اقتصاد در شهری که پایش به مذاکرات وین کشیده شد، نمی چرخد/ بوشهر شهری که سرمایه ها را جذب نمی کند

احسان ميزاني: شهر بندری بوشهر که 4 دهه قبل روزگاری پررونق داشت این روزها رونق گذشته خود را به شدت از دست داده است. شهر تقریبا به دو منطقه ساحلی و شهری تبدیل می شود که در کنار بافت ساحلی محله های قدیمی شهر، بازار، جاده ساحلی، پایگاه نیروی هوایی، دانشگاه و مراکز تفریحی و البته بندرجای گرفته و در آن سوی شهرهم بیشتر بافت های مسکونی و ساختارهای اداری به چشم می خورد. ساختارهای صنعتی شهر بوشهر بیشتر وابسته به بندر و مراکز مرتبط به آن است و از آن جایی که بندر رونق گذشته خود را ندارد این شهر هم دچار رکود اقتصادی، تجاری و صنعتی شده است. البته از سوی دیگر کشف مخازن گاز و نفت در سطح استان بوشهرمانند منطقه عسلویه، کنگان و جم طی 15 سال گذشته باعث شده است نگاه های اقتصادی و تجاری در استان بوشهر از شهرهای مرکزی مثل بوشهر به مناطق دیگر در این استان دوخته شود.       

بخش مهمي از مردم حتي خريدهاي مهم خود مانند پوشاک را از استان هاي همجوار مانند شيراز انجام مي دهند. هيچ مرکز خريد مدرن و تکميلي در استان وجود ندارد. بخش مهمي از وسعت شهر در اختيار مراکز دولتي است. همين جريان سبب شده تا قيمت ملک و زمين در استان به صورت غيرعادي افزايش پيدا کند. استان از ساده ترين امکانات رفاهي هم محروم است. به طور مثال در استان هيچ شهربازي فعالي وجود ندارد. مردم براي تفريح تنها مي توانند به نوار ساحلي مراجعه کنند. براساس برآوردهاي صورت گرفته حداکثر ده دکه روزنامه فروشي فعال در استان وجود دارد. با اين حال تمام روزنامه هاي چاپ تهران با تاخير به بوشهر مي رسد.

پارس جنوبي و بوشهر

نام بوشهر در یک دهه اخیر با نام پارس جنوبی و شمالی گره خورده است بسیاری فکر می کنند بودن یکی  از بزرگترین مخازن گازی دنیا در این استان یعنی رونق؛ در حالیکه اینگونه نیست. این استان در حال حاضر یکی ازمناطق محروم جنوب ايران است كه با شكوه و عظمت  خود در دوران زندیه فاصله اي بسيار دارد. به گفته يکي از فعالان اقتصادي استان، در حال حاضر پیشرفت اقتصادی یک استان بستگی به ارتباط آنها با مرکز دارد که بوشهر بر خلاف استان های اصفهان، تبریز و مازندران از این  لحاظ  وضعیت خوبی ندارد. بوشهري ها برخلاف استان هاي مرکزي کشور از نفوذ در نهادهاي دولتي بي بهره مانده​اند و مانند بسياري از استان هاي نوار ساحلي و همچنين استان هاي مرزي شرايط سختي را مي گذرانند. نويسنده برنامه بازسازي مناطق مرزي کشور در مورد دلايل بي توجهي به اين استان ها مي گويد:« سياست گذاري براساس توسعه مرکز محور بوده است و حتي در سال هاي پس از جنگ و با وجود برنامه هاي سازندگي هم استان هاي نوار ساحلي و مرزي کشور از توسعه بي بهره ماندند. در نهايت شرايط به سمتي رفت که استان هاي مانند بوشهر با وجود پتانسيل هايي مانند سواحل و بنادر چندان رونق نگرفتند.» شرايط شهر و همچنين بررسي صنايع استان نشان مي دهد، بوشهر با رونق اقتصادي فاصله بسياري دارد.

 برخي ناظران بيروني و کارشناسان اقتصادي براي بوشهر از لقب «درياچه يخ زده کاکتوس» استفاده مي کنند. منظور آنان عدم توسعه يافتگي در بوشهر و همچنين سختي کسب و کار است. يکي از فعالان اقتصادي بوشهر چنين شرايطي را اينگونه توضيح مي دهد:« قدرتي در بوشهر وجود ندارد. سخن من تنها نیست بلکه نتیجه جلسات متعدد اعضای اتاق درباره عدم توسعه استان است. البته این موضوع ریشه  دیرینه دارد به عنوان نمونه مرحوم پدرم بعنوان رئیس اتاق بازرگانی بوشهر قبل از انقلاب به عربستان پارچه صادر می کردند.او در سال 58  تصمیم به احداث  یک کارخانه 800 تنی  تولید پارچه بافی گرفتند  که مجوز آن به جای بوشهر برای آمل صادر شده است.»

رئيس اتاق بازرگاني بوشهر از سه عامل بازدارنده توسعه بندر بوشهر اینگونه سخن می گوید:« حتی فعاليت هاي کشاورزي هم در بوشهر به دليل اینکه  زمین  های مرغوب بوشهر از لحاظ حاصلخیزی در اختیار نیروی هوایی  و دریایی ارتش قرار گرفته ،وجود خارجي ندارد.»

  چرا بوشهر توسعه پيدا نمي کند؟

روايت ها در مورد عدم توسعه بوشهر واحد است. استاني با وسعت  حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربّع، جمعیّتی برابر ۸۸۶٫۲۶۷ نفر حتي با استان هاي مجاور خود نيز عقب مانده است.

این استان از شمال به استان خوزستان و قسمتی از کهکیلویه و بویراحمد، از جنوب به خلیج فارس و قسمتی از استان هرمزگان، از شرق به استان فارس و از غرب به خلیج فارس محدود است. استان بوشهر با خلیج فارس بیش از ششصد کیلومتر مرز دریایی دارد و از اهمیّت راهبردی و اقتصادی برخوردار است. با اين وجود به نظر مي رسد که شرايط اقتصادي بوشهر با موقعيت آن همخواني نداشته باشد. در این استان در مقابل هر ۱۰۰ زن ۱۰۴ نفر مرد وجود دارد.

این نسبت در بین اطفال کمتر از یک ساله برابر ۱۰۵ و در بین بزرگسالان (۶۵ساله و بیشتر) برابر ۱۰۷ بوده‌است. شرايط اجتماعي مردم بوشهر نشان مي دهد، رفتارهاي همچون اعتصابات کارگري در استان به ندرت رخ داده است. روحيه خاص مردم جنوب و عدم توسعه شهر و حضور بنگاه هاي بزرگ صنعتي دليل اصلي آرامش دروني بوشهر است. اما با اين وجود سابقه خوبي از راه اندازي کسب وکار در استان وجود ندارد. استان بوشهر حداقل براساس آمارهاي رسمي شرايط بدي ندارد ولي تحقيقات ميداني خبر از رکود دامنه دار در استان دارد. با اين حال يک گزارش دولتي در مورد بوشهر مي نويسد:« منطقه بوشهر به لحاظ موقعیت سوق الجیشی و وجود شرکت‌های بزرگ نفتی واجرای طرح‌های صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی بوشهر و کشتی سازی، نیروی انسانی فعال استان‌های مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب کرده‌است.

در داخل منطقه نیز جابجایی جمعیّت افزایش یافته‌است، زیرا به علّت کمبود امکانات کشاورز بویژه کمبود آب و زمینهای مورد نیاز و نبودن امکانات رفاهی و نیز پایین بودن سطح درآمد کشاورزان، مهاجرت روستائیان به شهرهای استان شدت گرفته‌است. به علّت نزدیک بودن این استان به شیخ نشینهای خلیج فارس، عدّه‌ای از اهالی منطقه، برای کار و امرار معاش به کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس ودریای عمان مهاجرت کرده‌اند.» از گزارش اين نهاد دولتي به خط پاياني مي توان استناد کرد. نرخ بيکاري بوشهر بيش از يازده درصد عنوان شده است. ا شرايط عيني استان نمادي از رونق کسب و کار را نشان نمي دهد.

بوشهر با اقتصاد بي جان

مدير يکي از بزرگترين واحدهاي صنعتي استان روايت مي کند طي 8 سال گذشته بيش از نيمي از کارگران خود را اخراج کرده است و نيمه باقي مانده هم به صورت يک ماه در ميان کار مي کنند. او اعتقاد دارد، شرايط اقتصادي سبب شده تا رونق صنعتي از بين برود. روايت هاي پراکنده مديران صنعتي استان نشان مي دهد بخش مهمي از صنايع استان ورشکسته شده اند.

منطقه ويژه اقتصادي، شهرک هاي صنعتي و بندر هم اقتصاد بوشهر را رونق نداده است. گزارش هاي رسمي شرايط اقتصاد بوشهر را چنين تفسير مي​کند:« بوشهر، پیش از بسیاری از شهرهای مهم ایران دارای صنایع جدیدی از قبیل یخسازی و برق بوده ‌است. مردم بوشهر از اولین ایرانیانی بودند که با مجله و روزنامه آشنا شدند. یکی از نخستین شهرهایی که کارخانه چاپ سنگی را وارد کرد، بوشهر بود; از همین رو در بوشهر روزنامه‌های زیادی همچون «مظفری»، «خلیج ایران» و «ندای جنوب» به چاپ و نشر می‌رسید. هم اکنون استان بوشهر با توجّه به موقعیت استراتژیک خود و داشتن منابع و صنایع مختلفی نظیر نفت و گاز، بویژه میدان گازی پارس جنوبی در عسلویه وکنگان به عنوان بزرگ‌ترین منبع مستقل گازی در جهان و وجودپالایشگاه عظیم گاز در جم و نیز دارا بودن یکی از مهم ترین ترمینال‌های صادرات نفت خام جهان در جزیره خارک و همچنین اجرای طرح‌های کلان صنعتی از قبیل نیروگاه اتمی بوشهر، کشتی سازی و مانند اینها، انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک، سیمای خود را به ‌عنوان یکی از مناطق مهم صنعتی و اقتصادی جهان تغییر دهد. اقتصاد استان به بخش‌های کشاورزی، دامداری، شیلات و تا حدودی به صنعت متکی است. این استان از نظر تولید خرما یکی از استانهای مهم کشور می‌باشد علاوه بر این صید ماهی یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی مردم این استان را تشکیل می‌دهد. صنایع این استان نیز به دو بخش صنایع دستی و ماشینی تقسیم می‌شوند و مهمترین آنها را صنایع کشتی و لنج سازی، توربافی، کوزه، سفال و... تشکیل می‌دهد. به غیر از شرکت ملی صنایع دریایی و نیروگاه اتمی مالکیت صنایع استان عمدتاً به بخش خصوصی تعلق دارد.بوشهر گاز: سایت جامع گاز استان بوشهر - آخرین خبرهای گاز و صنعت گاز در بوشهر» با اين حال هيچ نشانه اي از رونق در بوشهر حداقل از ظاهر منطقه ويژه اقتصادي استان قابل درک نيست. رئيس اتاق بوشهر در اين مورد چنين توضيح مي دهد:« نمی دانم چه اراده ای در کار  بود که نمي خواست بوشهر پیشرفت کند.»

فعالان اقتصادي بوشهر هم چندان براي مذاکرات و فعاليت هاي لابي گري براي رونق اقتصادي استان علاقه خاصي از خود بروز نمي دهند.

سرمايه گذاري در بوشهر

استان به دليل نزديکي به بندر مي تواند، پتانسيل خوبي براي فعاليت هاي تجاري و صنعتي با هدف صادرات باشد. اما قيمت زمين در استان بسيار بالا است ولي امکانات هم در اختيار استان نيست. به طور نمونه براي راه اندازي يک کارخانه و حتي انبار کالا به طور حتم با مشکل تامين انرژي مواجه مي شويد.

با اين حال مسولان دولتي استان به شدت اين گمانه را رد مي کنند و در گزارشي در مورد وضعيت برق و آب استان چنين قضاوت مي کنند:« نیروگاه گازی تولید برق کنگان ، بوشهر ، خارک ، نیروگاه اتمی بوشهر که در صورت بهره برداری بیش از هزار مگاوات برق در فاز اول تولید و به ظرفیت تولید برق کشور و استان خواهد افزود.قرار داشتن 70 درصد منابع گازی کشور در استان و پروژه های عظیم پارس جنوبی ، میدان گازی پارس شمالی ، پالایشگاه فجر ( ولی عصر کنگان) و مجتمع پتروشیمی خارک . برخورداری از 13 درصد ظرفیت تولید نفت در مناطق خشکی و 70 درصد تولید نفت فلات قاره کشور.» سهم اين نيروگاه ها و منابع براي تامين نيازهاي استان چندان بالا نيست.

حتي يکي از اعضاي بخش خصوصي استان در اين مورد مي گويد:« در سطح کلان و مدیریتی که هیچ سهمی ندارند حتی در سطوح پایین نیز خیلی کم از بوشهری ها استفاده می کنند.اما از جنبه مالی ،از هزار متر مکعب گاز، 2 ریال به بوشهر تعلق می گرفت که در حال حاضر آن هم لغو شد. ساحل سازی کنار دریا که وزارت نفت انجام داده از همان 2 ریال بوده است.»

چنين شرايطي سبب شده تا اهالي اقتصادي بوشهر به ديگران توصيه کنند براي سرمايه گذاري به استان وارد نشوند. اين در حالي است که در بسياري ديگر از استان هاي کشور تمامي فعالان اقتصادي وحتي مسولين ادارات دولتي از سرمايه گذاران مي خواهند با تمام توان به استان آنها بروند. قضاوت يک فعال اقتصادي در مورد شکست سرمايه گذاري در بوشهر چنين است:« بله اما عمدتا با شکست مواجه  می شود. بخش خصوصی  تمام تلاش خود را برای توسعه بوشهر انجام داده است اما کسی به حرف ما گوش نمی کند. بيشترين صادرات استان ميعانات گازي است. ساختار اقتصادی بوشهر که برای مردم درآمد زایی داشته باشد تجارت است. که متاسفانه در حال حاضر محدود به تهران شده است.در واقع استان بوشهرهیچ سهمی در صادرات ندارد ضمن اینکه صادرات مقرون به صرفه نیست.»

بوشهري ها هرچند اين روزها نامشان در مذاکرات هسته اي و محافل خبري بارها برده مي شود ولي خود از همچنان در همان شرايط سخت به فعاليت هاي اقتصادي و زندگي ادامه مي دهند.

3535