سعید جعفری پویا - اوضاع در ترکیه همچنان پیچیده است.بعد از انتخاباتی که نتایجش با شگفتی نسبی ناظران سیاسی همراه بود حالا هر روز بحرانی تازه در سپهر سیاسی این کشور رخ نمایی می کند. بعد از ماجرای دنباله دار حمایت یا عدم حمایت ترکیه از جریان ستیزه جوی داعش حالا درگیری با کردها و پ.ک.ک هم به مسائل مورد مناقشه کاخ سفیدِ آنکارا افزوده شده است. روندهایی که برخی با دیده بدبینی به آن می نگرند و معتقدند همه این اتفاقات در راستای پیاه سازی سناریوی اردوغان پی گرفته شده است. موضوعی که جعفر حق پناه چندان با آن موافق نیست و استدلال می کند این مشکلات کار را برای عدالت و توسعه سخت تر کرده است. این استاد دانشگاه معتقد است ائتلاف میان اردوغان و رقیب دیرینه در دقیقه ۹۰ بر سر تشکیل دولت ائتلافی حاصل خواهد شد. مشروج گفتگوی حبرآنلاین با استاد دانشگاه و کارشناس مسائل خاورمیانه را می خوانید.
وضعیت سیاست داخلی ترکیه پس از انتخابات چگونه است. پس از انتخاباتی که عدالت و توسعه نتوانست اکثریت نسبی را به دست آورد حالا بحران های داخلی در این کشور به شکل در هم تنیده ای بروز و ظهور می کند. برخی معتقدند این اتفاقات عمدا از سوی اردوغان در پیش گرفته شده تا با این اقدام بتوانند نظر مثبت جریان های ناسیونالیست را جلب نمایند تا در انتخابات تکراری احتمالی بتوانند به اکثریت مطلق برای تشکیل دولت به صورت تنها دست یابند.
می توان جریان را برعکس هم دید. یعنی به جای اینکه ما مبنا را بر این بگذاریم که به خاطر شکست نسبی آک پارتی در انتخابات اخیر این بحران ها بروز یافته، در نظر بگیریم تنش با پ.ک.ک و درگیری با جریان هایی مانند داعش باعث شکست اردوغان و حزبش شده است. یعنی مشکلاتی که از قبل وجود داشت باعث شود این وضعیت بحرانی پدید آید و عدالت و توسعه را برای نخسین بار از موقعیت انحصاری و تک حزبی خارج کند.
اما توجیه چنین اتفاقی چیست؟
توجیه این است که چند مشکل در چند سال گذشته به صورت مزمن در سطح جامعه سیاسی ترکیه پدید آمد که هیچ راه حلی برای آن پیدا نشده بود و آک پارتی به صورت کجدار و مریز با آن برخورد می کرد. یکی مسئله کردها و دوم موضوع جریان های سیاسی رو به رشدی که در سوریه بوند و از حمایت ترکیه هم برخوردار شدند. در واقع این شکست نسبی عدالت و توسعه به نوعی پاسخ جامعه ترکیه به این دو مسئله است و نشان دهنده نارضایتی این جامعه به این مسائل است. وگرنه از منظر اقتصادی اگرچه که رشد ترکیه همانند سالهای نخستین حکمرانی آک پارتی نیست و با بحران اقتصادی مشکلاتی در این کشور پدید آمده است اما همچنان اوضاع اقتصادی در این کشور مساعد و مطلوب است. از این بابت فکر می کنم حتی مشکلاتی که عدالت و توسعه با جریان های سیاسی دیگر مانند جماعتی ها و یا ارتش داشت هم خیلی مسئله ساز نبود. اما این دو موضوع بسیار مهم و ساختاری است و جمعیت زیادی از مردم ترکیه را با خود درگیر می کند. میلیون ها علوی هستند که از سیاست ترکیه در سوریه ناراضی هستند و میلیون ها کرد که از لاینحل بودن مسئله آشتی کردی ناراضی اند. این باعث می شود در واقع هم رای حزب دموکراتیک خلق ها که نماینده کردهاست بالاتر رود و هم بخشی از علویان به ج.ه.پ اقبال پیدا کنند چرا که آقای قلیچ داراوغلو علوی است و بخشی از ناکارآمدی آک پارتی در حفظ انسجام و تمامیت سرزمینی هم شعله ور می شود.
بر این اساس شما پاسخ هایی که عدالت و توسعه به اقدامات ناامن ساز منطقه ای و داخلی مفید و کافیست؟
ببینید اقداماتی که امروز آک پارتی انجام می دهد دفعتا و کوتاه مدت است و با توجه به در جریان بودن موضوع انتخابات سعی می کند با دو حرکت هم به ظاهر علیه جریان های تکفیری داعش و در حقیقت بیشتر کردها بجنگد تا هم آرای قبلی که به سمت م.ه.پ و ناسیونالیست های ترکیه رفت را به سمت خود جذب کند و هم خط و نشانی برای کردها بکشد و از طرفی هم به نوعی سعی کند ابتاری عملی را رد سطح منطقه ای به دست آورد و به شکلی ناراضتی متحدانش مانند آمریکا را به رضایت مندی نسبی تبدیل کند. با توجه به اینکه قرار شده در امر آموزش نیروهای ناراضی بشار اسد از نوع نیروهای نسبتا متعادل و همچنین واگذاری پایگاه هایی برای آمریکا همکاری نشان دهد.
اما اگر قدری تحولات را بعد از برگزاری انتخابات بیشتر مورد توجه و کاوش قرار دهیم کمی اوضاع تغییر نکرده و جنبه کردستیزی دولت اردوغان شدت نگرفته؟ در حالیکه این همان دولتی است ک در حل مسئله کردی پیش قدم شد و گفتگوها با پ.ک.ک و مذاکره با اوجالان را دستور کار خود قرار داد. اینها در کنار اینکه عدالت و توسعه نتوانسته در دور اول هم آرای لازم را کسب کند گمانه ها در رابطه با تاکتیکی و کوتاه بودن روند تازه عدالت و توسعه شدت داده است تا از این طریق اک پارتی بتواند احزاب کردی را کنار بزند. احزابی که آرای بالای ۱۰ درصدی آنها اصلی ترین دلیل شکست نسبی عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی بود.
همانطور که اشاره کردم آک پارتی صداقت لازم را در حل و فصل مسئله کردی نداشته و نتوانسته اعتماد کردها را جذب کند. مشخص هم هست که از همان ابتدا این پروژه ترکی بود و کردها در طراحی این پروژه گشایش کردی نقشی نداشتند بنابراین از همان ابتدا مشخص بود در یک جاده یکطرفه ای در حال حرکت هستند. به هر حال کردها متوجه می شدند. البته این را هم در نظر داشته باشید سیاست آک پارتی در قبال کردها ضمن اینکه خیلی معطوف به حل کامل نبود اما توام با امتیازات قابل توجه بود که باعث میشد تا مقطعی پیش بخش زیادی از آرای کردی را داشته باشد. اما اینبار به دلیل اینکه سیاست ترکیه در سوریه ضد کردی شد باعث فضا قدری متفاوت شد و از نظر گرایش های هویتی کردها به گونه ای پیش رفت که کردها احساس کنند که می توانند خود را در سبد آرای ده درصدی قرار دهند. این موضوع البته از سال گذشته و انتخابات ریاست جمهوری و نامزدی آقای دمیرتاش شروع شد و مشخص بود که بالاخره کردها وقعیت خود را تثبیت می می کنند. به نظر می رسد ما باید تاثیر مثبت سیاست خارجی بر محیط سیاست داخلی ترکیه بیشتر بدانیم و از این جهت ترکیه بسیار با کشورهایی مانند ایران متفاوت است.
با این تفاسیر الان شما شرایط را چگونه می بینید؟ با علم به اینکه مذاکرات برای تشکیل دولت ائتلافی دست کم تا این لحظه به جایی نرسیده. آیا برگزاری انتخابات مجدد محتمل ترین سناریو است؟
همجنان پروسه مذاکره برای دولت آتی در پیش است و احتمال دارد در دقیقه ۹۰ مذاکرات جاری بین ج.ه.پ و آ.ک.پ به نتیجه برسد. چون بالاخره ج.ه.پ یک حزب سابقه دار است و کادرهای قوی دارد و آنها پرنسیب لازم را بر خلاف م.ه.پ فعلی دارد و احتمالا شاید بتوانند به شکلی به توافقی برسند. توافقی که البته برای هر دو طرف خیلی دردناک است و باید از بسیاری از شعارهای پیشین خود عدول کنند و این شاید زمانبر باشد اما نامحتمل نیست.
چرا احتمال تشکیل ائتلاف عدالت و توسعه با جریان های دست راستی را زیاد نمی دانید؟
برای اینکه جریان آقای باغچه لی جریانی کم تجربه است و نسبتا به این بلوغ لازم نرسیده که به دولت سازی و ائتلاف سازی روی آورند ولی در مورد ج.ه.پ این امکان بیشتر است و من بعید می دانم که اردوغان فعلا بتواند با دست راستی ها به توافق برسد اگرچه که به لحاظ پایگاه اجتماعی اشتراکات بیشتری میان عدالت و توسعه و دست راستی ها وجود دارد.
اگر انتخابات دوباره برگزار شود چطور؟ این احتمالی که کردها این حد نصاب ۱۰ درصدی را کسب نخواهند کردو از بازی خارج می شوند و عدالت و توسعه می تواند بیش از ۵۰ درصد رای بیاورد محتمل است؟
در شرایط فعلی در مورد رهبر م.ه.پ پرونده سازی هایی صورت می گیرد و بستگی دارد که موقعیت آقای دمیرتاش و برخی از نخبگان برجسته حزبی به چه شکلی باشد؟ اگر خیلی شرایط به سمت عمیق شدن پیش رود به نظر می رسد امکان بعضی رفتارهایی که تخلفاتی را هم با خود به همراه دارد وجود دارد و در این شرایط شاید به شکلی م.ه.پ به آن ۱۰ ردصد خود نرسد.
49308
نظر شما