آلودگی هوا؛ مشکل ازلی ابدی پایتخت

حسین صرافی: آلودگی هوای تهران در مرحله ای از  بحران قرار دارد که معصومه ابتکار رئیس فراکسیون محیط زیست شورای شهر تهران گفته است اگر فکری به حال نشود فاجعه ای هولناک در انتظار شهروندان تهرانی است.

در همین حال یوسف رشیدی، رئیس شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران، با اشاره به بهبود کیفیت هوای تهران آن را موقتی می داند و رشد آلودگی هوای پایتخت را در روزهای آینده پیش بینی می کند.

مرکز مدیریت حوادث و فوریت های پزشکی کشور هم از افزایش 8 درصدی ماموریت‌‏های خود برای نجات بیماران تنفسی و 5 درصدی برای رسیدگی به بیماران قلبی خبر داده است. میزان این ماموریت ها نسبت به سال گذشته به ترتیب 50 و 64 درصد افزایش یافته است. در مجموع آلودگی هوای تهران در جهشی بی سابقه 200 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.

به طور متوسط سالانه نزدیک به ۱۰هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران جان خود را از دست می دهند.

به گفته کارشناسان آلودگی هوای تهران به دلیل تغییرات جوی و پدیده وارونگی هوا، وجود خودروهای بی کیفیت و آلوده کننده، کیفیت نازل سوخت و ... به وجود آمده است.

شهرداری و نهادهای دیگر ذی ربط پیشنهادهای مختلفی برای رفع معضل آلودگی هوا کرده اند. از جمله طرح جامع آلودگی هوا، تغییر ساعات کاری ادارات و محدودیت در تردد خودروهای تک سرنشین، موتورسیکلت و مسافربرها.

اما کارشناسان با بی اهمیت دانستن این گونه پیشنهادات معتقدند با ان که قوانین مناسبی وجود دارد اما به دلیل اجرا نشدن آنها تغییری در شرایط ایجاد نمی شود. آنها باور دارند یگانه راه مبارزه با معضل آلودگی هوای تهران متوقف شدن تولید خودروهای بی کیفیت ساخت داخل، خروج خودروهای فرسوده، افزایش کیفیت سوخت خودروها و گسترش سیستم حمل و نقل عمومی است.

طرح جامع کاهش آلودگی

آلودگی هوا در تهران اصولا یک پدیده رایج است. وسایل نقلیه موتوری مهمترین آلوده کننده شهر تهران به شمار می آیند. نزدیک به 4 میلیون خودرو و بیشتر از چهار میلیون موتور سیکلت در تهران تردد می کنند و برخی کارشناسان می گویند خودروها و کارخانجات صنعتی حاشیه تهران عامل ۸۰ درصد آلودگی این شهر هستند.

برای حل این معضل همیشگی در شهر تهران دولت در سال 1379 تصمیم گرفت برنامه ای با عنوان برنامه جامع آلودگی هوای تهران را به اجرا در آورد که بر اساس آن باید ظرف مدت 10 سال کیفیت هوای پایتخت به شرایط قابل تنفس و سالم می رسید.

البته این برنامه هیچگاه مطابق برنامه پیش نرفت و حتی گزارش ها نشان می دهد وضعیت هوای تهران در آستانه پایان یافتن این برنامه بدتر از قبل نیز شده است. همزمان گزارش های دیگری حکایت از آن دارد که این برنامه حتی به صورت کامل نیز تدوین نشده و هنوز بندهایی از آن در انتظار تصویب دولت به سر برده و یا به گفته مشاور شهردار تهران خاک می خورد.

در همین رابطه دکتر ناصر کرمی، اقلیم شناس و روزنامه نگار محیط زیست، به خبرآنلاین می گوید:" برای کاهش آلودگی، طرح جامع کاهش آلودگی هوا با 7 محور در دست بررسی است؛ ولی این مسئله زمان ‌بر است و به سرعت مراحل اجرایی آن انجام نمی‌شود."

او می افزاید:" در طرح جامع آلودگی هوای تهران به دلیل قدیمی ‌بودن مطالعات آن باید تجدید نظر شود."

طرح ناکام خروج خودروهای فرسوده

طرح 8 ساله دولت برای مبارزه با آلودگی هوا در شرایطی 6 سال زمان جهت تدوین و تصویب صرف کرده است که حتی بندهای مصوب وابلاغ شده آن نیز به درستی به اجرا در نیامده است.

در یکی از این بندها با توجه به اثرات زیانبار خودروهای فرسوده در هوای شهر، دولت به جمع آوری این خودروها موظف شده است که البته تاکنون طبق برنامه پیش نرفته است. به اعتقاد بسیاری خروج خودروهای فرسوده کلیدی ترین بخش طرح جامع کاهش آلودگی هوا بوده است که در اجرا به شکست مواجه بوده است. چرا که تعداد خودروهای فرسوده ای که امسال از رده خارج شد تنها ده درصد برنامه را محقق کرده است.

این در حالی است که وسایل نقلیه موتوری مهمترین آلوده کننده شهر تهران به حساب می آیند. در حال حاضر بیش از 2/5 میلیون خودروی بالای 10 سال که بر اساس استانداردهای جهانی فرسوده محسوب می شوند در کشور و بیش از همه در تهران تردد کنند و میزان بنزین مصرفی آنان، بر اساس گزارش سازمان بهینه سازی مصرف سوخت، در هر 100 کیلومتر 17 تا 43 لیتر باشد.

دکتر اسماعیل کهرم، استاد محیط زیست دانشگاه آزاد در این باره می گوید:" بر اساس تحقیقی که از سوی 3 دانشگاه انجام شده، خودروهای تولید قبل از سال 1380فاقد استاندارد زیست محیطی هستند و 20 برابر خودروهای استاندارد، منوکسید کربن تولید می کنند. به گفته امی، تنها یک میلیون و 800 هزار خودرو استاندارد هستند و بقیه فاقد استاندارد هستند و به اندازه 41 میلیون خودرو آلودگی ایجاد می کنند."

او نیز معتقد است:" به دلایلی برنامه های دولت برای جمع آوری خودروهای فرسوده طبق برنامه پیش نرفته است و طرح گاز سوز کردن خودروها نیز که با هدف کاهش مصرف بنزین و جلوگیری از آلودگی هوا از چند سال پیش پیگیری می شود به کندی پیش می رود."

طرح جامع حمل و نقل

برخی از افراد با اعلام اینکه باید با عبور از طرح مسئله و مشکل به مرحله ارائه راهکار و رفع موانع پا بگذاریم از طرح طرح جامع ترافیک تهران یاد می کنند. به اعتقاد افراد نزدیک به شهرداری تهران طرح جامع حمل و نقل و ترافیک در واقع تلاشی به منظور مدیریت ترافیک در این کلانشهر بوده که محصول کار کارشناسی بسیار و زمان طولانی است.

محمد درویش، متخصص محیط زیست می گوید:" مشکل اصلی آلودگی هوای تهران هرگز مورد عنایت قرار نگرفته و هرگز با دستور، ضرب الاجل و باید و نباید حل نمی شود."

او می افزاید:" در یک روز پاییزی، کسی کنار ساحل قدم می زد که صدای کمک فردی را از دریا شنید، تحت تاثیر وجدانش تن به آب زد و او را نجات داد تا به ساحل آمد، صدای یک نفر دیگر را شنید و دوباره تن به آب زد این کار را چند بار تکرار کرد تا از نفس افتاد و خسته کنار ساحل دراز کشید. نفس عمیقی کشید و سر بلند کرد و دید دیوانه ای روی اسکله ایستاده و مردم را به دریا می اندازد. ما هم مهار عوامل اصلی را فراموش کرده ایم و دل به احساسات داده ایم و می خواهیم مردم را نجات می دهیم و از نفس افتاده ایم."

این متخصص محیط زیست معتقد است:" ظرفیت اکولوژیک تهران اشباع و خیابان های شهر به پارکینگ تبدیل شده است. تنها راه باقیمانده سرمایه گذاری، حمایت و گسترش سیستم حمل ونقل عمومی کشور است."

درویش با اشاره به طرح های مطرح شده و معوق مانده می گوید:" طرح توسعه مترو قرار بود پنج سال پیش اجرا شود، اما امروز مسوولان شهرداری و مترو از کمبود امکانات مالی و... می نالند. دولت کارخانه های سایپا و ایران خودرو را موظف کرده بود تا پایان سال گذشته خودروهایشان را به ترمز ABS و ایربگ مجهز کنند، اما تا امروز هیچ خودرویی مجهز به این تجهیزات نیست."

کیفیت نازل سوخت

بسیاری از کارشناسان محیط زیست معتقدند در ایران قوانین خوبی برای حفظ محیط زیست وجود دارد اما اجرا نمی شود. یکی از این قوانین در مورد سوخت خودرو هاست.

حمید میرزاده، روزنامه نویس محیط زیست معتقد است:" کشور در زمینه قوانین مبارزه با آلودگی هوا و تخریب محیط زیست مشکل ندارد، ایراد کار تعهداتی است که دولت در قبال جامعه دارد اما اجرا نمی کند."

میرزاده اجرای طرح بهبود سوخت کشور را به فال نیک می گیرد و می گوید:" وزارت نفت در سال 1379 ماده تترااتیلن سرب را که درجه اکتان بنزین را بالا می برد از بنزین حذف کرد و سبب شد میزان سرب موجود در هوای تهران به مرحله بحران برسد. سال 80 تنها سالی بود که بنزین در کشور گران نشد، چون ماده افزودنی برای بهبود بنزین را به آن اضافه نکردند و در بسته بندی های رنگین جداگانه فروختند و سرب مضاعف به ریه شهروندان ریختند."

این روزنامه نویس محیط زیست در ادامه می گوید:" ماجرای گازوئیل در ایران بسیار دردناک تر از بنزین است. گازوئیل موجود در جایگاه های سوخت پنج هزار واحد گوگرد در هر لیتر دارد در حالی که استاندارد آن 50 واحد گوگرد در لیتر است. این در حالی است که بهترین گازوئیل ایران در اختیار شرکت واحد اتوبوسرانی قرار می گیرد که 500 واحد گوگرد در لیتر دارد، یعنی 10 برابر نامرغوب تر از حد استاندارد. این اعداد و ارقام نشان می دهد اراده لازم برای اجرای دقیق قوانین وجود ندارد. علتش مسائل سیاسی است."