سعید جعفری - انگار قرار نیست این بحران تمام شود. منافع متفاوت و متضاد گروه های داخلی، منطقه ای و بین المللی در بحران سوریه سبب شده مردم این کشور چند سالی باشد که رنگ و روی آرامش را نبینند. گفتگوهای ژنو، وین، نیویورک و دوباره ژنو. مذاکره پشت مذاکره، اما نتیجه، فعلا هیچ. آنکه بیشتر می بازد مردم این کشور هستند که بسیاری از آنها مجبور شده اند خانه و کاشانه خود را رها و مهاجرت کنند. بحرانی که به نظر هم نمی رسد به این زودی ها هم پایانی داشته باشد. قاسم محبعلی مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه در گفتگو با خبرآنلاین با بیان این مطلب تاکید کرد، شاید پایان دوره اوباما کار را از این هم دشوارتر کند. در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با قاسم محبعلی را می خوانید.
گفتگوهای ژنو در سایه اختلاف نظرهای گروه های مختلف در حال برگزاری است. شرایط بحران سوریه را چگونه می بینید؟
مسئله سوریه به بحرانی پیچیده و در هم تنیده تبدیل شده که به نظر نمی رسد حل و فصل آن به سادگی میسر باشد. باید این بحران را به سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی تقسیم کنیم. در سطح داخلی گروه هایی که زمین دارند، اسلحه و قدرت به مذاکرات نیامده اند، به دلیل اینکه بخشی از آنها در زمره گروه های تروریستی هستند و بخش دیگرش هم بازیگران منطقه ای مانند ترکیه علاقه ای ندارند در گفتگوها حضور داشته باشند. در سطح منطقه ای عربستان، ترکیه و اسرائیل به هیچ وجه نمی خواهند شرایط در فضای فعلی به نتیجه برسد چرا که آنها عملا به هیچ یک از خواسته های خود نمی رسند. در سطح بین المللی آمریکای اوباما و روسیه علاقه دارند ماجرا هرچه سریعتر به پایان برسد اما دشواری های داخلی و منطقه ای که به آن اشاره کردم مانع از تسهیل روند می شود.
یعنی نوعی همگرایی میان اوباما و پوتین بر سر این بحران پدید آمده است؟
همینطور است. پوتین به دلیل اینکه وارد باتلاقی شده که معلوم نیست فرجام و سرانجامش کجا باشد، ترجیح می دهد هر چه سریعتر این مناقشه پایان یابد. از سوی دیگر آقای اوباما که به پایان دوران ریاست جمهوری اش نزدیک می شود می خواهد میراث دیگری در عرصه سیاست خارجی از خود بر جای بگذارد و بعد از حل ماجرای کوبا و ایران، حل و فصل ماجراهای سوریه هم می تواند نقطه عطف دیگری در کارنامه سیاست خارجی دولت او به شمار آید.
اما این همگرایی فقط در زمان باقیمانده تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اعتبار دارد
دقیقا. شواهد و قرائن از آغاز فعالیت لابی های اسرائیلی و سعودی و عربی در آمریکا با جمهوری خواهان حکایت دارد. لابی هایی که می خواهند از همین حالا ماجرای سوریه را با جمهوری خواهان نهایی کنند تا در صورتی که ساکن بعدی کاخ سفید یک جمهوری خواه باشد، روندهای سوریه در جهت میل آنها و در نه به سود منافع جمهوری اسلامی ایران رقم بخورد.
با این مقدمه شرایط گفتگوهای ژنو هم به نظر می رسد چندان امیدوار کننده نباشد؟ سعودی تهدید کرده در صورتی که مذاکرات بی نتیجه باشد حمایت از گروه های نظامی را ادامه خواهد داد؟ ترکیه با حضور گروه های کردی در مذاکرات مخالف است و جریان های معارض و مخالف دولت سوریه هم شرایط نامشخصی دارند. آیا می توان به نتیجه مذاکرات ژنو امیدوار بود؟
نه چندان. چرا که گروه هایی که در زمین قدرت دارند به دلایل مختلف در گفتگوها حضور ندارند. کارشکنی های عربستان، ترکیه و اسرائيل هم در این میان موثر است. ضمن اینکه گروه های کردی که در سوریه فعال هستند، با پ.ک.ک ارتباط نزدیکی دارند و در نتیجه ترکیه اصلا نمی خواهد این گروه ها در مذاکرات صلح سوریه و به ویژه در ژنو حضور داشته باشد. ضمن اینکه گروه های معارضی هم که به ژنو رفته اند، اگر نگوییم جریانات دست چندم هستند، دست کم چندان نمی توانند در آینده معادلات سوریه نقش آفرین باشند. با این توضیحات اگر نگوییم به نتیجه رسیدن مذاکرات غیر ممکن است حداقل باید بپذیریم که بسیار بعید است.
با این اوضاع چه چشم اندازی برای آینده گفتگوها متصور است؟
همانطور که اشاره کردم متاسفانه گروه های نظامی که هم پول دارند و هم اسلحه، فعلا وضعیت بهتری در مقایسه با دیگر گروه های معارض دارند. با این گروه ها هم که نمی توان مذاکره کرد، در نتیجه تنها راه این است که حامیان منطقه ای و بین المللی این گروه ها اقناع شوند که دست از حمایت از این جریان ها بردارند. تازمانی که کشورهایی مانند عربستان و ترکیه و همچنین رژیم صهیونیستی به این حمایت های خود ادامه دهند، هیچ چشم انداز مثبتی برای آینده وضعیت سوریه وجود ندارد. به ویژه که به یاد داشته باشیم آقای اوباما به پایان دوران خود نزدیک می شود و بعید است جانشین او، تا این اندازه به متحدین منطقه ای اش پشت کند.
با توجه به اینکه به پایان دوران آقای اوباما نزدیک می شویم و کشورهای مانند ترکیه و عربستان هم از این مسئله آگاهی دارند طبیعی است که تمام تلاش خود را برای طولانی کردن و کشدار کردن روند مذاکرات به کار بندند. در این صورت آمریکا و روسیه چه راهکاری می توانند برای به نتیجه رساندن مذاکرات ژنو به کار بندند؟
واقعیت این است که آمریکا تلاش می کند از طریق تحت فشار گذاشتن عربستان و ترکیه اینکار را انجام دهد، ولی هیچ تضمینی وجود ندارد که این تلاش ها در نهایت به نتیجه مطلوب منتج شود. هدف آمریکا و همچنین اروپا این است که سر و سامانی به وضعیت گفتگوهای سیاسی بدهند تا از این طریق بتوانند به متحدان و حامیان داعش در منطقه فشار آوردند تا دست از حمایت از این گروه های تروریستی بردارند. اما همانطور که عرض کردم مشکلات پیش رو باعث می شود هیچ چشم انداز روشن و مطمئنی برای این روند متصور نباشد.
ایالات متحده در چند سال اخیر روند سیاست های خود را در قبال بحران سوریه تغییر داده است. همین چند سال پیش هم حضور ایران انکار می شد و هم بر نبودن اسد تاکید، اما حالا می بینم فضا به جایی رسیده که آقای کری در عربستان سعودی از امکان حضور بشار اسد حتی در دوره پساانتقالی هم سخن می گوید. این تغییر رویه را چگونه می توان تحلیل کرد؟
همه این تغییرات بنا به ملاحظات زمانی سیاسی و میدانی در روند گفتگوها رخ داده است. وضعیت سوریه در حال حاضر به توافقی میان روسیه و آمریکا منتج شده است. آمریکا و اروپا و همچنین کشورهای منطقه انتظار دارند مخالفین اصلی و نه مخالفینی که اسد و روسیه فکر می کنند، در روند انتقالی حضور و نقش آفرین باشند تا بتوانند از طریق نقش آفرینی و کاهش نقش اسد تغییرات لازم را در نظام سیاسی سوریه پدید آورند. واقعیت این است که آمریکا و اروپا به این نتیجه رسیده اند دیگر نباید اشتباهی که در قبال عراق و لیبی مرتکب شدند را تکرار نمایند. آن روند باعث شد ناامنی و بی ثباتی در این کشورها پدید آید. بی ثباتی هایی که نه تنها در درون بافت سیاسی این کشورها که به کل منطقه تسری یافت. در نتیجه این تغییر باور حالا می بینیم که آمریکایی ها به این نتیجه رسیده اند حصول به چنین وضعیتی بدون نقش آفرینی اسد امکان پذیر نیست.
واقعیت این است که عربستان، ترکیه و اسرائيل اصلا از سیاست های خاورمیانه ای اوباما راضی نیستند. در این دوره آنها به حاشیه رانده شده و برعکس رقیب اصلی آنها (ایران) وضعیت بهتری یافته است. در عموم مناقشات خاورمیانه ای رویکردی که کاخ سفید ابراز داشته، برخلاف نظر و منافع و مصالح آنها بوده است. در چنین شرایطی آنها از همین حالا تلاش های ویژه ای برای وضعیت پسااوباما آغاز کرده اند، لابی های آنها در آمریکا با نامزدهای جمهوری خواه آمریکا رایزنی ها و گفتگوهای فراوانی برای طرح ریزی نظم جدید خاورمیانه ای انجام داده اند. نظمی که بتواند بیش از وضعیت فعلی برآورنده منافع و مصالح این کشورها باشد. در مجموع بعید می دانم در حدود ۹ ماهی که تا پایان دوره اوباما باقی مانده، تحولی جدی در این حوزه رخ دهد.
نظر شما