اوپک شاید مهم‌ترین کارتل نفتی دنیا باشد که 42 درصد از تولید نفت دنیا را به خود اختصاص داده، اما مطالعه روند تغییرات سهم اوپک در بازار نفت و قیمت نفت در 54 سال گذشته نشان می‌دهد که سیاست‌های سایر تولیدکنندگان نفت، بیش از سیاست‌های اوپک روی بازار این کارتل اثر داشته است.
در سال 1960 میلادی کشورهای ایران، کویت، عراق، عربستان سعودی و ونزوئلا اقدام به ایجاد سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) کردند تا کنترل بازار نفت را در دست بگیرند و بر روند تغیرات قیمت نفت در دنیا احاطه داشته باشند. هدف اصلی ایجا این کارتل نفتی در سال 1960 میلادی کاهش تاثیر غربی ها بر رگ حیات اقتصادهای خاورمیانه یعنی نفت بوده است، ولی مطالعه روند تغییرات سهم اوپک در بازار جهانی و نوسانات قیمت این منبع عظیم انرژی نشان می دهد که این هدف چندان محقق نشده است.
بر اساس آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا و اوپک، در سال 1960 میلادی این کارتل نفتی 53.9 درصد از بازار نفت دنیا را در اختیار خود داشت. در این زمان صنعت نفت در کشورهای عضو اوپک ملی شد و تسلط شرکت های غربی روی بازار نفت کشورهای خاورمیانه کاهش پیدا کرد. در این زمان متوسط قیمت واقعی نفت (که با نرخ تورم تعدیل شده است) در بازار جهانی برابر با 20 دلار آمریکا بود. در این زمان، قیمت نفت در بازار جهانی در کمترین سطح قرار داشت ولی اوپک بیشترین سهم از بازار نفت را به خود اختصاص داده بود. با گذشت زمان، سهم این سازمان در بازار نفت نزول پیدا کرد.
در جریان جنگ اعراب با اسراییل در سال 1973، اوپک اقدام به محدود کردن صادرات نفت خود به آمریکا کرد و به دنبال آن تولید نفت در بازار جهانی را تنزل داد. این مساله زمینه را برای افزایش قیمت نفت در دنیا فراهم کرد و در جریان این سال ها بود که قیمت هر بشکه نفت در بازار جهانی 300 درصد رشد کرد. در دهه 1980 میلادی اوپک 46.9 درصد از بازار نفتی دنیا را در تصاحب خود داشت. اما محدودیت صادرات نفت اوپک به کشورهای غربی شوک دیگری هم به بازار وارد کرد. در اواخر دهه 1980 میلادی قیمت واقعی (تعدیل شده با تورم) نفت در بازار جهانی برابر با 100 دلار آمریکا بود که آسیب زیادی رابه اقتصادهای صنعتی و مصرف کننده نفت وارد کرد.
در این زمان بود که کشورهای غربی سرمایه گذاری در حوزه های نفتی دریای شمال را آغاز کردند؛ زیرا با توجه به قیمت واقعی نفت در آن سال ها، استخراج نفت از این حوزه ها مقرون به صرفه بود. افزایش تولید نفت از حوزه های نفتی دریای شمال و آلاسکا به تدریج زمینه را برای کاهش سهم اوپک در بازار تولید نفت در دنیا فراهم کرد. در نتیجه این سیاست کشورهای غربی که مستقیما عرضه بازار نفت دنیا را هدف قرار داده بود، سهم اوپک در بازار جهانی نفت کاهش یافت و سهم اوپک در عرضه نفت جهانی در دهه 1980 به 27.2 درصد رسید.
در این زمان قیمت واقعی نفت (تعدیل شده بر مبنای تورم) کمتر از 40 دلار آمریکا بود؛ ولی این وضعیت دوام نیاورد و همین قیمت پایین نفت سبب شد تا نفت تولیدشده در دریای شمال به انبارهای ذخیره نفت منتقل شود و در حوزه هایی که امکان کاستن حجم تولید وجود داشت، حجم تولید کمتر شود. به دنبال این روند، سهم اوپک در بازار جهانی دوباره رشد کرد و در دهه 1990 میلادی به 36.4 درصد تولید نفت دنیا رسید و این روند افزایشی تا سال 2009 میلادی ادامه پیدا کرد. تا اینکه در سال 2009 میلادی اوپک 44.7 درصد تولید نفت دنیا را به خود اختصاص داده بود.
در این زمان قیمت تعدیل شده نفت در بازار جهانی برابر با 100 دلار آمریکا بود. از سال 2009 میلادی تاکنون روند تغیرات قیمت نفت در بازارجهانی نوسانات زیادی داشته است. در سال 2010 میلادی قیمت هر بشکه نفت در بازار جهانی بعد از تعدیل با نرخ تورم به حدود 60 دلار می‌رسید، ولی در سال 2013 و اوایل 2014 میلادی دوباره از مرز 110 دلار فراتر رفت. البته در ماههای اخیر قیمت این منبع انرژی در بازار جهانی سیر نزولی به خود گرفته است و سهم اوپک هم به 42 درصد تولید نفت در بازار جهانی تنزل یافته است.
نکته جالب توجه اینجاست که در سال 2014 میلادی هم دلیل کاهش سهم اوپک در تولید نفت دنیا و کاهش قیمت این منبع انرژی در دنیا سیاستی بود که کشورهای غربی اتخاذ کردند؛ در این سال تولید نفت شیل در آمریکا رشد کرد و سبب شد تا سهم اوپک در بازار جهانی تنزل پیدا کند و قدرت این کارتل نفتی را در بازار جهانی کمتر کند. در واقع سیاست های کشورهای غربی در جهت تاثیر گذاری روی عرضه نفت دنیا، همواره تاثیر مستقیمی روی شرایط اوپک در بازار جهانی دارد و نقشی که این سازمان روی قیمت نفت و سهمش در بازار نفتی دنیا دارد، بسیار کمتر از سهم سیاست های غربی روی بازار نفت است.
برای تماشای اینفوگرافیک روند 60 ساله تولید و قیمت نفت می توانید اینجا را کلیک کنید.
3939
نظر شما