آزاده پارساپور: در سالهای 1380 و 81 / 2001 و 2002، می‌شد اولین مقالهها و اطلاعات را درباره فناوری سالم، یا به عبارتی سبز، در نشریات پیدا کرد. اما کاتالوگهای آن زمان قابل مقایسه با امروز نبود که مجلات و روزنامهها، وبلاگها و وبسایتهای مختلفی با محوریت این موضوع وجود دارند.
اما سوال اصلی اینجاست که این پیشرفتها در حوزه فناوری تا چه اندازه آزمایشی و نمایشگاهی است و چه حد در مقیاس بزرگ و صنعتی، عملی و قابل استفاده خواهد بود؟
در دنیای امروز که چیزی حدود شش و نیم میلیارد نفر جمعیت دارد و به زودی به 9 میلیارد هم خواهد رسید، رقابت تنگاتنگی برای استفاده از منابع محدود انرژی وجود دارد. این بهترین انگیزه برای صنعتگران است که با دست زدن به ابتکار، منابع جدید را جایگزین کنند. سرمایهگذاریهایی که در حال حاضر در زمینه فناوری سبز صورت میگیرد، به روشنی بیانگر جایگاه مهم این صنعت در اقتصاد دنیاست. این سرمایهگذاریها که در سال 2001 یک درصد از کل صنایع را تشکیل میداد، حالا به ده درصد افزایش یافته است.
اما صرف این همه منابع مالی و تاسیس شرکتهای مختلف و انجام تحقیقهای متنوع و زمانبر، تا چه حد نتیجه عملی خواهد داشت؟ شرکتهای بزرگی چون جنرال الکتریک یا اپل که تلاشهای بسیاری برای تغییر سیستمهای خود انجام دادند، این امید را میدهند که به‌کار گرفتن فناوری‌های جدید در حد حرف و نمایش نخواهد بود.
اما برنامههای پیش رو برای شرکتهای آی.تی و الکترونیکی چیست؟
در ابتدا سراغ سونی و اینتل میرویم که قرار است محصولاتشان را به حد استاندارد و مطلوب برسانند؛ از مواد خطرناک کمتری استفاده کنند و تولید و انتشار گاز دیاکسیدکربن را نیز کاهش دهند. شرکتها میتوانند حتی به مرحله بعد از فروش محصولاتشان نیز فکر کنند و مصرف کنندگانشان را وادار به سبز بودن کنند. به طور مثال، طراحی و تولید گوشیهای همراه پلاستیکی قابل بازیافت یکی از این راههاست.
از کل مسیری که فناوری سبز تا به حال طی کرده، میتوان نتیجه گرفت که شروع خوبی داشته و باید دید که چگونه به مسیر خود ادامه می‌دهد.
بحران اقتصادی، مانعی جدی
فناوری سبز نیز مانند دیگر صنایع تحت تاثیر رکود اقتصادی قرار گرفت. موسسات زیادی با وجود برنامههای بلند مدت و پروژههای درخور توجه، مجبور به تعدیل نیرو و برنامههای بلند پروازانه خود شدند. در میان چنین شرکتهایی میتوان به شرکت اُسرا اشاره کرد که در زمینه ساخت و راه‌اندازی باتریهای خورشیدی و استفاده از انرژی خورشیدی برای تولید برق فعالیت میکند.
یک سال پیش، قرار بر این بود که شرکت اُسرا نیروگاه عظیم خورشیدی بسازد و با سرمایه‌گذاری چند صد میلیون دلاری، آن را راه‌اندازی کرده و تا سال 2010 نیز سهام آن را برای فروش به عموم عرضه کند. اما پس از شروع مشکلات اقتصادی، این شرکت نظر خود را تغییر داد و با تعدیل اهداف بلند مدت خود، به ساخت واحدهای کوچکتر کاربری انرژی خورشیدی مشغول شد. این شرکت با فروش تجهیزات و دستگاهها به صنایع مختلف اعم از صنایع غذایی و همچنین تعدیل 10درصدی نیروی خود برای حفظ منافع شرکت کوشید و تا اطلاع ثانوی، قید ساخت نیروگاههای بزرگ را زد.
البته اُسرا تنها شرکت در حوزه فناوری سبز نبود که از بحران اقتصادی لطمه دید. علی‌رغم تمام امیدها، در کل چیزی حدود 14.5 میلیارد دلار که طی دوسال گذشته بر روی این صنایع سرمایه‌گذاری شده است، در خطر سقوط قرار دارد. باید دید سیاستهای جدید، به‌خصوص با آمدن اوباما به کاخ سفید، برای صاحبان شرکتها برگ برنده محسوب میشود یا امیدهایشان را نقش بر آب خواهد کرد.
اما به نظر میرسد که سیاستهای دولت جدید امریکا بهای زیادی به بحث انرژی و فناوری سبز داده است. به عبارت دیگر، اوباما و مشاورانش پیشرفت صنایع سبز را به مثابه راه حلی برای بحران اقتصادی میدانند و حرفهایشان حاکی از آن است که کسب درآمد از طریق توسعه سبز و نجات محیطزیست نیز ممکن است.
استدلال آنها این است که با وجود نوآوریها و فناوری‌های نوین، وابستگی نسبت به سوختهای فسیلی کم شده و بدین صورت وابستگی به منابع انرژی خارجی کاهش مییابد. همچنین فرصتهای شغلی بسیاری ایجاد میشود و از آمار بی‌کاران رو به افزایش این کشور نیز میکاهد. اما از طرف دیگر، صاحبان شرکتها و سرمایه‌گذاران با وجود این که بر چنین اهداف بزرگی واقفند، دغدغههای مهمتری همچون باقی ماندن در این بازار نابسامان و حفظ مشتریان خود دارند.
اما صنعت سبز تا چه اندازه می‌تواند وسعت یابد و چقدر زمان خواهد برد تا به حد مطلوب خود برسد؟ در حال حاضر، امریکا که به نظر میرسد کشوری پیشرو در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است، تنها 2.5 درصد برق خود را از طریق این انرژیها تامین میکند و نیمی از انرژی برق کماکان از سوزاندن ذغال سنگ تولید میشود.
دنیس کاستلو، مدیرعامل یکی از این شرکتهای سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز به نام برامار انرژی، عقیده دارد که چشم‌انداز فناوری‌های پاک خوب است، هرچند شاید برای رسیدن به اوج به چند دهه نیاز داشته باشد. طولانی بودن این فرایند نیز به سخت بودن تغییرات زیربنایی انرژی برمیگردد.
دوباره سازی زیربنای انرژی، کاری بسیار سخت و پیچیده است و به این میماند که بخواهید یک شهر را از نقطه شروع بسازید. برای این کار از جزئیاتی مانند علائم راهنمایی رانندگی گرفته تا آسمانخراشهای سربه فلک کشیده، باید فکر همه چیز را کرده باشید.
بنابراین، برای ایجاد یک انقلاب برای تامین انرژی برق توسط فناوری‌های جدید، نیاز به شرکتی داریم که به عنوان یک نمونه عالی و قوی از تمام منابع و امکانات خود استفاده کند و بازدهی انرژی بالاتری نسبت به دیگر رقیبان داشته باشد. چنین شرکتی را در دنیای وب میتوان با گوگل مقایسه کرد که به عنوان قویترین موتور جستجوی وب، بیشترین سلطه و کارایی را دارد.
شبکه هوشمند
اما بازدهی بالا، تنها چیزی نیست که برای تغییر کلی زیربنا به آن نیازمندیم. شبکه تولید، توزیع و کنترل برق و خدماتی که پس از تولید لازم است، از دیگر پایههای اصلی و ضروری است. با مقایسه دیگری در دنیای آی.تی، میتوان گفت که شبکه برق به شرکتی مشابه سیسکو نیاز دارد که جواب‌گوی بسیاری از نیازهای یک شبکه کامل و نسبتا ایده‌آل باشد.
ایجاد یک شبکه هوشمند برای راه‌اندازی دستگاهها و سیستمهای تنظیم خودکار، نیاز به هزینههای چند میلیاردی و بازه زمانی 10 ساله دارد. البته چنین شبکه نوینی که به دستگاهها و حسگرهای دقیق‌تری مجهز است، بیش از شبکههای قدیمی مورد اطمینان و پربازده خواهند بود و توزیع برق با سهولت و کنترل بیشتری انجام خواهد گرفت. با انواع انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی هماهنگ خواهند بود و حتی میتوانند در صرفه‌جویی و مصرف بهینه از انرژی نیز مفید باشند. مصرف‌کنندگان برق هم اطلاعات بهتر و دقیق‌تری از چگونگی مصرف انرژی شخصی خود دریافت میکنند و شاید موفق شوند که هزینههای انرژی خود را نیز کاهش دهند.
هم‌اکنون شرکتهایی همچون تندریل و گرین باکس، انرژیسنجهای مبتنی بر وب یا قابل استفاده در منازل را در اختیار افراد قرار میدهند که با کمک نرم‌افزارهای خاص، در هر زمان میتوانند از میزان و چگونگی مصرف انرژی خانه خود اطلاع پیدا کنند و بر اساس یافتههای گوگل، دانستن اطلاعات و جزئیات بیشتر توسط مصرف‌کنندگان، به صورت محسوسی باعث کاهش مصرف انرژی میشود.
بنابراین شرکتهای آی.تی در این میان میتوانند نقش بسیار حیاتی را ایفا کنند و با مهیا کردن پلتفورمهای جدید، برنامههای کاربردی، مرورگرهای جدید و غیره، در مدیریت هرچه بهتر شبکه هوشمند توزیع برق نقش ایفا کنند. به واسطه آنها، نه تنها نیروگاههای بزرگ برق و شبکه توزیع به راحتی اداره میشود، که هر فرد هم می‌تواند به طور مثال در هر زمان با دسترسی آسان به شبکه، بفهمد بهترین زمان برای استفاده از ماشین لباس‌شویی خانهاش کدام است و با ارزانترین قیمت از سرویس برقرسانی استفاده کند.
درو کلارک، از مدیران شرکت آی.بی.ام معتقد است همان‌طور که در دهه 90، تولد وب باعث به وجود آمدن بسیاری از برنامههایی شد که هیچ‌کس تصورش را هم نمیکرد، در این عصر نیز با ایجاد پلت‌فورم جدید و تاسیس شبکه هوشمند میتوان انتظار داشت که برنامههای جدید به صورت موثر به بهبود زیربنای حاصل کمک کنند.
در همین راستا، شرکتهایی چون انرناک و کامورج نرم‌افزاری به نام «عرضه و تقاضا» ارائه کردهاند که به نظر بسیار مفید است و در مورد بالابردن بازدهی انرژی، حرف اول را میزند. روش کار این نرم‌افزار این گونه است که در زمان اوج مصرف برق، اگر مراکز صنعتی دستگاههای خود را به طور موقت خاموش کنند؛ به‌طور مثال سیستم تهویه هوای یک کارخانه، هزینهای به عنوان پاداش به آنها تعلق میگیرد. بدین صورت در یک نقطه، مصرف پایین آمده و در نقطه دیگر که انرژی به شدت مورد نیاز است، مورد استفاده قرار میگیرد.
ایجاد شبکه سراسری و استفاده از فناوری نرم‌افزارهای مختلف می‌تواند در مدیریت و کنترل نیروگاههای انرژی خورشیدی و بادی نیز بسیار چاره‌ساز باشد. مثلا توربینهای بادی این توانایی را بیابند که توسط اینترنت بیسیم در زمان اوج مصرف ولتاژ خود را تنظیم کنند یا سیستمهای خود را به‌روز نمایند. یا صفحههای خورشیدی با اتصال به اینترنت، در صورت بروز هر گونه مشکل بتوانند با مصرف‌کننده یا نصب‌کننده صفحات ارتباط برقرار کرده و مشکل را رفع کنند.
به هرحال استفاده از فناوری و آی.تی در سطح بالا، راندمان مصرف انرژی را بالا میبرد که این خود اولین و مهمترین قدم برای کاهش گازهای گلخانه‌ای به ویژه دی اکسیدکربن است. اما تعویض منابع انرژی در سطح گسترده کار آسانی نیست و یک شبه هم انجام نخواهد پذیرفت؛ ریسکهای بسیاری در پی خواهد داشت و هزینههای زیادی نیز تحمیل خواهد کرد. علاوه بر اینها، قانونگذاریها و سیاستگذاریهای ملی و بین‌المللی در زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای و اصلاح صنایع مختلف نیز می‌تواند تغییرات عمدهای را در مسیر رشد فناوری‌های سبز ایجاد کند.
از سوی دیگر، اشتیاق مصرف‌کنندگان نیز برای استفاده از منابع انرژی جایگزین بسیار حائز اهمیت است. به‌طور مثال، در دهه 1350 / 1970 که قیمت نفت و کالاهای نفتی چون بنزین افزایش چشمگیری یافت، امریکایی‌ها بسیار مشتاق شدند تا از انرژی‌های جایگزین استفاده کنند. اما پس از آن‌که شرایط به حالت عادی برگشت، بحث عدم وابستگی به کشورهای خارجی برای تامین انرژی هم به فراموشی سپرده شد. بنابراین به نظر میرسد که هزینههای بالای انرژی می‌تواند مردم را به فکر استفاده از انرژی‌های دیگر بیندازد. اما آیا صنایع در حال حاضر، قدرت عرضه چنین انرژیهایی را با قیمت مناسب به عموم مردم دارند؟
به هرجهت برنامههای بسیار خوبی را از زبان سیاست‌مداران و دولتها میشنویم، اما هنوز هیچ‌کدام نتوانسته‌اند آن‌طور که باید، جایگاه خود را تثبیت کنند و هر چند که امید میرود آینده سبز و روشنی در پیش رو داشته باشیم، امروز از نظر انرژی در وضعیت ناخوشایندی به سر میبریم.
نظر شما