فحاشی گرهی باز می‌کند؟

ناسزا چیست؟ نیازی نیست کتاب لغت باز کنیم. همه تجربه‌ای از ناسزا داریم. ناسزا نسبت دادن چیزی ناخوش‌آیند است به کسی بی این که در واقع خود ناسزاگوینده این نسبت را واقعی بداند. وقتی کسی به کسی می‌گوید خر، قطعاً منظورش این نیست که طرف چهار دست و پا و دم و دو گوش دراز مخملی دارد، یا وقتی پدر کسی را سگ می‌خواند گمانش این نیست که پدر طرف عوعو می‌کرده است. پس چرا این نسبت را می‌دهد؟

ناسزا یک پیام دولایه است. پیامی که لایه‌ی رویینش که باید اطلاع برساند مطلقاً هیچ اطلاعی نمی‌رساند. اما لایه‌ی دومش اطلاعی می‌رساند که چون پنهان است قابل فهم هست، اما قابل استناد نیست. قابلیت استناد در همان لایه‌ی رویین باقی می‌ماند. اما لایه‌ی دوم چه می‌گوید؟ وقتی الف به ب ناسزا می گوید در واقع دارد می‌گوید «من آماده‌ام در یک روند فزاینده‌ی عصبانی‌تر کردن هم پیش برویم. روندی که با گفتار آغاز می‌شود، ولی ای بسا با خشونت فیزیکی ادامه پیدا کند.»

به بیان دیگر، ناسزا کارکرد همان صدایی را دارد که گربه‌ها پیش از دعوا برای هم درمی‌آورند. یا کارکرد فریادهایی که مبارزان در حین نبرد در یک باشگاه رزمی می‌کشند.

آیا این تنها کارکرد ناسزا است؟ خیر. این اصلی‌ترین کارکرد ناسزا است. گاه ناسزا می‌تواند ناسزاشنونده را به فکر بیندازد؛ به این فکر کند که من چه کرده‌ام که او به من ناسزا می‌گوید. گاهی ممکن است او را غمگین یا منزوی کند. اما هیچ کدام از این‌ها تضمین ندارد. هیچ کس از پیش نمی‌داند که ناسزا بر شنونده‌اش کدام یک از این اثرها را دارد. به همین دلیل در عمل نمی‌توان مدعای کسانی را جدی گرفت که می‌گویند به قصد تربیت یا تنبیه ناسزا گفته‌اند.

ناسزا آغاز خشونتی است که نمی‌دانیم به کجا خواهد انجامید. این یعنی واقعاً ناسزا هرگز سزا نیست؟ خیر. اگر روند تعامل دو نفر یا دو گروه به سمتی می‌رود که خشونت ناگزیر است، آغاز با خشونت زبانی راه حلی بهتر از آغاز یکباره‌ی خشونت فیزیکی است. شاید در میانه‌ی راه خشونت زبانی راهی برای پایان دادن به خشونت یافت شد. به بیان دیگر؛ گاه - و باز بدون هیچ تضمینی - ناسزا می‌تواند در خریدن وقت برای پایان دادن به خشونت موثر باشد.

همه‌ی این‌ها یعنی می‌توان ناسزا گفتن را توصیه کرد؟ به دو دلیل نه. دلیل اول این که قانون مدنی ما را از ناسزا گفتن منع می‌کند و مجازات‌هایی برایش در نظر گرفته است. دلیل دوم این که همان طور که بارها اشاره شد کارکرد تضمین شده‌ای برای ناسزا گفتن وجود ندارد و هر که ناسزا بگوید خود مسئول عواقب آن خواهد بود.