زهرا خدایی: چرا در سالهای بعد از 1342هویت اسلام گرایان بیشتر از هویت های سکولار چپ گرا و ناسیونالیست در ایران مورد توجه قرار گرفت؟ آیا این امر تصادفی بود؟ چرا بعد از انقلاب، اسلام سیاسی با رویکرد روحانیت مسلط شد و قرائت های لیبرال و چپ گرا حاشیه نشین شدند؟ تأثیر این امر بر سیاست خارجی ابران چه بود؟
تحولی را که بعد از پایان جنگ عراق با ایران رخ داد با چه مفهومی می توان توصیح داد؟ عمل گرایی، واقع گرایی یا مصلحت گرایی؟ آیا تنش زدایی یک اتفاق است یا روندی بر آمده از یک هویت خاص؟ اگر علاقه مند دانستن پاسخ برخی از این سوالات هستید می توانید کتاب تازه منتشر شده دکتر رحمن قهرمانپور با نام هویت و سیاست خارجی در ایران و خاورمیانه را مطالعه کنید؛ کتابی که به انتخاب مجله مهرنامه کتاب سال در زمینه سیاست خارجی شده است. البته این کتاب رابطه هویت و سیاست خارجی در ایران را در مقایسه با سایر کشورهای منطقه مورد مطالعه قرار داده و این به جذابیت کتاب افزوده است.
معمولا پژوهشگران در ایران مسایل ایران را جدای از تحولات بیرونی مطالعه می کنند اما نویسنده کتاب کوشیده است خرق عادت کرده و نشان دهد که ایران تافته جدا بافته ای از منطقه و جهان نیست و ضمن تاثیر پذیری از تحولات بیرونی بر آنها نیز اثر گذاشته است که نمونه آن جایگاه محوری ایران در پدیده اسلام سیاسی است.
علاوه بر این در بحران هسته ای نقش هویت جمهوری اسلامی ایران به خوبی هویدا بود. ایران در همان حال که می گفت ساخت بمب مخالف ارزشها ودر واقع هویت آن است پذیرش تمام و کمال خواست های غربی ها را هم رد می کرد که این امر بی شک ریشه در اصل مبارزه با نظام سلطه در صورت بندی هویت آن داشت.
اما این داستان ابعاد فلسفی هم دارد: آیا هویت منشأ تعارض و اختلاف است یا می تواند منبع تفاهم هم باشد؟ چرا اغلب افراد حاضر به معامله بر سر هویت خود نیستند و حتی تا پای جان از آن حمایت می کنند؟ چرا سیاست هویت و هویت خواهی دوباره به سیاست برگشته و مسایل هنجاری و ارزشی اهمیت پیدا کرده است؟ آیا می شود با بهبود شرایط اقتصادی و رفاهی آنگونه که طرفداران توسعه می گویند معضل هویت خواهی را حل کرد؟ ایا امکان دارد مساله هویت خواهی بار دیگر به فجایعی نظیر قتل عام های بالکان و رواندا منجر شود؟ آیا در کشور هایی مثل عراق، لبنان، یمن و سوریه که هویت های مسلط مصنوعی یا شکننده هستند تا چه حد احتمال تجزیه جدی هست؟
این کتاب علاوه بر بحث مفصل نظری درباب سیاست هویت و نیز رابطه هویت و سیاست خارجی از منظر نظریه سازنده گرایی مطالعه این رابطه در چهار مورد ایران، ترکیه ، مصر و اسراییل را در دستور کار خود قرار داده است. کتابی که بی شک در میان متخصصان و حتی مخاطبان عمومی بحث برانگیز خواهد بود. حرف و شاید یکی از چند حرف اصلی این کتاب آن است که بن بست هویتی یکی از اصلی ترین دلایل بروز بحران در خاورمیانه است. وقتی دولتها در بازتولید هویت مسلط خود در داخل دچار مشکل می شوند برای حل برخی معضلات هویت متوجه سطح منطقه ای می شوند . داستان پان عربیسم، اسلام سیاسی و پسا کمالیسم هم مستثنای از این قاعده کلی نیست.
نویسنده ابعاد مختلف سیاست های هویتی و چالشهای ایجاد شده برای آن را در کانون توجه خود قرار داده و توجه ویژه ای به رابطه هویت و سیاست خارجی در ایران داشته و آن را در بیش از صد صفحه به تفصیل بررسی کرده است.
مبانی هویت دولت جمهوری اسلامی ایران، چرایی مسلط شدن هویت اسلام سیاسی شیعی با محوریت قرائت روحانیون، هویت و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تا پایان جنگ عراق با ایران، چالش های ایجاد شده برای هویت مسلط در ایران و بازنگری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران عناوین اصلی این بخش از کتاب را تشکیل می دهد.
نویسنده در این فصل نتیجه می گیرد که دو خوانش یا قرائت اصلی از هویت جمهوری اسلانی ایران وجود دارد که عبارتند از اسلام سیاسی و اسلام پسا سیاسی و این دو هویت در سیاست خارجی به ترتیب مقاومت و تنش زدایی را در اولویت می دانند. خواندن این اثر را به دانشجویان علوم سیاسی، روابط بین الملل، مطالعات منطقه ای و علاقه مندان سیاست هویت توصیه می کنیم.
در فصلی دیگر گذار از کمالیسم به پساکمالیسم در ترکیه مورد مطالعه قرار گرفته است. به نظر نویسنده تورگوت اوزال را می توان اولین دولتمردی دانست که مبانی کمالیسم اقتدارگرا را زیر سوال برد. حزب رفاه مرحوم اربکان نتوانست این مسیر را ادامه دهد و اردوغان جوان که آن روزها شهردار استانبول و عضو حزب رفاه بود دریافت که باید شیوه کار خود را تغییر دهد . این بود که با تأسیس حزب عدالت و توسعه خود را به اصلی ترین نماینده منتقدان کمالیسم و سیاست کمالیستی در ترکیه تبدیل کرد. نویسنده با بررسی مبانی کمالیسم چالشهای ایجاد شده برای آن را به تفصیل بررسی کرده است.
فصل دیگری از کتاب به بررسی بن بست هویتی موجود در مصر پرداخته است، مصری که ناصریسم در آن تضعیف شده اما جریان های پسا ناصریستی هم به حد کافی قوی نبوده اند که بتوانند جایگزین آن شوند. علت شکست مرسی مثل اربکان در ترکیه این بود که قدرت حامیان هویت ناصریستی را دست کم گرفت و به تقابل با آنها پرداخت که پیامد آن شبه کودتای ارتش علیه محمد مرسی رییس جمهور منتخب بود.
در بخش جالب توجه دیگری از کتاب منابع هویتی و سیر تکوینی هویت صهیونیسم در مقام واکنشی به نهضت روشنگری در اروپا آمده است. بن بست استراتژیک ناشی از تقابل دوهویت برآمده از صهیونیسم و پسا صهیونیسم از موضوعات جذاب این بخش ازکتاب است.
نویسنده معتقد است تل آویو بعد از جنگ 1967 در مسیری گام نهاد که به تضعیف صهیونیسم به عنوان منبع اصلی هویت دولت یهودی منجر شد اما جریانهای هویتی صهیونیستی برای آنکه سلطه خود را حفظ کنند دست به دامن تهدیدات امنیتی فلسطینی ها و اعراب شدند.
این کتاب در عین اینکه آکادمیک است مباحث زیادی برای خوانندگان غیر آکادمیک دارد. انبوه اطلاعات و داده های جالب درباره کشورهای خاورمیانه از جمله این جذابیت هاست.
یکی از اساتید علوم سیاسی درباره این کتاب می گوید: اگر این کتاب را بخوانید احتمالا نیازی به مراجعه به کتاب های کمکی برای فهم مطالب کتاب نخواهید داشت. روانی و ساده و سلیس نویسی کتاب به اعتبار استدلال های علمی ان آسیب نزده است. دانشجویان علوم سیاسی بدون شک این کتاب را در خور تامل و آموزنده خواهند یافت چون هنوز در زمینه تولید کتاب های علمی درباره سیاست هویت و خاورمیانه در کشور خلأهای جدی وجود دارد.
دکتر رحمان قهرمانپور پیش از این، کتاب بازی انتخابات ریاست جمهوری در ایران را تالیف و روانه بازار کرده است. او هم چنین مترجم کتاب روایت بحران هسته ای ایران تالیف سید حسین موسویان است و در حال حاضر نیز ترجمه آخرین کتاب فوکویاما با عنوان نظم و زوال سیاسی را به پایان رسانده که در سال آینده وارد بازار خواهد شد.
کتاب "هویت و سیاست خارجی در ایران و خاورمیانه" را انتشارات روزنه چاپ کرده و قیمت آن 37500 تومان است.
5252
نظر شما