حرف حساب خانواده های تک نفره چیست؟/ این هم مصیبتی است تازه؟!

جلوی در خانه‌اش همان‌طور که کیسه کوچک خریدش را روی زمین می‌گذارد و کلید را در قفل می‌چرخاند با لبخند می‌گوید: «من نمی‌دونستم به کسانی که یک‌‌نفره هم زندگی می‌کنند می‌گن خانوار! پس الان تعداد امثال ما زیاد شده. عجب!»

نامش محسن است و حال پنج سال است تنها زندگی می‌کند. درست از وقتی که مادرش از دنیا رفت و سهم‌الارثش را گرفت. محسن ٣٤ساله آپارتمان کوچکی در خیابان سهروردی رهن کرده و در آن روزگار می‌گذراند. محسن می‌گوید همه‌چیزش یک‌نفره است و با لبخند و شادمانی می‌گوید: «حتی یخچالم». وارد خانه‌اش که می‌شوی می‌بینی واقعا همه‌چیزش یک‌نفره است، کاناپه‌ای تخت‌خواب‌شو در نشیمن قرار داده و شب‌ها آن را شکل تخت می‌کند و روبه‌روی تلویزیون لم می‌دهد و فیلم نگاه می‌کند. در فریزرش را که باز می‌کنم، می‌بینم حتی بسته‌بندی آذوقه‌هایش نیز یک‌نفره است.

او می‌گوید: «برای هر وعده خورشتی که درست می‌کنم، پنج تکه گوشت در غذا می‌اندازم که برای دو وعده‌ام جواب می‌دهد. برای همین هر بسته از گوشت‌ها تنها پنج تکه است. در کابینت‌هایش هم چیز زیادی پیدا نمی‌شود. چند تکه ظرف و ظروف ساده و با سلیقه و مقداری حبوبات، تمامی دارایی محسن در آشپزخانه است.

او که در شهرداری کار می‌کند و انگار از این وضعیت ناراضی نیست، دلیل ازدواج‌نکردنش را این‌طور بیان می‌کند: «من این خانه را ٧٠ میلیون رهن کرده‌ام. ٧٠ میلیونی تمام دارایی‌ام است، حقوق یک‌میلیون‌و٥٠٠ هزارتومانی شهرداری را هم به آن اضافه کن. من اگر بخواهم زن بگیرم حداقل ٢٠ میلیون این پول را باید برای عروسی و مخارج آن کنار بگذارم. با ٥٠ میلیون در کجای این شهر می‌شود یک خانه مناسب برای دو نفر پیدا کرد؟»

بعد هم درحالی‌که میوه‌ها را در یخچال جا می‌دهد می‌گوید: «چه جالب. به من می‌گن خانوار...»آماری که روز دوشنبه از سوی مرکز آمار کشور منتشر شد، نگران‌کننده به نظر می‌رسید. مدیرکل اطلاعات، آمار و مهاجرت سازمان ثبت احوال، از بروز تغییر و پدیده‌های نوظهور در خانواده‌های معاصر ایرانی خبر داد و گفت: روند تشکیل خانواده‌های تک‌نفره و زوجی نسبت به گذشته افزایش داشته است.

علی‌اکبر محزون، درباره آمار شش‌ماهه ازدواج که نشان‌‌دهنده افزایش ۲.۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است، گفت: از سال ۹۰ تا ۹۳ با کاهش آمار ازدواج در کشور مواجه بودیم؛ به‌طوری‌که در سال گذشته ۷۲۴هزارو ۳۲۴ ازدواج ثبت شد که نسبت به سال قبل ۶.۵ درصد کاهش داشته است.مدیرکل اطلاعات، آمار و مهاجرت سازمان ثبت احوال در این گزارش تأکید کرده است: آمارهای سازمان ثبت احوال و همچنین جدیدترین سرشماری مرکز آمار نشان می‌دهد تحولی در نوع خانواده و ساختار جمعیت ایجاد شده است؛ به‌طوری‌که مشخص شد ۶۱ درصد خانواده‌ها به صورت هسته‌ای (زن، شوهر و فرزند)، ۱۴.۶ درصد زوجی (فقط زن و شوهر) و ۳.۸۴ درصد نیز به‌صورت خانواده گسترده (چند نسل با هم) زندگی می‌کنند.

در چند دهه گذشته آمار خانواده‌های گسترده از ۱۰ درصد به کمتر از چهار درصد رسیده است. وی با تأکید بر اینکه چند پدیده نوظهور در خانواده‌ها در حال شکل‌گیری است، اظهار کرد: خانواده تک‌نفره در حال افزایش است؛ به‌طوری‌که آمار این خانواده‌ها از ۵.۲ درصد در سال ۸۵ به ۷.۱ درصد در آخرین سرشماری رسیده است.

این پدیده که روزبه‌روز بر آمار آن افزوده می‌شود و در سال‌های اخیر از شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها به دیگر مناطق سرایت کرده، پدیده‌ای است که آن را به نام «زندگی مجردی» می‌شناسیم و البته منحصر به جوانان نمی‌شود. بسیاری از افراد مسن که پس از درگذشت همسرانشان تنها شده‌‌اند نیز در شهرهای بزرگ یا به‌تنهایی زندگی می‌کنند یا به سرای سالمندان سپرده می‌شوند.

شاید پیش از این، خانواده‌ها در برابر ظهور این پدیده مقاومت می‌کردند، اما درحال‌حاضر که جوان‌ها زودتر از گذشته مستقل می‌شوند و منبعی برای درآمد پیدا می‌کنند، دیگر عملا نمی‌شود جلوی آنها را برای ترک خانواده گرفت. جوان‌ها بیشترشان دلیل اشتیاق به زندگی مجردی را تفاوت فرهنگی و فکری با خانواده‌هایشان عنوان می‌کنند.

به علاوه، افزایش فاصله خانوادگی از نگاه فرهنگی، یافتن استقلالِ مالی و علاقه‌نداشتن دختران به مادرشدن، از دیگر عللی است که موجب شده هر سال تعداد دختران مجرد روند صعودی پیدا کند که نتیجه آن بروز و تعمیق گسست نسلی است.

اکثر افرادی که این زندگی را برای خود انتخاب کرده‌‌اند، نه ازدواج کرده‌‌اند، نه طلاق گرفته‌‌اند و نه بیوه هستند، اما به صورت مجردی زندگی می‌کنند. به لحاظ تعداد، فراواني پسراني كه خانوارهاي مستقل را تشكيل مي‌دهند، بيشتر است، اما درباره دختران در سال‌هاي اخير شيب نمودار تمايل آنها به زندگي مستقل، چشمگيرتر بوده است.

دکتر سیدمحمد میرزایی، جمعیت‌شناس، درباره دلایل بروز پدیده خانوارهای تک‌نفره می‌گوید: «این مسئله چند بُعد دارد، اول باید دید این افرادی که تمایل به زندگی تکی دارند، در چه سن و جنسی قرار دارند. آیا دختران و پسران جوان هستند؟ میان‌سال هستند یا مسن؟ هرکدام از اینها را در نظر بگیرید، دلایل و شرایط مختلفی این پدیده را پیش می‌آورد. در درجه اول می‌شود گفت اگر سن افراد را در نظر بگیریم، جوانان به دلیل استفاده از آزادی فردی و رهایی از نظارت بالا به پایین خانواده‌ها که به صورت سنتی باقی مانده، سعی می‌کنند خود را از زیر بار این نظارت رها کنند. دوم اینکه از آزادی‌های فردی خودشان که احساس می‌کنند باید داشته باشند، استفاده کنند».

میرزایی با اشاره به عوارض منفی ظهور خانوارهای تک‌نفره می‌افزاید: «من اصلا نمی‌خواهم وارد جنبه‌های منفی ماجرا بشوم، اما وقتی که یک جوان ٢٥ساله تمایل به زندگی مجردی دارد، دلیل آن این است که نوع زندگی‌کردنش را خودش تعیین می‌کند. البته دلایل اقتصادی هم در این مسئله مؤثر است. یک جوان ضمن اینکه آزادی فردی‌اش را در این نوع زندگی به دست می‌آورد، می‌خواهد از نظر اقتصادی هم مستقل باشد، بدون اینکه خانواده به او وابسته باشد. نکته سوم هم، این که راه فراری است از به‌عهده‌گرفتن مسئولیت‌های ناشی از تشکیل خانواده. وقتی کسی عادت کرده است مجرد زندگی کند، احتمال این وجود دارد که که تمایل زیادی برای تشکیل خانواده نداشته باشد. با وجود این، نمی‌شود به صورت انتزاعی اظهارنظر کرد، چون شرایط مختلفی وجود دارد و اقشار مختلفی به سمت این پدیده می‌روند و باید آنها را به صورت میدانی موردبررسی قرار داد و انگیزه‌های آنها را پیدا کرد. اما این پدیده در جامعه ایران پسندیده نیست و احیانا خطراتی را به دنبال دارد و ضرورت دارد به‌صورت میدانی موردبررسی قرار بگیرد».

محسن حالا روی صندلی راحتی کنار اتاقش نشسته و با واژه خانوار تک‌نفره شوخی می‌کند و می‌گوید دوستان زیادی دارد که این‌طور زندگی‌کردن را انتخاب کرده‌اند. او همان‌طور که چایش را سر می‌کشد می‌گوید: «تصور کن یک دختر در بهترین شرایط باید ١٥ میلیون برای جهیزیه‌اش خرج کنه. اون هم برای ازدواجی که آخرش معلوم نیست، به نظرت براش راحت‌تر نیست که برای خودش زندگی کنه؟ ما چند تا دوستیم که همه به این زندگی تمایل داریم. همه چیز این زندگی خوبه. اما تنهاییش گاهی دیوانه‌کننده می‌شه. تنهایی بُعد جدانشدنی ما خانواده‌های یک‌نفره‌ست...».

۴۷۴۷