم درستی در وظایف و مسئولیت های این سازمان ها به تناسب منابعی که استفاده می کنند، داشته باشیم همچنان در دور باطل شناسایی مقصر ضعف ها خواهیم بود.
محاسبه تاثیرات رفتار دستگاه های فرهنگی چندان آسان نیست، اما یکی از شاخص های مهم در این محاسبه، میزان اعتبارات تخصیصی به این دستگاه ها است.

اعتبارات دستگاه های فرهنگی

آنچه در این جلسه به اعتبارات اشاره شد بسیار مهم است:
اعتبارت کشور در حوزه فرهنگی و اجتماعی 64/5 درصد از بودجه کشور است که رقم قابل توجهی است.
اما تقسیم این اعتبارات در این 64/5% اعتبارات کشور به این شرح است.
فصول ذیل امور اجتماعی و فرهنگی
آموزش 30/5 درصد
فرهنگ و هنر و رسانه 4/5 درصد
بهداشت و سلامت 15/1 درصد
رفاه و تامین اجتماعی 49/1 درصد
تربیت بدنی 0/8 درصد
که جمعا می شود 100% از 64/5 % بودجه فرهنگی و اجتماعی کشور.
اما 4/5% از 64/5% بودجه فرهنگی و اجتماعی کشور که اختصاص به فرهنگ و هنر دارد، به شکل زیر تخصیص یافته است:
نیمی از آن یعنی 49/23% صداوسیما
وزارت ارشاد15/41%
شورای عالی حوزه های علمیه 10 درصد
میراث فرهنگی 9 درصد
سازمان تبلیغات 6 درصد
فرهنگ و ارتباطات 4/35 درصد
اوقاف 1/95درصد
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم 1/84درصد
خبرگزاری جمهوری اسلامی 1/14 درصد
اسناد و کتابخانه ملی 1 درصد
شورای هماهنگی تبلیغات 66/. درصد
بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس 57/. درصد
موسسه آموزشی امام خمینی 32/.درصد
سازمان حج07/.درصد

ملاحظه می شود وزارت ارشاد که متولی فرهنگ عمومی است 15% و بقیه دستگاه های فرهنگی 85% اعتبارات فرهنگی کشور را در اختیار دارند که فقط نیمی از آن متعلق به صدا و سیماست. بدیهی است که عملکرد این سازمان گسترده چه مقدار تاثیر در فرهنگ عمومی خواهد داشت، اما معمولا عملکرد این دستگاه و همچنین سایر دستگاه ها که 35% اعتبارات فرهنگی را در اختیار دارند در انتقادات مربوط به ناهنجاری ها که دولت و وزارت ارشاد مورد انتقاد مستقیم قرار می گیرد، محاسبه نمی شود. یعنی دولت با این که 15% اعتبارات را در اختیار دارد در برابر 85% اعتبارات دستگاه هایی که مدیریت اش خارج از اختیار دولت است، همچنان به عنوان پاسخگوی مشکلات فرهنگی شمرده می شود.

تعیین وظایف مشخص هردستگاه فرهنگی به تناسب اعتبارات تخصیصی

به نظر می رسد لازم است که دولت بجای انفعال، به دلیل وظیفه ای که به عنوان قوه مجریه عهده دار مدیریت فرهنگ عمومی است، با تنظیم لایحه ای وظایف این دستگاه ها را در قبال اعتباراتی که استفاده می کنند، کاملا شفاف کند، تا مشخص شود، چه وظایفی را برای پیشبرد فرهنگ عمومی عهده دارند و در برابر قصور احتمالی قابل ارزیابی باشد.

اما در ادامه این بحث که مسئله بسیار مهم تقسیم اعتبارات در درون وزارت ارشاد و وعده ای که معاون محترم توسعه منابع انسانی برای تقسیم عادلانه یعنی بر اساس برنامه عملیاتی هر بخش دارند، برای پرهیز از اطاله کلام، در بخش دوم خواهم پرداخت.انشاءالله.