چرا اردوغان به باکو رفت؟

رجب طیب اردوغان که در دهه گذشته در قامت نخست وزیر ترکیه همواره پس از هر انتخاباتی که پیروز میدان بود اولین سفر خارجی خود را به باکو انجام میداد این بار در مقام رییس جمهور پس از سفر به قبرس ترک نشین دومین دیدار خارجی یکروزه اش را که از سه شنبه شب شروع و روز چهارشنبه 12 شهریور به پایان رسید، از جمهوری آذربایجان به عمل آورد که بیشتر از قبل مورد عنایت و توجه الهام علیف واقع شد؛ به طوریکه او اولین مقام خارجی بود که در هتلی جدید اسکان داده شد و نشان حیدر علیف- بالاترین نشان دولتی آذربایجان- بدست همتای آذریش بر سینه اش نصب گردید. 

پیش از سفر اردوغان اخباری مبنی بر کن لم یکن شدن روادید یکساله کثیر المسافره رانندگان ترک و ضرورت اخذ 3 بار روادید در طول یکماه توسط آنها در برخی رسانه های ترکیه منتشر شد که در صورت عدم تکذیب از سوی طرف آذری می توانست بر نتایج این سفر اثر منفی بگذارد.
این سفر در حالی صورت گرفت که اردوغان از روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان نیز برای شرکت در مراسم تحلیفش دعوت کرده بود که از سوی آذربایجان آرتور راسی زاده نخست وزیر و از سوی ارمنستان اداورد نعلبندیان وزیر امور خارجه در این مراسم حضور یافته بودند.
دعوت از طرف ارمنی در برخی محافل آذربایجان با ناخرسندی مواجه شده بود. پیشتر نیز برخی محافل آذری از دلجویی تلویحی اردوغان از ارامنه بواسطه کشته شدنشان در جریان جنگ اول جهانی (15آوریل 1915) گله مند شده بودند.
لازم به ذکر است که ارمنستان درسال 2015 به مناسبت یکصدمین سال حادثه ای که قتل عام ارامنه به دست ترکان عثمانی میداند، قصد دارد از اردوغان نیز برای شرکت در این مراسم دعوت بعمل آورد؛ این درحالیست که دولت ترکیه آنرا قتل عام نمیداند و معتقد است تاریخدانان باید این موضوع را مورد بررسی قرار دهند.

در سال 2009 نیز انعقاد دو سند از سوی وزرای خارجه ترکیه و ارمنستان واکنش شدید باکو را به دنبال داشت که البته در صورت تصویب مجالس دو کشور و اجرایی شدن میتوانست به بازگشایی سفارتخانه ها و مرزهای دو کشور منجر شود. هرچند که ادعای تکراری قتل عام ارامنه توسط ترکها در آن مقطع مانع از تصویب اسناد مذکور در مجلس ترکیه گردید.
هر چند مقامات دولتی باکو نسبت به برخی چراغ زردهای متمایل به سبز اردوغان به ایروان سکوت اختیار کرده اند، اما محافل سیاسی غیردولتی از هم اکنون نسبت به بازگشایی احتمالی سفارتخانه ها و مرزهای ترکیه و ارمنستان
ابراز نگرانی می‌کنند. البته آنکارا بازگشایی مرزهایش با ایروان را منوط به بازگرداندن حداقل دو شهر اشغالی آذربایجان نموده است که این نیز باکو را قانع نمی‌کند. این درحالیست که باکو انتظار دارد ترکیه متحد نظامی این کشور باشد .
برغم اینکه برقراری روابط آنکارا- ایروان قبل از تخلیه اراضی اشغالی آذربایجان توسط ارمنستان میتواند کلیت روابط ترکیه و آذربایجان را تحت تاثیر قرار دهد، اما دو طرف با اجرای طرحهای استراتژیک انرژی و حمل و نقل پیوندهای قابل توجهی بایکدیگر برقرار کرده اند.
در سفر اردوغان به عنوان رییس جمهور نیز دو طرف بار دیگر بر اهمیت طرحهای اجرا شده و ضرورت اجرای طرح انتقال گاز تاناپ و بهره برداری از خط آهن قارص-تفلیس-باکو تاکید گردید. مزید بر اینها اردوغان بر افزایش مبادلات تجاری دو کشور تا 15 میلیارد دلار در سال تاکید کرد.
در بخش همکاریهای امنیتی نیز برچیده شدن دستان یاران فتح الله گولن که اردوغان از او و عواملش به عنوان دولت موازی یاد کرده و از دسامبر 2013 مبارزه بی امانی را علیه آنها آغاز کرده از مهمترین اهداف رییس جمهور جدید است. اردوغان، ادامه مبارزه را به داود اوغلو نخست وزیر مورد علاقه اش سپرد و در سفر چند ماه پیش خود به باکو که در لباس نخست وزیر پس از پیروزی در انتخابات شهرداریها در مارس 2014 انجام داده بود با ارایه فهرستی از الهام علیف خواسته بود نسبت به تصفیه آنها اهتمام ورزد که اتفاقاً مقبول و محقق شد. گفته میشود اردوغان خواستار تعطیلی دانشگاه قفقاز و شبکه تلویزیونی خزر که وابستگی زیادی به گولن دارند، نیز شده است.
به نظر میرسد در فرصت آتی که احمد داود اوغلو نخست وزیر جدید ترکیه اولین سفرش را به باکو انجام خواهد داد دو طرف جزییات بیشتری از مسایل مبتلابه مناسبات فی مابین را مورد مذاکره و تصمیم گیری قرار دهند.
آنچه روشن است این است که نگرانی آذربایجان از احتمال برقراری روابط ترکیه با ارمنستان در دوره ریاست جمهوری اردوغان رو به افزایش است که در صورت وقوع، قبل از حل بحران قره باغ کوهستانی مناسبات باکو-آنکارا با چالش جدی روبرو خواهدشد.